TBMM Tutanaklarında Maraş Olayları ve Komplo Teorileri

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 1, 189 - 210, 30.04.2024

Erhat Yalçın , Nuh Akçakaya

https://doi.org/10.18506/anemon.1314082

Öz

Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de komplo teorileri konusu giderek popüler bir araştırma alanı haline gelmektedir. Ancak Türkiye’de yapılan çalışmalar, bilhassa toplumsal olaylardan sonra ortaya çıkan komplo teorilerine yeterince önem vermemektedir. Söz konusu gerçeklikten hareketle bu çalışma, 1978 yılında Kahramanmaraş’ta gerçekleşen ve “Maraş katliamı” olarak adlandırılan olayları ele almaktadır. Araştırmanın amacı, komplo söyleminin farklı siyasal kesimlere nasıl nüfuz ettiğini ortaya çıkarmaktır. Bu doğrultuda, 2008 yılından sonraki 89 ayrı TBMM tutanağı, MAXQDA programı kullanılarak içerik analizine tabi tutulmuştur. Analizler sonucunda, Maraş katliamıyla ilgili yapılan konuşmaların kamuoyunda ciddi bir yankı bulduğu ve sıradan insanların bu konudaki görüşlerinin milletvekilleri tarafından şekillendirilebildiği görülmüştür. Maraş olayları için bazen “dış güçler” bazen de “dış güçlerin içerideki işbirlikçileri” şeklinde ifade edilen grupların suçlandığı anlaşılmıştır. Araştırmada sol partilerin, sağ partilere göre Maraş olaylarını daha fazla gündeme getirdiği tespit edilirken; dış güçler söyleminin her iki kanattan da kabul gördüğü bulgulanmıştır. Ayrıca solcu milletvekillerinin olaylardaki sağ görüşlü insanları, sağcı milletvekillerinin de olaylardaki sol görüşlü insanları komplocu olarak nitelendirdiği görülmüştür. Milletvekillerinin ABD, NATO, TSK, MİT, Kontrgerilla, derin devlet, ülkücüler (sağcılar) ve Aleviler (solcular) gibi özneleri komplocu olarak işaret edebildikleri anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Maraş katliamı, komplo teorileri, birlikte yaşamak

Maraş Events and Conspiracy Theories in the Parliamentary Minutes

Öz

Like in many parts of the world, the subject of conspiracy theories has increasingly become a popular field of research in Turkey. However, studies conducted in Turkey inadequately address the conspiracy theories that arise, particularly in the aftermath of societal events. Yet, conspiracy theories have the propensity to rapidly disseminate following undesired or unforeseen incidents. Based on this backdrop, the present study delves into the events that unfolded in Kahramanmaraş in 1978, known as the “Maraş Massacre”. The objective of this research is to unveil the penetration of conspiracy discourse into different political factions. To this end, 89 distinct parliamentary transcripts from the year 2008 onwards were subjected to content analysis utilizing the MAXQDA program. The analysis outcomes revealed that speeches pertaining to the Maraş Massacre resonated significantly within the public sphere, capable of influencing the perspectives of ordinary individuals as shaped by MPs (Members of Parliament). It was discerned that various groups were implicated in relation to the Maraş events, with accusations sometimes directed at “external powers” and at other times at “collaborators of external powers”. The research findings indicate that left-wing parties raised the issue of the Maraş events more prominently compared to their right-wing counterparts, while the discourse of external powers found acceptance across both political spectrums. Furthermore, it was observed that left-wing MPs tended to label right-wing individuals as conspirators in these events, while right-wing MPs reciprocated by identifying left-wing individuals as conspirators. Notably, MPs exhibited the propensity to attribute conspiracy theories to entities such as the USA, NATO, the Turkish Armed Forces (TSK), the National Intelligence Organization (MİT), the Counter-Guerrilla, deep state, ülkücüler (right-wing nationalists), and Alevites (left-wing religious minority).

