Değişen ve Gelişen Türkiye Müzeleri

Yıl 2022, Sayı: 83, 35 - 53, 07.01.2022

Soner Ateşoğulları

Öz

Ülkemizde müzecilik Osmanlı İmparatorluğu’ndan günümüze uzanan köklü bir birikime sahiptir. İlk müzecilik faaliyetleri zengin tarihî ve kültürel mirasımızı “korumayı” hedefleyen, 19. yüzyılın Batılılaşma çabalarının bir göstergesi olarak ortaya çıkmıştır. Müzeciliğimiz, 1846 yılında Tophâne-i Âmire Müşiri Ahmed Fethi Paşa’nın gayretleri ile Aya İrini Kilisesi’nde açılan “Müze-i Askeri”den itibaren sürekli bir değişim ve gelişim içinde olmuştur. Çağdaş anlamda, 1881 yılında Osman Hamdi Bey’in göreve gelmesi ile başlayan müzecilik serüvenimiz, Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren atılan akılcı adımlarla günümüze kadar gelişerek gelmiştir. 1980’den sonra açılmaya başlayan özel müzeler ile yeni bir ivme kazanan müzeciliğimiz, son yıllarda yerel yönetimler tarafından açılan Kent Müzeleri ile sayısal olarak da artış göstermiştir.
Anadolu’nun binlerce yıllık tarihsel ve kültürel mirasını barındıran Türkiye müzelerini, dünyadaki olumlu gelişmeler ile eş düzeye getirmek amacıyla, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından son yıllarda önemli atılımlar gerçekleştirilmiştir. Ülkemizde müze sayısını artırmak, çeşitlendirmek ve müzelerimizi çağdaş müzecilik anlayışı doğrultusunda yenilemek amacı ile yürütülen çalışmalar çerçevesinde birçok yeni müze inşa edilmiş ve varolan müzelerin bakımı, onarımı yapılıp teşhir tanzimi yenilenmiştir. Birçoğunun ise yenilenmesine devam edilmektedir. Yaşanan bu değişim ve dönüşüm ile birlikte, ülkemiz bugün itibarıyla çağdaş müzeler konusunda dünyaya örnek teşkil edecek müzelere ev sahipliği yapmakta ve her geçen gün bu müzelere bir yenisi eklenmektedir. Yeni müzecilik anlayışı çerçevesinde, gelişen teknolojik olanakları da kullanarak oluşturulan sergileme teknikleri sayesinde, müzelerimiz bugün farklı bir görünüm kazanmıştır. Müzelerimizin eriştiği bu çizgiyi korumak, dünyadaki değişime bağlı olarak her geçen gün geliştirmek, Kültür ve Turizm Bakanlığının ana hedefleri arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osman Hamdi Bey, Müze-i Hümâyûn, Atatürk, Çağdaş Müzecilik, Dijital Teknolojiler

Kaynakça

• Akça, S. (2020). Teknoloji ve Bilgi Çağında Müzeler: Genel Bakış, Türk Kütüphaneciliği, 34(2), 263-274. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tk/issue/55516/677817
• Arık, R. O. (1953). Türk Müzeciliğine Bir Bakış. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Artun, A. (2019). Müzecilik Yazıları Modern Sanat Müzesinin Tasarımı. İstanbul: İletişim.
• Atagök, T. (1990). Çağdaş Müzeciliğin Anlamı, Lami Sanat Dergisi, 7, 2-3, İstanbul: Lami Sanat Galerisi.
• Atasoy, S. (1984). "Türkiye'de Müzecilik", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde, (Cilt 6, s. 1458-1474), İstanbul: İletişim.
• Aykut, Z. (2017). Müze Sergilemelerinde İzleyici-Sergi Etkileşimi Bağlamında Mekan Tasarımı, Uluslararası Disiplinlerarası ve Kültürlerarası Sanat, 2(2), 219-242. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijiia/issue/33743/373740
• Bandelli, A. (1999). Virtual Spaces and Museums, Journal of Museum Education, 24(1-2), 20-22.
• Başgelen, N. (1999). "Dünden Bugüne Müzeciliğimiz", Erdem Yücel (Ed.), Türkiye'de Müzecilik içinde, (s. 7-14), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat.
