A Traditional Underutilized Crop of Turkey: Cowpea [Vigna Unguiculata (L.) Walp.] Landraces

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 2, 62 - 68, 15.12.2017

Alev Kır Ayfer Tan Nese Adanacıoglu Sevinc Karabak Nurcan Aysar Guzelsoy

Öz

Many diverse cowpea [Vigna unguiculata
(L.) Walp.] landraces are still maintained on-farm in Turkey. Two of
the ssp. grown in Turkey:
Vigna unguiculata subsp. sesquipedalis (L.) Verdcourt and Vigna
unguiculata subsp. unguiculata. Cowpea is a popular and important
leguminous crop especially in Aegean, Mediterrenean and South Marmara Regions
which is known as “börülce” and has different local names like “acebek”,
“loğlaz”, “lolaz”, “lübye”, “kocafasulye”, “karnıkara”, “sarı gelin” in Turkey.
These landraces are maintained on-farm for various reasons, including better
quality than commercial varieties, better performance in terms of yieldor
persistence under harsh agro-environmental conditions, traditional uses such as
particular traits appreciated by the farm family. They are not necessarily
maintained under ‘traditional farming systems’, but are ‘maintained because of
tradition’, especially related to food. It is already marketed as niche.
However, most of them, especially garden and neglected crops, are highly
threatened because they are cultivated primarily by aging farmers. It is better
adapted to drought, high temperatures and biotic stresses than other legume
species. Green pods, fresh seeds and dry grains are consumed as different
dishes and it plays an important role in the nutrition of the local people in
Turkey.To assess the diversity of cowpea landraces in Turkey, cowpea
populations were surveyed, collected, conserved ex-situ at the National Seed
Gene Bank of the Aegean Agricultural Research Institute and also evaluated
agro-morphologically. A total of 253 landrace accessions mainly from the
Aegean, Mediterranean, and South Marmara Regions of Turkey were used to evaluate 41
qualitative and quantitative agro-morphological characteristics of the landrace
samples. All landraces showed high variation of observed characters. As
priority underutilized species of Biodiversity for Food and Nutrition Project
of Turkey
various studies were conducted on cowpea landraces. During surveys
ethno-botanical information and traditional farming systems were recorded. The
socio-economic studies were conducted for detail data with monography technic.
The data recorded from face to face questioners with 23 producers/farmers and
67 consumers. Surveys for the conclusion of process from harvest to consumption
were conducted to generate the idea on marketing opportunity, to assist to
obtain the information for the development of policy to upload the relevant information
about the traditional knowledge. During surveys ethno-botanical information,
the different type of dishes of fresh pods and cowpea dry grains and
traditional farming systems applied to cowpea production were recorded.
Generally, the average age of responders is 53 and 76% have primary school
degrees. The vast majority of consumers use the cowpeas 1-2 times a week in
their diet. Cowpea consumption per household is 21.9 kg. year^-1and
consumption per capita is 6.3 kg. year^-1. Consumption percentage has
found as 76.1% and 61.7% of harvested amount are marketed. The food composition
of dry grain and fresh pods collected from Aegean Region was also determined to
evaluate nutritional value of cowpea landraces. The proximate composition and
mineral content of cowpea samples were analyzed using standard methods and
reference materials. The study shows that dry grains contain a rich source of
protein, dietary fiber, zinc, potassium and iron. Dry grains of cowpea can be a
good solution to digestion problems by regulating intestinal function with high
dietary fiber content. Fresh pods also have high dietary fiber, potassium and
zinc content. Cowpea meals are good sources of nutrients and can be used as
ingredients in healthy diets.

Anahtar Kelimeler

Cowpea, Vigna unguiculata (L.) Walp., landraces, genetic diversity, agricultural biodiversity, socio-economic study, traditional knowledge, food composition

Türkiye’de Yeterince Tüketilmeyen Geleneksel Ürün: Börülce [Vigna Unguiculata (L.) Walp.] Yerel Çeşitleri