Anahtar Kelimeler

Maraş massacre, conspiracy theories, to live together

Kaynakça

• Akbaba , Y., & Fox, J. (2011). Religious Discrimination against Muslim Minorities in Christian Majority Countries: A Unique Case? Politics, Religion & Ideology, 12(4), 449–470.
• Akçakaya, N. (2016). Kahraman Bir Anadolu Kentlisi: Maraşlı. M. A. Aydemir içinde, Toplumsal Tipler (s. 385-398). İstanbul: Açılım Kitap.
• Akçakaya, N. (2023). Türkiye'de Komplo Zihniyeti: Söylemler, Aktörler ve Eğilimler Üzerine Bir Araştırma. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi).
• Barkun, M. (2003). A Culture of Conspiracy: Apocalyptic Visions Contemporary America. Berkeley/Los Angeles/London: University of California Press.
• Başaran, B. (2020). Komploculuğun Tarihi Avrupa Düşüncesinde Komplo Teorileri. İstanbul: Lejand.
• Berry, J. W. (2013). Research on multiculturalism in Canada. International Journal of Intercultural Relations, 37, 663-675.
• Brotherton, R. (2018). Şüpheci Zihinler Komplo Teorilerine Neden İnanınırız. (C. Taşçıoğlu, Çev.) İstanbul: Nemesis Kitap.
• Buhari, Ö. K. (2021). Komplo Teorileri Epistemoloji, Bilgi Sosyolojisi, Psikoloji ve Siyaset Bilimi Kapsamında. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Campbell, C. (2020). Günah Keçisi Başkalarını Suçlamanın Tarihi. (G. Kastamonulu, Çev.) İstanbul: İthaki Yayınları.
• Ceylan, Y. (2015). Tükiye'de Çokkültürlülük Tartışmaları ve Anadolu Aleviliği. 8(37), 571-582.
• Coşkun , V. (2012). Anayasa ve Kürt Meselesi. Liberal Düşünce Dergisi, 17(66), 83-92.
• Croucher, S. M., Homsey, D., Brusch, E., Buyce , C., DeSilva, S., & Thompson, A. (2013). Prejudice toward American Muslims: An integrated threat analysis. Journal of Intercultural Communication. http://immi.se/intercultural adresinden alındı.
• Doğan , E., & Çelik , H. (2014). Alevi Sünni Bütünleşmesinin Önündeki Engeller: Tarihsel Yanlış Algılamalar. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 121-138.
• Doytcheva, M. (2013). Çokkültürlülük. (T. Akıncılar Onmuş, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Duman, B., & Alacahan, O. (2011). Etniklik ve Sosyal Kaynaşma İlişkisi: Adana Örneği. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12(1), 223-244.
• Akbaba , Y., & Fox, J. (2011). Religious Discrimination against Muslim Minorities in Christian Majority Countries: A Unique Case? Politics, Religion & Ideology, 12(4), 449–470.
• Akçakaya, N. (2016). Kahraman Bir Anadolu Kentlisi: Maraşlı. M. A. Aydemir içinde, Toplumsal Tipler (s. 385-398). İstanbul: Açılım Kitap.
• Akçakaya, N. (2023). Türkiye'de Komplo Zihniyeti: Söylemler, Aktörler ve Eğilimler Üzerine Bir Araştırma. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi).
• Barkun, M. (2003). A Culture of Conspiracy: Apocalyptic Visions Contemporary America. Berkeley/Los Angeles/London: University of California Press.
• Başaran, B. (2020). Komploculuğun Tarihi Avrupa Düşüncesinde Komplo Teorileri. İstanbul: Lejand.
• Berry, J. W. (2013). Research on multiculturalism in Canada. International Journal of Intercultural Relations, 37, 663-675.
• Brotherton, R. (2018). Şüpheci Zihinler Komplo Teorilerine Neden İnanınırız. (C. Taşçıoğlu, Çev.) İstanbul: Nemesis Kitap.
• Buhari, Ö. K. (2021). Komplo Teorileri Epistemoloji, Bilgi Sosyolojisi, Psikoloji ve Siyaset Bilimi Kapsamında. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Campbell, C. (2020). Günah Keçisi Başkalarını Suçlamanın Tarihi. (G. Kastamonulu, Çev.) İstanbul: İthaki Yayınları.
• Ceylan, Y. (2015). Tükiye'de Çokkültürlülük Tartışmaları ve Anadolu Aleviliği. 8(37), 571-582.
• Coşkun , V. (2012). Anayasa ve Kürt Meselesi. Liberal Düşünce Dergisi, 17(66), 83-92.
• Croucher, S. M., Homsey, D., Brusch, E., Buyce , C., DeSilva, S., & Thompson, A. (2013). Prejudice toward American Muslims: An integrated threat analysis. Journal of Intercultural Communication. http://immi.se/intercultural adresinden alındı
• Doğan , E., & Çelik , H. (2014). Alevi Sünni Bütünleşmesinin Önündeki Engeller: Tarihsel Yanlış Algılamalar. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 121-138.
• Doytcheva, M. (2013). Çokkültürlülük. (T. Akıncılar Onmuş, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Duman, B., & Alacahan, O. (2011). Etniklik ve Sosyal Kaynaşma İlişkisi: Adana Örneği. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12(1), 223-244.
• Ercan, Y. (2008). Türkiye’de Azınlık Sorununun Kökeni (Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Gayrimüslimler). Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi ve Uygulama Merkezi (s. 1-15). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Erman , T., & Erdemir, A. (2005). Aleviler ve Topluma Eklemlenme Sorunsalı. A. Kaya , & T. Tarhanlı içinde, Türkiye'de Çoğunluk ve Azınlık Politikaları: AB Sürecinde Yurttaşlık Tartışmaları (s. 160-185). İstanbul: TESEV Yayınları.