• Bayram, F. (2008). Uluslararası Kazı Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu'nun 30. Yılı Anısına Türkiye Arkeolojisi. Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Bingöl, B. (2018). Yeni Bir Yaşam Biçimi: Artırılmış Gerçeklik (AG), Etkileşim, (1), 44-55. DOI: 10.32739/etkilesim.2018.1.8
• Boyraz, B. (2012). İletişim Bağlamında Müze Teknolojileri ve Müzelerde Enformasyon, Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1(2), 23-33. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/deuefad/issue/34990/388237
• Boyraz, B. (2013). Müze Teknolojileri ve Sergileme Farklılıkları, İdil, 2(8), 113-128. DOI: 10.7816/idil-02-08-08 s.113-128.
• Boyraz, B. (2019). Avrupa Müzelerinde Kullanılan Güncel Sergileme Teknolojileri Üzerine Bir Araştırma, Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Dergisi, 2(8), 532-562. DOI:10.26677/TR1010.2019.198
• Buyurgan, S., Öztürk, G. (2021). Bilecik Belediyesi Yaşayan Şehir Müzesi ve Yaşama Katkıları, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 27(46), 271-284. DOI: 10.32547/ataunigsed.845628
• Cengiz, H. (2010). İstanbul Müzeleri Literatürü, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 8(16), 277-332. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/talid/issue/43423/529342
• Cezar, M. (1994). Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi. C. I, (2. Baskı), İstanbul: Erol Kerim Aksoy Kültür, Eğitim, Spor ve Sağlık Vakfı.
• Coşkun, C. (2017). Bir Sergileme Yöntemi Olarak Artırılmış Gerçeklik, Sanat ve Tasarım Dergisi, (20), 61-75. DOI: 10.18603/sanatvetasarim.370723
• Çal, H. (1997). Osmanlı Devletinde Âsâr-ı Atîka Nizamnâmeleri, Vakıflar Dergisi, 26, 391-400.
• Çal, H. (2009). Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Müzeler, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7(14), 315-333. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/talid/issue/43441/529812
• Çalışkan, E., Önal, N., Yazıcı, K. (2016). Öğretim Etkinliklerinde Sanal Müzelerin Kullanımına İlişkin Sosyal Bilgiler Öğretmen Adayları Ne Düşünüyor?, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume, 11/3 689-706. DOI: http://dx.DOI.org/10.7827
• Çevik, N. (2017). Andriake Likya Müzesi, Türkiye’de Müzecilik, Yeni Kavram ve Uygulamalar, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Ulusal Müzecilik Sempozyumu Bildirileri 20-22 Mayıs, 2015, İstanbul, 18-29.
• Çevik, S. (2021). Türkiye’deki Edebi Mekânların “Modern Müzecilik” Bağlamında Değerlendirilmesi, Folklor/Edebiyat, 27(105), 135-149. DOI: 10.22559/folklor.1283
• Diker, O. (2019). Karma Gerçeklikli Görsel Müze Olarak Troya Müzesinin Karma Görsellik Yöntemi ile İncelenmesi, Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research, "2018 Troya Yılı" Özel Sayısı, 3(1), 197-224. DOI: 10.32958/gastoria.523617
• Ekiz, M., Yerlikaya, M., Kaya, S. E. (2018). Görsel Kültür Eğitimi Bağlamında Yeni Müze Algısı ve Sergileme Farklılıkları, 6-8 September 2018, Amasya, 773-778, www.iltercongress.org
• Eldem, E. (2010). Osman Hamdi Bey Sözlüğü. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Erbay, F. (2017). Türkiye’de Müzecilik Eğitiminin Üniversitelerde Kurumsallaşması, Millî Eğitim Dergisi, 46(214), 105-122. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/milliegitim/issue/36135/405922
• Erbay, M. (2011). Müzelerde Sergileme ve Sunum Tekniklerinin Planlanması. İstanbul: Beta.
