POPULATION, SOCIAL IDENTITY AND FAMILY STRUCTURE IN AYDIN’S CENTRAL VILLAGES IN THE MID-19TH CENTURY

Yıl 2025, Sayı: 32, 87 - 114

Mehmet Başaran , Aysun Sarıbey Haykıran

https://doi.org/10.33404/anasay.1729249

Öz

The population book NFS.d.. 3012, dated 1841-1842 (1257 in Islamic Calendar), contains the census results of the central villages of Aydın Sanjak, which is affiliated to Aydın Province. This study analyzes the demographic, socio-economic, and cultural structure of these villages. The book assesses over 30 villages in terms of their typology, professions, social roles, military obligations, kinship relations, and household structure. The data offer a comprehensive overview of the patriarchal family structure, agricultural economy, multilayered structure of social identities, and state surveillance mechanisms over the individual in the early modern Ottoman provinces. This research indicates that the Ottoman bureaucracy organized population records as both numerical and socio-cultural memories.

Anahtar Kelimeler

Aydin Sanjak , Demography , Population Book , Social Identity , Family Structure

19. Yüzyıl Ortalarında Aydın Merkez Köylerinde Nüfus, Sosyal Kimlik ve Aile Yapısı

Öz

Bu çalışma, Aydın Eyaleti’ne bağlı Aydın Sancağı’nın merkez köylerinin nüfus sayım sonuçlarını içeren Hicri 1257/ M. 1841-1842 tarihli ve NFS.d. 3012 numaralı nüfus defterine dayalı olarak Aydın Sancağı’na bağlı köylerin demografik, sosyo-ekonomik ve kültürel yapısını analiz etmektedir. Defterde yer alan 30'dan fazla karye/köy, birey bazında hane yapısı, akrabalık ilişkileri, tipoloji, meslekler, sosyal roller ve askerî yükümlülükleri açısından değerlendirilmiştir. Veriler, erken modern Osmanlı taşrasında patriarkal aile yapısının, tarıma dayalı geçim ekonomisinin, sosyal kimliklerin çok katmanlı yapısının ve devletin birey üzerindeki gözetim mekanizmalarının kapsamlı bir profilini sunmaktadır. Çalışma, Osmanlı bürokrasisinin nüfus kayıtlarını yalnızca sayısal değil, aynı zamanda sosyo-kültürel birer bellek olarak yapılandırdığını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Aydın Sancağı , Demografi , Nüfus Defteri , Sosyal Kimlik , Aile Yapısı

Kaynakça

• 1.Arşiv Belgeleri
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA)
• Nüfus Defterleri (NFS.d..), 3012.
• 2.Araştırma ve İnceleme Eserleri
• Adıyeke, N. (2000). Temettuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri, OTAM, C. 11, 769-823.
• Aydın, M. (1990). Sultan II. Mahmud Döneminde Yapılan Nüfus Tahrirleri. Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri, 28-30 Haziran 1989, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Başaran, M., Sarıbey Haykıran, A. (2020). H. 1261/M. 1845 Tarihli Nüfus Sayımına Göre Karaosmanoğlu Yakup Paşa Yönetiminde Aydın Güzelhisarı, Near East Historical Review, C. 10, S. 2, 59-128.
• Bolat, C. (2000). Redif Askeri Teşkilatı, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Bozkurt, N. (2020). Kütahya Gayrimüslimleri (1842-1843), Doç. Dr. İlknur Karagöz’e Armağan, Ed. Nedim İpek, İbrahim Serbestoğlu, Trabzon: Serander Yayınları, 261-308.
• Bozkurt, N. (2007). Nüfus, DİA, C. 33, İstanbul, 293-294.
• Budak, L. (2018). 1260-1261/1844-1845 Temettuat Sayımına Göre Umurlu Köyünün Sosyo-Ekonomik Durumu, Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, Y. 2, S. 3, 1-18.
• Çimen, A. (2014). Sayım, Kayıt Düzeni ve Teşkilatlanma Açısından Osmanlı Nüfus Hizmetleri, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, C. 14, S. 3, 196-198.
• Güneş, M. (2014). Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili, Gazi Akademik Bakış, C. 8, S. 15, 269-298.
• İpşirli, M. (2003). Mahreç, DİA, C. 27, Ankara, 387-388.
• Karal, E. Z. (1943). Osmanlı İmparatorluğu'nda İlk Nüfus Sayımı (1831). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı Nüfusu 1830–1914. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kıvrım, İ. (2011). Nüfus Ceride Defterlerine Göre 19. Yüzyılın Ortalarında Giresun'un Nüfus Yapısı, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C. 10, S. 10, 53-70.
• Koç, Y. (2007). Nüfus, DİA, C. 33, İstanbul, 295–297.
• Kütükoğlu, M. S. (1995). Osmanlı Sosyal ve İktisâdî Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri, Belleten, C. 59, S. 225, 395-412.
• Kütükoğlu, M. S. (2010). Menteşe Sancağı 1831: Nüfus ve Toplum Yapısı. Ankara: TTK Yayınları.
• Özcan, A. (1991). Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye, DİA, C. 3, İstanbul, 457-458.
• Özcan, A. (2007) Redif, DİA, C. 34, İstanbul, 524-526.
• Özekmekçi, M. M. (2021). 1830’ların Nüfus Defterlerinden Hareketle Osmanlı’da Askere Alınacakların Tespiti, Belgi Dergisi, S. 22, 764-766.
• Özekmekçi, M. M. (2022). 19. Yüzyılın İlk Yarısında Söke Kazasında İdare ve Nüfus, Aydın: Aydın Tuna Matbaacılık.
• Sarıbey Haykıran, A. (2019). 1831 Tarihli Nüfus Sayımında Aydın Güzelhisar Kazası Cami-i Atik Mahallesi, Yeni Fikir Dergisi, C. 11, S. 22, 7-29.
• Sarıbey Haykıran, A., Başaran, M. (2019a). 19. Yüzyılın İlk Yarısında Aydın Merkez Köylerinin Sosyo-Ekonomik Yapısı, Aydın: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları.
• Sarıbey Haykıran, A., Başaran, M. (2019b). XIX. Yüzyıl Ortalarında Aydın’da Ova ve Dağ Köylerinin Sosyo-Ekonomik Yapısı: Araplarkuyusu ve Danişmend Örneği, İzmir Araştırmaları Dergisi, S. 111-32.
• Sarıbey Haykıran, A., Başaran, M. (2019c). XIX. Yüzyıl Ortalarında Umurlu’nun Demografik Yapısı, Tarih ve Gelecek Dergisi, C. 5, S. 3,636-658.