• Foroutan, Y. (2011). Ethnic and Religious Discrimination? A Multicultural Analysis of Muslim Minorities in the West. Journal of Muslim Minority Affairs, 31(3), 327-338.
• Fox, J., & Akbaba, Y. (2015). Securitization of Islam and religious discrimination: Religious minorities in Western democracies, 1990–2008. Comparative European Politics, 13(2), 175–197. doi:10.1057/cep.2013.8
• Fox, J., Finke, R., & Eisenstein, M. A. (2018). Examining the causes of government based discrimination against religious minorities in western democracies: societal level discrimination and securitization. doi:10.1057/s41295-018-0134-1
• Goertzel, T. (1994). Belief in Conspiracy Theories. Political Psychology, 4(15), 731-742.
• Guida, M. (2008). The Sèvres Syndrome and “Komplo” Theories in the Islamist and Secular Press. Turkish Studies, 1(9), 37-52.
• Gülerce, H., & Gülerce, R. (2020). Türkiye'de Kimlik Siyaseti Sorunları ve Çokkültürlülük. Euroasia Journal of Social Sciences & Humanities, 7(4), 1-10.
• Günay, M. (2010). Çokkültürlülük Gerçeği ve Türkiye. Kaygı, 14, 141-151.
• Heins, V. (2007). Critical theory and the traps of conspiracy thinking. Philosophy & Social Criticism, 33(787), 787-801.
• Hofstadter, R. (1961). The Paranoid Style in American Politics. Harper's Magazine, 77-86.
• İçduygu, A., & Soner, A. (2006). Turkish Minority Rights Regime: Between Difference and Equality. Middle Eastern Studies, 42(3), 447 – 468.
• Karaosmanoğlu, K. (2008). Türkiye’de Azınlıklar ve Komplo Zihniyeti. Liberal Düşünce Dergisi(50), 139-158.
• Karaosmanoğlu, K. (2019). Komplo Teorileri Disiplinlerarası Bir Giriş. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kaya, A. (2005). Avrupa Birliği Bütünleşme Sürecinde Yurttaşlık, Çokkültürcülük ve Azınlık Tatışmaları: Birarada Yaşamanın Siyaseti. A. Kaya, & T. Tarhanlı içinde, Türkiye'de Çoğunluk ve Azınlık Politikaları: AB Sürecinde Yurttaşlık Tartışmaları (s. 35-63). İstanbul: TESEV Yayınları.
• Kymlicka, W. (2015). Multiculturalism and Minority Rights: West and East. JEMIE: Journal on Ethnopolitics and Minority Issues in Europe, 14(4), 4-25.
• Nefes, T. S. (2012). The History of the Social Constructions of Dönmes (Converts). Journal of Historical Sociology, 3(25), 413-439.
• Nefes, T. S. (2019). The Conspiratorial Style in Turkish Politics Discussing the Deep State in the Parliament. J. E. Uscinski içinde, Conspiracy Theories and the People Who Believe ThemConspiracy Theories and the People Who Believe Them (s. 385-394). New York: Oxford University Press.
• Neuman, W. L. (2017). Toplumsal Araştırma Yöntemleri Nitel ve Nicel Yaklaşımlar I-II. (S. Özge, Çev.) Ankara: Yayınodası.
• Oakes, L. (2017). Normative language policy and minority language rights: rethinking the case of regional languages in France. Lang Policy, 16, 365–384. doi:10.1007/s10993-016-9411-5
• Pagán, V. E. (2012). Conspiracy Theory in Latin Literature. ABD: University of Texas Press.
• Pettigrew, T. F. (1988). Reaction Toward the New Minorities of Western Europe. Annual Review of Sociology, 24, 77-103.
• Popper, K. (1989). Açık Toplum ve Düşmanları 2. (M. Tunçay, Çev.) Ankara: Remzi Kitabevi.
• Popper, K. (1998). Tarihselciliğin Sefaleti. (S. Orman, Çev.) İstanbul: İnsan Yayınları.
• Sağlam, E. (2021). Komplo Teorilerini Ciddiye Almak: Komplo Anlatılarını Günlük Siyaset Özneleşme ve Toplumsal Etkileri Ekseninde İzlemeye Bir Davet. Cogito(103), 105-118.
• Swami, V. (2012). Social Psychological Origins of Conspiracy Theories: The Case of the Jewish Conspiracy Theory in Malaysia. Frontiers in Pyschology(3), 1-9.
• Taşdemir, H., & Saraçlı , M. (2007). Avrupa Birliği ve Türkiye Perspektifinden Azınlık. Uluslararası Hukuk ve Politika, 2(8), 25-35.
• Verkuyten, M. (2006). Multicultural recognition and ethnic minority rights: A social identity perspective. European Review of Social Psychology, 17(1), 148-184.
• Winter, D. G. (1992). Content Analysis of Archival Materials, Personal Documents, and Everyday Verbal Productions. C. P. Smith içinde, Motivation and Personality: Handbook of Thematic Content Analysis (s. 110-125). New York: Cambridge University Press.
• Yalçın, E. (2019). Birlikte Yaşama Kültürü Bağlamında Kültürlerarası Etkileşimler Üzerine Bir Araştırma: Konya Örneği. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi).
• Yalçın, E. (2022). Birlikte Yaşama Kültürü Bağlamında Kültürlerarası Etkileşimler Üzerine Bir Araştırma. İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi (Göç ve Mültecilik Özel Sayısı), 147-164.
• Zonis, M., & Joseph, C. M. (1994). Conspiracy Thinking in the Middle East. Political Psychology, 443-459.