• Ersay Yüksel, A. (2021). Osmanlı Müzeciliğinin İşleyişine Bir Örnek: Müze-i Hümâyûn Kurşun Mühür Kataloğu, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 20(1), 212-238. DOI: 10.21547/jss.610417
• Eyice, S. (1960). İstanbul Arkeoloji Müzelerinin İlk Müdürlerinden Dr. Ph. Anton Dethier Hakkında Notlar, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yıllığı, 9, 45-52.
• Eyice, S. (1985). “Arkeoloji Müzesi ve Kuruluşu”. Tanzimat'tan Cumhuriyet’e Tarih Ansiklopedisi içinde, (Cilt 6, s. 1596-1603), İstanbul: İletişim.
• Gerçek, F. (1999). Türk Müzeciliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Güzel, T., Sucaklı, G. (2020). Müze turizminde artırılmış gerçeklik teknolojisi uygulamaları; Dünya ve Türkiye örnekleri, Journal of Tourism Research Institute, 1(2), 71-82. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/jtri/issue/60519/888866
• Harmanda, Y., Ateşoğulları, S. (2014). Değişen ve Gelişen Türkiye Müzeleri (2. Baskı). Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Hisar, A. Ş. (1933). Bizde Müzeciliğin Başlangıçları, Ülkü, 2, 133-138.
• İhtiyar, M. N. (2011). Çağdaş Müzecilik ve Kent Müzeciliği Yeni Bir Program Önerisi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• İpek, A. R. (2020). Artırılmış Gerçeklik, Sanal Gerçeklik ve Karma Gerçeklik Kavramlarında İsimlendirme ve Tanımlandırma Sorunları, idil, 71, 1061-1072. DOI: 10.7816/idil-09-71-02
• Nielsen, J. K. (2021). Postmodern Müzedeki Dönüşümler, Özgül Çetin ve Fethiye Erbay (Çev.), Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 32(1), 91-99. DOI: 10.17123/atad.948498
• Kandemir, Ö., Uçar, Ö. (2015). Değişen Müze Kavramı ve Çağdaş Müze Mekanlarının Oluşturulmasına Yönelik Tasarım Girdileri, Sanat ve Tasarım Dergisi, 5(2), 17-47. DOI: 10.20488/austd.01850
• Karabıyık, A. (2007). Çağdaş Sanat Müzeciliği Kapsamında Türkiye’deki Müzecilik Hareketlerine Bir Bakış, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Karadeniz, C, Okvuran, A, Artar, M, Çakır İlhan, A. (2015). Contemporary Approaches and Museum Educator within the Context of New Museology. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 48(2), 203-226. DOI: 10.1501/Egifak_0000001371
• Karadeniz, C. (2020). Müzede Dijital Teknolojilerin Kullanımı ve Salgın Sürecinde Dijital Katılım”, idil, 70, 975-984. DOI: 10.7816/idil-09-70-06
• Karaduman, H. (2004). Belgelerle Türk Asar-ı Atika Nizamnamesi, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, 25(29), 73-92, Türk Tarih Kurumu.
• Kasapoğlu Akyol, P. (2020). Covid-19 Küresel Salgın Dönemı̇ ve Sonrası Müze Etkı̇nlı̇klerı̇, Millî Folklor, 16(127), 72-86. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/millifolklor/issue/56908/765898
• Kuruloğlu, F. (2010). Osmanlı Devleti’nde Müzecilik, Tarih Okulu Dergisi, 6, 45-61. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/usakjhs/issue/13545/164034
• Keleş, V. (2003). Modern Müzecilik ve Türk Müzeciliği, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1-2), 1-16.
• Kervankıran, İ. (2014). Dünyada Değişen Müze Algısı Ekseninde Türkiye’deki Müze Turizmine Bakış, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(11), 345-369.
• Keş, Y., Başer Akyürek, A. (2018). Teknoloji İle Büyüyen Yeni Nesil İçin İnteraktif Müzeler, Medeniyet Sanat Dergisi, 4(2), 95-110. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/medeniyetsanat/issue/42953/492889
• Koç, H. (2011). Müze-i Humâyûn’da Yayın Çalışmaları (Cumhuriyet Dönemine Kadar) Publications on the Müze-i Hümâyûn (Before the Republican Era), Serpil Bağcı, Zeynep Yasa Yaman (Ed.), Gelenek, Kimlik, Birleşim Kültürel Kesişmeler ve Sanat: Günsel Renda'ya Armağan / Tradition, Identity, Synthesis: Cultural Crossings and Art in Honor of Günsel Renda içinde (s. 151-164), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Madran, E. (1996). Cumhuriyetin İlk Otuz Yılında (1920-1950) Koruma Alanının Örgütlenmesi, ODTÜ MFD, 16(1-2), 59-97.
• Mansel, A. M. (1960). Osman Hamdi Bey, Belleten, 24/94, 291-301.
• Mehmetoğlu, M., Abelsen, B. (2005). Examining the Visitor Attraction Product: A Case Study, Tourism Analysis, 9(4), 269-284.
• Message, K. (2006). The New Museum. In Theory, Culture&Society, M. Featherstone, C. Venn, R. Bishop, J. Phillips (Ed.), (23 (2-3), 603-606), London: SAGE Publication.
• Mumcu, A. (1969). Eski Eserler Hukuku ve Türkiye, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 26/3-4, 45-78.
• Mutlu, S., Başaran Mutlu, M. (2018). Anadolu’da Arkeolojinin Kurumsallaşma Süreci ve Gelişimi, Academic Knowledge, 1(1), 64-76. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ak/issue/41671/492447
• Muşmal, H. (2009). Osmanlı Devleti’nin Eski Eser Politikası: Konya Vilayeti Örneği (1876-1914). Konya: Kömen.
• Nazır, B. (2010). Osmanlı Devleti’nde Müzeciliğin Doğuşu ve Dersaadet Numunehane-i Osmani, History Studies, 2(1), 98-113.
• Ogan, A. (1947). Türk Müzeciliğinin 100’üncü Yıldönümü. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, No 62, 8-19.
• Okan, B. (2015). “Günümüzde Müzecilik Anlayışı.” Sanat ve Tasarım Dergisi, 5(2), 187-198. DOI: 10.20488/austd.24699
• Okan, B. (2018). Günümüz Müzecilik Anlayışındaki Yaklaşımlar ve Müze Oluşumunu Etkileyen Unsurlar, Tykhe Sanat ve Tasarım Dergisi, 3(4), 215-242. DOI:10.20488/austd.24699
• Ortaylı, İ. (1985). “Tanzimat'ta Vilayetlerde Eski Eser Taraması”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi içinde, (s. 1599-1600), İstanbul: İletişim.
• Önder, M. (1975). Atatürk’ün Yurt Gezileri. Ankara: Türkiye İş Bankası.
• Önder, M. (1989). Atatürk ve Müzeler, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 6(16), 63-74. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/aamd/issue/54859/751080
• Öz, T. (1970). Yurdumuzda Müzeler Nasıl Kuruldu? Neler Yapıldı? Neler Yapılması Gerekli?, VII. Türk Tarih Kongresi Ankara 25-29 Eylül 1970 Kongreye Sunulan Bildiriler, 2, 951-960.
• Özden, B., Dörter, G. (2010). Türkiye Müzeleri İçin Yönetim ve İşletim Modeli Öneri Raporu Projesi. İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı Kültürel Miras ve Müzeler Direktörlüğü, 1-713, İstanbul.
• Özdoğan, M. (2006). Arkeolojinin Politikası ve Politik Bir Araç Olarak Arkeoloji. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat.
• Özkan, S. (1999). Osmanlı Devleti’nde Arkeolojik Kazı ve Müzecilik Faaliyetleri, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı içinde. (s. 449-478), İzmir: Beta.
• Özkan, S. (2004). Osmanlı Devleti’nde Eski Eser Koleksiyonculuğu, Tarih İncelemeleri Dergisi, 19(2), 65-86.
• Özkasım, H., Ögel, S. (2005). Türkiye’de Müzeciliğin Gelişimi, İTÜ Dergisi, 2(1), 96-102.
