Eleştirel Düşünme Becerisi Açısından İlkokul Sınıfları: Bir Karma Yöntem Araştırması

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 133 - 143, 26.06.2022

Celal Boyraz Gamze Çimen Azime Turan

Öz

Bu araştırmanın amacı, sınıf öğretmenlerinin sınıf ortamında eleştirel düşünme becerisi konusunda neler yaptığını ve eğer eleştirel düşünme becerisi kazandırmada yetersizlikleri varsa bu yetersizliklerin nedenlerini ortaya koymaktır.
Karma yöntemlerden açımlayıcı sıralı desen benimsenen araştırma verileri, 2021-2022 eğitim öğretim yılı güz döneminde ölçüt örnekleme göre belirlenen 9 sınıf öğretmeni ve toplam 195 öğrenciden elde edilmiştir. Araştırmada öncelikle öğrencilere Doğanay ve Sarı (2012) tarafından geliştirilen Düşünme Dostu Sınıf Ölçeği (DDSÖ) uygulanmıştır. Ardından eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesi bağlamında yapılandırılmış gözlem formu kullanılmış ve son olarak öğretmenlerle yarı yapılandırılmış görüşme gerçekleştirilmiştir. Ölçekten elde edilen veriler için öncelikle doğrulayıcı faktör analizi (DFA) yapılarak yapı doğrulanmıştır. Ardından SPSS 24.0 paket programı kullanılarak veriler betimlenmiştir. Gözlem ve görüşme formlarından elde edilen veriler ise içerik analizi yapılarak çözümlenmiştir. Araştırma sonucunda öğrenciler, sınıflarında yürütülen öğretimi düşünme dostu oluşu açısından her üç faktörde ve genel olarak iyi düzeyde algılamaktadırlar. Yapılan gözlemler ise sınıfta eleştirel düşünme bağlamında öğretmenlerin istenilen yeterliğe sahip olmadığını göstermektedir. Öğretmenler ile gerçekleştirilen görüşmeler, öğretmenlerin eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesi konusunda bilgi eksikleri ve farkındalık düzeylerinin düşük olduğu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel düşünme, Sınıf öğretmeni, İlkokul, Karma yöntem

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

1919B012000850

Teşekkür

Araştırma ikinci yazarın yürütücülüğü ve birinci yazarın danışmanlığında TÜBİTAK 2209-A çağrısı kapsamında 1919B012000850 proje numarasıyla TÜBİTAK tarafından desteklenmiştir. TÜBİTAK'a teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Atalay, N. (2015). Fen bilimleri dersinde öğrencilerin öğrenme ve yenilenme becerilerinin gelişiminde yavaş geçişli animasyon (slowmatıon) uygulaması. Yayımlanmamış doktora tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Başar, H. (2013). Nasıl düşünelim? (1. Baskı) Pegem Akademi
• Baysal Z. N., Çarıkçı, S., & Yaşar, E. B. (2017). Sınıf öğretmenlerinin düşünme becerileri öğretimine yönelik farkındalıkları. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi 5(1), 7-28. http://dx.doi.org/10.14689. adresinden 10.07.2019 tarihinde erişilmiştir.
• Boyraz, C. (2019). İlkokulda çocuklarla felsefe uygulamaları: Bir eylem araştırması. Yayımlanmamış doktora tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Boyraz, C., & Türkcan, B. (2022). İlkokul sınıflarında neler oluyor? Düşünme becerileri üzerine bir durum çalışması. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 12(1), 1-30. https://doi.org/10.18039/ajesi.848472
• Creswell, J. W. (2016). Araştırma deseni: Nicel, nitel ve karma yöntem yaklaşımları. (Çev. Edt. Demir. S. B., 4. Bsk). Eğiten Kitap
• Çotuksöken, B. (2015). Düşünme eğitiminin güncel durumu ve sorunları. B. Çotuksöken, ve H. Tepe (Editörler), Çocuklar için felsefe eğitimi içinde (s. 35-48). Türkiye Felsefe Kurumu.
• Dilekli, Y. (2019). Etkinliklerle düşünme öğretimi. Pegem Akademi
• Direk, N. (2013). Filozof çocuk. Pan Yayıncılık.
• Doğanay, A., & Yüce, S. G. (2010). Öğrencilerin düşünme becerilerinin geliştirilmesinde rehberli yârdim: Bir öğretmenin sözel ifadelerinin analizine ilişkin durum çalışması. Educational Administration: Theory and Practice, 16(2), 185-214.
• Doğanay, A., & Sarı, M. (2012a). Düşünme dostu sınıf ölçeği (DDSÖ) geliştirme çalışması. İlköğretim Online, 11(1), 214-229.
• Doğanay, A., & Sarı, M. (2012b). Yapılandırmacı öğrenme ortamı özelliklerinin düşünme dostu sınıf özelliklerini yordama düzeyi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(1), 21-36.
• Erdoğan, P. (2018). Çocuklarla Felsefe yaklaşımının düşünsel, tarihi ve sosyal temelleri üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Fisher, R. (1995). Teaching children to think. Stanley Thornes Ltd.
• Gelen, İ. (2002). Sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde düşünme becerilerini kazandırma yeterliklerinin değerlendirilmesi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 10(10), 100-119. https://dergipark.org.tr/en/pub/cusosbil/issue/4365/59709 adresinden 11.09.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Korkmaz, Ö. (2009). Öğretmenlerin eleştirel düşünme eğilim ve düzeyleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 10(1), 1-13.
• MEB. (2007). Düşünme eğitimi öğretim programı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları
• MEB (2016). Ortaokul düşünme eğitimi dersi öğretim programı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Özsevgeç, T., & Altun, E. (2015). Fen bilimleri öğretmenlerinin eleştirel düşünmeye yönelik görüşlerinin belirlenmesi, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 24, 66-95.
• Palavan, Ö., Gemalmaz, N. ve Kurtoğlu, D. (2015). Sınıf öğretmenlerinin eleştirel düşünme becerisine ve eleştirel düşünme becerisinin geliştirilmesine yönelik görüşleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(30), 26-49.
• Polat, S. (2014). Eleştirel düşünme becerisi öğretiminin çok yönlü incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Polette, N. (2005). Teaching thinking skills with fairy tales and fantasy. Teacher Ideas Press.
• Seferoğlu, S. S., & Akbıyık, C. (2006). Eleştirel düşünme ve öğretimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30 (30), 193-200.
• Swartz, R., & McGuinness, C. (2014). Developing and assessing thinking skills. The International Baccalaureate Project.
• Şahinel, S. (2007). Eleştirel düşünme. Pegem Akademi.
• Şengül, C., & Üstündağ, T. (2009). Fizik öğretmenlerinin eleştirel düşünme eğilimi düzeyleri ve düzenledikleri etkinliklerde eleştirel düşünmenin yeri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36, 237-248.