Öz

Birçok farklı börülce [Vigna unguiculata (L.) Walp.] yerel çeşitleri
halen Türkiye'de tarlalarda yetiştirilerek üretici şartlarında muhafaza
edilmektedir. Börülcenin iki ssp.’i Türkiye'de yetiştirilmektedir. Bunlar: Vigna unguiculata subsp. sesquipedalis (L.) Verdcourt ve Vigna unguiculata subsp. unguiculata. Börülce,
"börülce" olarak bilinen ve "acebek", "loğlaz",
"lolaz", "lübye", "koca fasulye",
"karnıkara", "sarı gelin" gibi farklı yerel isimlere sahip
olup, Ege, Akdeniz ve Güney Marmara Bölgelerinde popüler ve önemli bir baklagil
türüdür. Bu arazi koşulları, ticari çeşitlere kıyasla daha kaliteli, kötü
tarımsal-çevre koşullarında verim veya dayanıklılığın daha iyi olması, çiftlik
ailesi tarafından takdir edilen belirli özellikler gibi geleneksel kullanımlar
da dahil olmak üzere çeşitli nedenlerle küçük aile çiftliklerinde
yetiştirilmektedir. Yerel çeşitler gıda ile ilgili olduğundan, 'geleneksel
tarım sistemleri' altında muhafaza edilmekle kalmaz, özellikle ‘gelenek
nedeniyle’ muhafaza edilir. Börülce de dahil olmak üzere yerel çeşitler
ülkemizde halen “niş
pazar”larda (dar bir
tüketici grubunun istek ve gereksinmelerini karşılayan pazarlar) pazarlanmaktadır. Bununla
birlikte, çoğu bahçe bitkileri ve ihmal edilmiş bitkiler, esas olarak
yetiştiren çiftçilerin yaşlanmakta olması nedeni ile büyük tehdit altındadır.
Börülce diğer baklagillere göre kuraklık, yüksek sıcaklıklar ve biyotik
streslere daha iyi adaptasyon göstermektedir. Börülce, taze taneleri ve baklası
yanında kuru taneleri ile de farklı yemekler olarak tüketilmekte ve Türkiye'de
yöre halkının beslenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Türkiye'deki börülce
yerel çeşitlerine ait populasyonlar Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsünün Ulusal
Tohum Gen Bankası'nda survey, toplama, ex-situ olarak korumaya tabi tutulmuş ve
agro-morfolojik olarak da değerlendirilmiştir. Başta Ege, Akdeniz ve Güney
Marmara Bölgelerinden olmak üzere toplam 253 yerel çeşit örneklerinin 41
kalitatif ve kantitatif özellikleri agro-morfolojik olarak belirlenmiştir. Tüm
yerel çeşitler, gözlemlenen karakterler açısından yüksek oranda farklılık
göstermiştir.Gıda ve Beslenme Projesi için Biyoçeşitlilik projesi önceliği
Türkiye’nin yeterince kullanılmamış türler arasında olan börülce yerel
çeşitleri üzerinde çeşitli çalışmalar yürütmek olmuştur. Survey sırasında
etno-botanik ve geleneksel tarım sistemlerine aitbilgiler kaydedilmiştir.
Sosyo-ekonomik çalışmalar, monografi tekniği ile ayrıntılı veriler edinmek için
yürütülmüştür. Veriler, yüz yüze görüşmelerle 23 üretici / çiftçi ve 67 tüketiciyle
yapılarak kaydedilmiştir. Hasattan tüketime sürecin tamamlanması için yapılan
araştırmalar, geleneksel bilgi ile ilgili bilgileri yüklemek, politikanın
geliştirilmesi ve bilgi edinmeye yardımcı olmak için pazarlama fırsatı fikrini
oluşturmak üzere yürütülmüştür. Anketler süresince etno-botanik bilgi, taze ve
kuru börülce yemekleri ile börülce üretiminde uygulanan geleneksel çiftçilik
yöntemleri kaydedilmiştir.Anketin uygulandığı kitlenin yaş ortalaması genel
olarak 53'tür ve % 76'sı ilkokul diplomasına sahiptir.Tüketicilerin büyük
çoğunluğu börülceyi haftada 1-2 kez diyetlerinde kullanmaktadırlar.Hanehalkı
börülce tüketimi yıllık 21,9 kg ve kişi başına düşen tüketim yıllık 6,3 kg'dır. Tüketim % 76,1 oranında olup,
hasat edilen tutarın % 61,7'si pazarlanmaktadır. Ege Bölgesi’nden toplanan taze
ve kuru börülce yerel çeşitleri baklasına ait gıda bileşimleri, besin
değerlerini değerlendirmek için de belirlenmiştir. Börülce örneklerinin bazı
besin ve mineral içerikleri standart yöntemler ve referans değerler kullanılarak
analiz edilmiştir.Çalışma; kuru börülce tanelerin protein, diyet lifi, çinko,
potasyum ve demir içerdiğini ve zengin bir kaynağı olduğunu göstermektedir.
Kuru börülce tanesi, yüksek diyet lifi içeriğiyle bağırsak fonksiyonunu
düzenleyerek sindirim problemlerine iyi bir çözüm olabilir. Taze taneler de
yüksek diyet lifi, potasyum ve çinko içermektedir. Börülce yemekleri iyi besin
kaynaklarıdır ve sağlıklı diyet için katkı sağlar.