• Öztekin, O. A. (2014). Müze Kavramı ve Müze Yapılarının İç Mekanlarının İstanbul’dan Örneklerle İncelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Haliç Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Rukancı, F., Anameriç, H. (2019). Arşiv Belgeleri İle II. Abdülhamid Dönemi Müzecilik Faaliyetleri, Tarih Araştırmaları Dergisi, 38(66), 383-418. DOI: 10.35239/tariharastirmalari.529776
• Saatçı Ata, M. B. (2021). Müze-i Hümâyun Müdürü Dr. Philipp Anton Dethier’nin Osmanlı Maarif Nazırları Dönemindeki (1872-1881) Faaliyetleri Üzerine Bir Değerlendirme, Belgi Dergisi, (21), 459-482. DOI:10.33431/belgi.812826
• Schweibenz, W. (2004). The Development of Virtual Museums, ICOM News No. 3. http://icom.museum/fileadmin/user_upload/pdf/ICOM_News/2004-3/ENG/p3_2004-3.pdf
• Sezgin Özrili, A., Özrili, Y. (2021). Yeni Müzecilikte Sergileme Yöntemi Olarak Ölü Gömme Temalı Bir Seçki, Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(7), 202-218. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/susbid/issue/63003/920610
• Shaw, Wendy M. K. (2004). Osmanlı Müzeciliği-Müzeler, Arkeoloji ve Tarihin Görselleştirilmesi. Esin Soğancılar (Çev.), İstanbul: İletişim.
• Silier, O. (2010). Dünyada ve Türkiye’de Kent Müzeleri, Ege Mimarlık, 74(3), 16-21.
• Sönmez, A. (2020). Osman Hamdi Bey’in Sayda Kazısı ve Bu Kazının Müze-i Hümâyûn’un Gelişimine Etkisi, History Studies, 12(3), 765-788. DOI: Number: 10.9737/hist.2020.853
• Şahin, G. (2007). Avrupalıların Osmanlı Ülkesindeki Eski Eserlerle İlgili İzlenimleri ve Osmanlı Müzeciliği, T4arih Araştırmaları Dergisi, 26(42), 101-125. DOI: 10.1501/Tarar_0000000323
• Şahin, M. (2019). Osmanlı’dan Cumhuriyete Müzecilik 1846-1938, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi / Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Tepekaya, E. G. (2018). Güncel Kent Müzesinin Dinamikleri Üzerinden Bir Gelecek Öngörüsü: Bir Çağdaş Kent Müzesi Model Önerisi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Tokgöz, A. İ. (2013). “İstanbul Müzesi’ni Yaşatan Halil Ethem”, Halil Ethem Hatıra Kitabı içinde, (Cilt 1-2, s. 339-342), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Türkseven, H. (2010). Osmanlı Devleti’nde Eski Eser Politikası ve Müze-i Hümâyûn’un Kuruluşu, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Ulus, H. (2021). İletişim ve Pazarlama Bağlamında Müzeler Üzerine Bir İnceleme, Uluslararası Müze Eğitimi Dergisi, 3(1), 20-39. DOI: 10.51637/jimuseumed.872490
• Utkuluer, H. (2012). Cumhuriyet Döneminde Müzeye Çevrilen İstanbul Sarayları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi / Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Ünar, Ş. (2019). Osmanlı Devleti’nde Eski Eser Anlayışının Doğuşu ve Gelişimi, Asya Studies, 2(8), 67-75. DOI: 10.31455/asya.569986
• Weil, S. (1997). The Museum and the Public, Museum Management and Curatorship, 16(3), 257-271.
• Yaşayanlar, İ. (2018). Devlet, Arkeoloji ve Âsâr-ı Atîka: Bir Vilayet Müzeciliği Örneği Olarak Müze-i Hümâyûn Bursa Şubesi, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(35), 555-585. DOI: 10.21550/sosbilder.422777
• Yıldız, E. (2001). Türkiye’de Müze Yapılarında Uygulanmış Tip Projelerin Koleksiyonlar ve Coğrafi Farklılıklar Açısından İncelenmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yücel, E. (1999). Türkiye’de Müzecilik. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat.
• Yücel, E. (2006). “Müze”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde, (Cilt 32, s. 240-243), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Zülfikar, A., Ediz, Ö. (2020). Değişen Müze ve Müzecilikte Sergilemenin Teknoloji Boyutunun İncelenmesi: Bursa Panorama Müzesi Örneği. Lycus Dergisi, (2), 67-100. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/lycus/issue/58790/744719