Askeri Dönüşüm Çağında Muharip Bir Kuvvet Olarak Cebeci Ocağı

Yıl 2024, Sayı: 30, 27 - 42

Turgay Koçak

https://doi.org/10.33404/anasay.1534632

Öz

Klasik çağ Osmanlı askeri tarih araştırmalarındaki temel odak noktası muharebeler ve yeniçeri, tımarlı sipahi, leventler gibi muharip sınıflar olmuştur. Ancak ordunun önemli bir parçasını oluşturan geri hizmet birlikleri seferlerin başarıyla gerçekleştirilmesinde mühim bir rol üstlenmekteydi. Bu birliklerin başında gelen Cebeci Ocağı Osmanlı merkezi kuvvetlerinin zırh ihtiyacı, silah bakım-onarımı, istihkam, nakliye gibi ihtiyacını karşılamaktaydı. Ancak XVI. yüzyılın son çeyreğinden itibaren değişen savaşın doğasıyla birlikte Cebeci Ocağı’nın üstlendiği rol de değişmeye başladı. Mevsimlik seferlerin yerine uzun savaşların görülmeye başlamasıyla ortaya çıkan muharip asker ihtiyacının karşılamakta zorlanan Acemi Ocağı yerine alternatif çözümler üretildi. Bunların başında da mevcut farklı sınıfları savaş meydanına sürmek gelmekteydi. Bu çalışmada Osmanlı-1570-1573 Venedik Savaşı’yla başlayan süreçte cebecilerin aslî görevlerine devam etmekle birlikte ihtiyaçlar çerçevesinde nasıl muharip bir kuvvete dönüştükleri ruus mevacib defterleri gibi dönemin arşiv kaynakları ve kroniklerdeki bilgiler çerçevesinde ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cebeci Ocağı, uzun savaşlar, askeri dönüşüm, Osmanlı ordusu

THE CEBECI CORPS AS A COMBAT TROOP IN THE ERA OF MILITARY TRANSFORMATION

Öz

The primary focus of classical Ottoman military history research has been on battles and combatant classes such as the Janissaries, Timariot cavalry, and Levends. However, the auxiliary units, which were an essential part of the army, played a crucial role in the successful execution of campaigns. Among these units, the Cebeci Corps was responsible for meeting the central Ottoman forces' needs for armor, weapon maintenance and repair, fortifications, and transportation. However, with the changing nature of warfare from the last quarter of the 16th century onwards, the role of the Cebeci Corps also began to change. As long wars began to replace seasonal campaigns, and the Acemi Corps struggled to meet the demand for combat soldiers, alternative solutions were sought. One of the primary responses was to deploy various existing classes to the battlefield. This study aims to explore how the Cebecis, while continuing their original duties, transformed into a combat force in response to the needs that emerged during the process starting with the Ottoman-Venetian War.

Anahtar Kelimeler

Cebeci Corps, long wars, military transformation, Ottoman army

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Bâb-ı Defterî Evâmir-i Maliye Kalemi Defterleri (D.EVM.d): 26278
• BOA, Kamil Kepeci Defterleri (KK.d): 61, 63, 67, 221, 244, 247, 248, 254, 255
• BOA, Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d): 2775, 3724, 6134, 6419, 7534
• BOA, Mühimme Defterleri (MD): 5, 13, 42
• Kaynak Eserler ve Yayınlanmış Arşiv Vesikaları
• Abdülkadir Efendi, Topçular Kâtibi. (2003). Topçular Kâtibi Abdülkadir (Kadrî) Efendi Tarihi. haz. Ziya Yılmazer. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Akgündüz, A. (1993). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri VI, İstanbul: Faisal Eğitim ve Yardımlaşma Vakfı.
• Anonim, (1978). Gazavât-ı Sultan Murâd b. Mehemmed Hân: İzladi ve Varna Savaşları (1443-1444). haz. Halil İnalcık, Mevlûd Oğuz. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kâtib Çelebi. (2016). Fezleke. haz. Zeynep Aycibin. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Mehmed b. Mehmed, Er-Rumî. (2000). Nuhbetü’t-Tevarih ve’l-Ahbar ve Târîh-i Âl-i Osman (Metinleri, Tahlilleri). haz. Abdurrahman Sağırlı. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Şenlik, S. (2014). 232 Numaralı Ruus Defteri (Metin-Değerlendirme). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• - Araştırma Eserleri
• Agoston, G. (2020). Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmalar. Çev. Kahraman Şakul. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Barkan, Ö.L. (1958). H. 974-975 (M. 1567-1568) Mali Yılına Ait Bir Osmanlı Bütçesi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası XIX/1-4, s. 277-332.
• Baş, G. (2018). XV. Yüzyılın İkinci Yarısında Balkanlarda Osmanlı Serhad Organizasyonunun Oluşumu: Kaleler Ağı, Askeri Personel, Finansman ve Mali Külfet. Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 33, 151-181.
• Dündar, R. (1998). Kıbrıs Beylerbeyliği (1570-1670). Yayınlanmamış Doktora Tezi. Kayseri.
• Emecen, F.M. (2000). İbrahim Paşa, Makbul. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi 21. (s. 333-335)
• Emecen, F.M. (2010). Süleyman I. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi 38. (s. 74-75
• Emecen, F.M. (20102). Osmanlı Klasik Çağında Savaş. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Hegyi, K. (2018). The Ottoman Military Organization in Hungary: Fortresses, Garrisons and Finances. Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
• Heper, Y. (2021). Uzun Savaşlar Döneminden Bir Kesit: Erdel’in Temeşvar’ı Geri Alma Teşebbüsleri (1596-97). Karadeniz İncelemeleri Dergisi, XV/30, 429-450.
• Genç, M., & Özvar, E. (2006). Osmanlı Maliyesi: Kurumlar ve Bütçeler II. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Karpat, K. (1995). Erdel. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi 11. (s. 280-283).
• Kılıç, O. (2012). Teşkilat ve İşleyiş Bakımından Doğu Hududundaki Osmanlı Kaleleri ve Mevâcib Defterleri. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 31, 87-127.
• Kolçak, Ö. (2012). XVII. Yüzyıl Askeri Gelişimi ve Osmanlılar: 1660-64 Osmanlı-Avusturya Savaşı. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul.
• Kolçak, Ö. (2023). Ok, Tüfek ve At: 16. Yüzyıl Osmanlı Askerî Devrimi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Koçak, T. (2016). Osmanlı-Safevi Mücadelesinde Askerî Harekât Alanı ve Muharebeler (1578-1590). İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Koçak, T. (2023). Osmanlı Ordusu Geri Hizmet Birlikleri’nde Teşkilat ve Dönüşüm: Cebeci Ocağı. İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Önal, A. (2012). Koca Sinan Paşa’nın Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri (1520-1596). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Özçelik, E. (2021). Acem Serhaddinde Cafer Paşalar: Tebriz ve Şirvan Eyaletlerinin Muhafazası (1583-1591). FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 18, 139-194.
• Uzunçarşılı, İ.H. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapukulu Ocakları II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yörük, D. (2021). Serdar Satırcı Mehmed Paşa’nın Vaç Seferi Ruusları. Üç Kıta-Bir Tarihçi: Prof. Dr. İlhan Şahin Armağanı. (s. 241-262). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları.