The Impact Of Urban Transformation On Social Stratification And Class Segregation: An Evaluation Based On Field Studies From Turkey

Yıl 2025, Sayı: 32, 363 - 372

Fatma Sena Öztürk Miroğlu , Nurgün Oktik

Öz

This article aims to evaluate the impacts of urban transformation practices in Turkey on social stratification and class-based segregation by drawing on applied research within the existing literature. Urbanization is conceptualized not merely as a spatial expansion, but as a multidimensional phenomenon that also entails the transformation of social structures. In this context, the historical evolution of cities shaped by industrialization and migration is examined through the lens of how neoliberal urban transformation processes—accelerated since the 1980s—have reproduced class inequalities. The study utilizes field research conducted in various districts such as Sulukule, Fikirtepe, Erenköy, Kirazlıtepe, and Gülsuyu-Gülensu to highlight how transformation projects have led to the displacement of low-income groups, spatial exclusion, and the erosion of local attachments. The findings reveal that urban transformation affects not only the physical environment but also reshapes individuals’ social relations, economic positions, and forms of spatial belonging.

Anahtar Kelimeler

Urban , Urban Transformation , Social Stratification , Class Segregation , Gentrification , Displacement , Spatial Exclusion

Kentsel Dönüşümün Toplumsal Tabakalaşma ve Sınıfsal Ayrışmaya Etkisi: Türkiye’den Alan Araştırmaları Üzerinden Bir Değerlendirme

Öz

Bu makale, Türkiye'deki kentsel dönüşüm uygulamalarının toplumsal tabakalaşma ve sınıfsal ayrışma üzerindeki etkilerini, alan yazında oluşturulmuş uygulamalı araştırmalar üzerinden değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Kentleşme süreci, sadece mekânsal bir genişleme değil, aynı zamanda toplumsal yapıların dönüşümünü de beraberinde getiren çok katmanlı bir olgu olarak ele alınmaktadır. Bu bağlamda, sanayileşme ve göçle şekillenen kentlerin tarihsel değişimi, neoliberal politikalarla birlikte hız kazanan kentsel dönüşüm süreçlerinin sınıfsal eşitsizlikleri nasıl yeniden ürettiği çerçevesinde incelenmiştir. Makalede, Sulukule, Fikirtepe, Erenköy, Kirazlıtepe ve Gülsuyu-Gülensu gibi farklı bölgelerde yapılan saha araştırmalarından hareket ederek, dönüşüm projelerinin düşük gelir gruplarını nasıl yerinden ettiğine, mekânsal dışlanma süreçlerine ve aidiyet kaybına neden olduğuna dikkat çekilmektedir. Bulgular, kentsel dönüşümün yalnızca fiziksel çevreyi değil, aynı zamanda bireylerin sosyal ilişkilerini, ekonomik konumlarını ve mekâna bağlılık biçimlerini dönüştürdüğünü göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kent , Kentsel dönüşüm , Toplumsal tabakalaşma , sınıfsal ayrışma , soylulaştırma , mekansal dışlanma

Etik Beyan

Bu çalışma, bilimsel araştırma ve yayın etiğine ilişkin ilkelere uygun olarak hazırlanmış olup, herhangi bir katılımcıdan veri toplanmamıştır. Araştırma, yalnızca kamuya açık ikincil kaynaklara dayandığı için etik kurul onayı gerektirmemektedir.

Kaynakça

• Adıgüzel, E., D., (2022). Kentsel dönüşüm sürecinin kadınlar üzerindeki etkisi: İstanbul Kadıköy ilçesi Fikirtepe Mahallesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi. İstanbul.
• Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Kanunu (2012). Resmî Gazete. Yayım Tarihi: 1.05.2012. Sayısı: 28309. Numarası: 6306.
• Akkar, Z. M. (2006). Kentsel Dönüşüm Üzerine Batı’daki Kavramlar, Tanımlar, Süreçler ve Türkiye. Planlama Dergisi, 2006/2, (36), 29–38.
• Bal, H. (2006). Kent sosyolojisi (3. baskı). Fakülte Kitabevi.
• Bauman, Z. (1999). Sosyolojik Düşünmek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Belge, R., Çeker, A. (2015). İstanbul’da kentsel dönüşüm kapsamında gerçekleşen bi̇r olgu: soylulaştırma. Türk Coğrafya Dergisi̇, 0(65).
• Bıçkı, D. (2006). Harvey ve Castells’de kent sorunsalı: politik ekonomi vizyonu ve sınırlılıkları. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat fakültesi sosyal bilimler dergisi, 7(11).
• Birleşmiş Milletler. (2018). Dünya Kentleşme Beklentileri Raporu. 23 Temmuz 2025 tarihinde https://ourworldindata.org/urbanization#number-of-people-living-in-urban-areas adresinden erişildi.
• Buz, S., Gencer, T., E., C. (2022). Kentsel sosyal hizmet. Bolgün, (Ed.). İstanbul: Nobel yayınevi.
• Çelikel, A. (2023). Yeni kentsel yoksulluk bağlamında sosyal ve mekânsal dışlanma: İstanbul Fikirtepe örneği. Yayımlanmamış doktora tezi) Maltepe Üniversitesi, İstanbul
• Çoban Çınar, M., & Özkan, E. (2023). Bağdat Caddesi–Erenköy Mahallesi’nde kentsel dönüşüm uygulamaları: Aktörlerin rolü ve karşılaşılan sorunlar. Kent Akademisi, 16(3), 2070–2090.
• Daşkıran, F., Ak, D. (2015). 6306 sayılı kanun kapsamında kentsel dönüşüm. Journal of Management and Economics Research, 13(3), 264-288.
• Ergen, M., & Peker, Ü. (2022). Türkiye’deki Kentsel Dönüşüm Süreç Analizi; İstanbul-Gaziosmanpaşa Örneği. Journal of Agricultural Biotechnology, 3(2), 101-116.
• Eseler, B., Gençkaya, Ö. (2023). Kentsel dönüşüm kararlarına vatandaş katılımı “fikirtepe kentsel dönüşüm projesi”. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 291-308.
• Kocatürk Aksu, G., (2021). Türkiye’de kentleşme ve göç olgusuyla ilgili makalelerin dönemsel olarak incelenmesi. Kent ve çevre araştırmaları dergisi, 3 (1). 4-27.
• Merey Enlil, Z. (2000, Aralık). Yeniden işlevlendirme ve soylulaştırma: Bir sınıfsal proje olarak eski kent merkezlerinin ve tarihi konut dokusunun yeniden ele geçirilmesi. Domus m, (8), 46–49.
• Giddens, A., Sutton, P. W. (2019). Sosyoloji (8. Edisyon), (çev. E. Arzu Kayhan). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Göksu, S. (2005). Kentsel Dönüşüm ya da Yeni Şişede Eski Şarap. Ege Mimarlık Dergisi, 2005/1(53), 9- 12.
• Harvey, D. (1999). Sosyal Adalet ve Şehir. İstanbul: Metis Yayınları.
• Keleş, R. (1990) Kentleşme Politikası. Ankara: İmge Kitabevi.
• Kuşin Tarlabaşı, I. (2022). Kentsel dönüşüm, yerinden edilme ve değişen hayatlar: İstanbul-Erenköy ve Fikirtepe karşılaştırması. Yayımlanmamış doktora tezi. Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Oktik, N. (2022). Kentleşme ve Göç. M. U. Özcan (Ed.) (2022). Sosyolojiye Giriş (1. Baskı) içinde (ss. 241-262). Erzurum.: Atatürk Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayını.
• Özacit, İ. (2023). Türkiye'de metropoliten alanlarda kentsel dönüşümün etkilerinin analizi: İstanbul Üsküdar Kirazlıtepe projesi örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Polat, S., & Dostoğlu, N. (2007). Kentsel dönüşüm kavramı üzerine: Bursa’da Kükürtlü ve Mudanya örnekleri. Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 12(1), 1–12.
• Tanrıverdi, N. (2022). Kentsel dönüşüme verilen tepkiden hareketle mekânı anlamlandırmadaki farklılıklar: Gülsuyu-Gülensu örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tönnies, F. (1964). Community and Society. Tr. C.P. Loomis. The Michigan Univ. Press.
• Tüzün, S. (Ed.). (2012). Değişmenin ve geçiş toplumunun sosyoloğu: Mübeccel B. Kıray. Bağlam Yayıncılık: İstanbul.
• Uysal, Ü. E. (2012). Sulukule: Kentsel dönüşüme etno-kültürel bir direniş. İdealkent, (7), 136–159.
• Wirth, L. (2002). Bir yaşam biçimi olarak kentlileşme. A. Alkan & B. Duru (Ed.), 20. Yüzyıl kenti içinde (ss. 77-106). Ankara: İmge Kitabevi.