 

Anahtar Kelimeler

Börülce, Vigna unguiculata (L.) Walp., Agro-morfolojik karakterler, yerel çeşit, genetik çeşitlilik, varyasyon, tarımsal biyoçeşitlilik, sosyo-ekonomik çalışma, geleneksel bilgi, gıda bileşimi

Kaynakça

• Anonymous. 2017. Vigna unguiculata (L.) Walp. http://www. fao.org/ag/agp/agpc/doc/gbase/data/pf000090.htm.
• Antova, G., T. D. Stoilova, and M. Ivanova. 2014. Proximate and lipid composition of cowpea (Vigna unguiculata L.) cultivated in Bulgaria. Journal of Food Composition and Analysis 33: 146-152.
• Clifford, H. T., and W. Stephenson. 1975. An introduction to numerical classification, Academic Press.
• Daşgan, Y., S. Koc, B. Ekici, H. Aktas, K. Abak. 2006. Bazı fasulye ve börülce genotiplerinin tuz stresine tepkileri, Alatarım 5 (1): 23–31.
• Geren, H., R. Avcıoglu, H. Soya ve B. Kir. 2007. İkinci Ürün Koşullarında Mısır (Zea mays L.)’ın Börülce (Vigna unguiculata L.) ve Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) ile Birlikte Ekiminin Tane Verimi ve Bazı Verim Özelliklerine Etkisi, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 44(3): 27-41.
• Gokmen V, N., Kahraman, N., Demir, and J. Acar. 2000. Enzymatically validated liquid chromatographic method for the determination of ascorbic and dehydroascorbic acids in fruit and vegetables. J. Chromatogr A 881: 309-316.
• Joel, M. 2010. Estimation of Consumer Preferences For Cowpea Varieties in Kumi and Soroti Districts, Uganda, Msc Thesis, Agricultural and Applied Economics of Makerere University, 102 pp.
• Kir, A., and A. Tan. 2012. Collection, regeneration, morphological characterization and conservation of cowpea (Vigna unguiculata L.) landraces in Turkey, In: V. Negri, R. Torricelli, and N. Maxted (Eds.), Landraces Issue 1, p.20, October, 2012.
• Kir, A., A. Tan, N. Atikyilmaz, and T. Taskin. 2010. Agro-Morphological Characterization of the Cowpea (Vigna unguiculata L.) Landraces in Turkey, Legumes for Global Health 5th International Food Legumes Research Antalya.
• Kir, A., A. Tan, N. Ay, N. Korkmaz, and M. Gunduz. 2015. Agro-Morphological Characterization of Cowpea [Vigna unguiculata (L.) Walp.] Landraces of Ege and Marmara Regions of Turkey, Anadolu, J. of AARI 25 (2): 1-23.
• Lahely S, M, Bergaentzle, C., Hasselmann. 1999. Fluorimetric determination of niacin in foods by high-performance liquid chromatography with post-column derivatization. Food Chem. 65: 129-133.
• Pekşen, E. 2007. Yield performance of cowpea cultivars under rainfed and irrigated conditions, International Journal of Agricultural Research 2 (4): 391-396.
• Peksen, A., E. Peksen, H. Bozoglu. 2002. Effect of sowing dates on yield and quality of cowpea (Vigna unguiculata Walp.) genotypes grown in greenhouse. Acta Horticulturae 579: 351-354.
• Peksen, E., C. Artık, and B. Palabıyık. 2005. Determination of genotypical differences for leaf characteristics in cowpea (Vigna unguiculata L. Walp.) genotypes. Asian Journal of Plant Sciences 4 (2): 95-97.
• Tan. A. 2010. State of Plant Genetic Resources for Food and Agriculture. Second Report of Turkey on Conservation and Sustainable Utilization of Plant Genetic Resources For Food and Agriculture., Meta Basım. Bornova (Turkish and English).
• Unlu, H. O., H. Unlu, and H. Padem. 2006. Isparta ve yöresinde yetiştirilen börülcelerin (Vigna unguiculata L. Walp.) tohum ve bitkisel özelliklerinin saptanması, VI. Sebze Tarımı Sempozyumu, Kahramanmaraş, Eylül, 2006.
• Unlu, H. 2004. Börülce (Vigna unguiculata L. Walp) çeşitlerinde farklı ekim zamanlarının sulu ve kurak koşullarda verim ve kalite özelliklerine etkisi, Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, Isparta.