Semîn el-Halebî’nin ed-Durru'l-Mesûn Adlı Eserinde Mefʻûlün Lehe Dair Tartışmalar

Yıl 2023, , 143 - 158, 30.12.2023

Ahmet Şimşek

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1238870

Öz

Hicrî VIII. yüzyılda yaşamış olan Semîn el-Halebî, Halep’te doğmuş ve uzun yıllar Mısır’da yaşamıştır. Nahiv, tefsir, kırâat, fıkıh vb. alanlarda uzmanlaşmış ve faydalı eserler telif etmiştir. Bu eserlerden bir tanesi de Kur’ân’ın iʻrâb vecihlerini ele alarak değerlendirdiği ed-Durru’l-masûn fi ulûmi’l-Kitâbi’l-meknûn adlı eseridir. Bu eserinde müellifin daha çok “eş-Şeyh” olarak nitelediği Ebû Hayyân ve Zemahşerî arasında bir hakemlik yaptığı söylenebilir. Bununla beraber eser bu hakemlik ile sınırlı bir çalışma da değildir. Zira eserde mütekaddim ve müteahhir birçok âlimin görüşü ele alınmıştır. Çalışmamızda bu tartışma ve ihtilaflardan mefʻûlün leh ile alakalı olanlardan önemli olduklarını düşündüklerimiz ele alınmış ve nahiv ve tefsir literatürü esas alınarak bu tartışmalar hakkında çeşitli değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Semîn el-Halebî, Mefʻûlün Leh, iʻrâb, mansûb, , nahiv, ed-Durru

Discussions on al-Maful an-lah (the causal object) in as-Samin al-Halabi’s Work Titled ad-Dhurr al-Masun

Öz

as-Samin al-Halabi, who lived in the 8th hijri century, was born in Aleppo and lived in Egypt for many years in his lifespan. He is known to have specialized in fields like Qur’anic grammar as well as syntax, Quranic exegesis and recitation, fiqh etc. and He penned some useful works. One of these works is ad-Durr al-Masun fi ulum al-Kitabi al-Maknun, in which he evaluates the Qur'an's aspects of syntax (i’rab) . It can be said that the author acted as an arbitrator between Zamahsheri and Abu Hayyan whom he described as "ash-Sheikh" in this work. However, content of the work is not limited to refereeing style in relation. Conversely, in the work, the deductions of many early and later scholars are respectively discussed. In our study, opinions and disagreements regarding al-maful an-lah (the causal object) that we think are important are analyzed and various evaluations are presented regarding available discussions in the work based on the syntax and tafseer literature.

Anahtar Kelimeler

as-Samin al-Halabî, ad-Durr al-Masun, al-Mafulu lah (the causal object), al-Mansub, al-I’rab, Qur’anic Syntax

Kaynakça

• Abdulazîz, ʻAtîk. ʻİlmu’l-meʻânî. Beyrut: Dâru’n-Nahda’l-ʻArabiyye, 2009.
• Adalî, Mustafâ Hamza İbn İbrâhîm. Netâicü’l-efkâr. İstanbul: İsmailağa Yayınevi, 2019.
• Âlûsî, Şihâbuddin es-Seyyid Mahmud el-Bağdâdî. Rûhu’l-meʻânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-ʻazîmi ve’s-sebʻi’l-mesânî. thk. Ali Abdulbari Atiyye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415.
• Arslan, Mehmet Nafi. “Semîn el-Halebî’nin Hayatı ve İlmî Şahsiyeti”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 9 (2017), 29-61.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mesʻûd. Meʻâlimuʼt-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr vd. Riyad: Dâru Taybe, 1998.
• Beydâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullāh b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Marʻaşlî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs el-Arâbî, 1998.
• Çağmar, M. Edip. Alıştırmalarla Nahiv. ed. Nafi Arslan. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2022.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf. el-Bahru’l-muhît fî’t-tefsîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf. et-Tezyîl ve’t-tekmîl fî şerhi kitâbi’t-Teshîl. thk. Hasan Hindâvî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, ts.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf. İrtişâfu’d-darab min lisâni’l-Arab. thk. Receb Osman Muhammed. Kâhire: Mektebetu’l-Hâncî, 1998.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh. Esrâru’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Erkâm İbni’l-Erkâm, 1999.
• Esterâbâdî, Radiyyuddîn. Şerhuʼr-Radî ʻale’l Kâfiye. thk. Yûsuf Hasan ʻUmar, Bingâzî. Menşûrâtu Câmiʻati Kâr Yûnus, 1996.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyad b. Abdullah ed-Deylemi. Meâni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yusuf en-Necâtî vd. Kahire: Daru’l Misriyye, 1955.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Muhammed Nuaym Arkasûsî. Muessesetu’r-Risâle, 2006.
• Galâyînî, Mustafa. Câmiʻu’d-durûs el-ʻArabiyye. Beyrut: el-Mektebetu’l Asriyye, 1993.
• Gursî, Molla Salih b. Ahmed. Haşiyetu’t-Tahkîkatu’l-vefiyye. İstanbul: Mektebetu’l-İrşâd, ts.
• Hatip, Abdülaziz. “Semîn el-Halebî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/492-493. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Hudârî, Muhammed b. Mustafa. Hâşiyetu’l-Hudârî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2003.
• ʽUkberî, Ebu’l-Beka Muhibbüddin Abdullah b. Hüseyin b. Abdullah. et-Tibyân fî iʽrabi’l-Kurʽân. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dârü’l-Cil, 1987.
• Isfahânî, Mirza Ebû Tâlib. Haşiyetu’l-Behceti’l-merdiyye fi şerhi’l-Elfiyye. Zevî’l-Kurbâ, 1974.
• İbn Âşur, Muhammed Tahir b. Muhammed b. Muhammed et-Tunusi. Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-tenvîr. ed-Dârü’t-Tunisiyye, 1984.
• İbn Atiyye, Ebu Muhammed Abdulhakk b. Ğâlib el-Endelüsî. el-Muharraruʼl-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-ʻAzîz. thk. Abdüsselam Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâruʼl-Kütübiʼl-ʻİlmiyye, 2001.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Lumaʻ fi’l-ʻArabiyye. thk. Fâiz Fâris. Kuveyt: Dâru’l-Kutubis-Sekafiyye, ts.
• İbn Hişâm, Abdullah b.Yûsuf b. Ahmed el-Ensârî. Muğni’l-lebîb ʻan kütübi’l-eʻârib. thk. Mazin Mubarek - Muhammed Ali Hamdullah. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1998.
• İbn Hişâm, Abdullah b.Yûsuf b. Ahmed el-Ensârî. Şerhu Katri’n-nedâ ve belli’s-sedâ. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd - Nesîm Belîd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2019.
• İbn Hişâm, Abdullah b.Yûsuf b. Ahmed el-Ensârî. Şerhu Şuzûri’z-zeheb. thk. Abdulganî ed-Dakr. Suriye: eş-Şerîketu’l-Muttahide, ts.
• İbn Hişâm el-Ensârî, Abdullah b.Yûsuf b. Ahmed b. Abdullah. Evdahu’l-mesâlik. thk. Yusuf eş-Şeyh Muhammed Bukaî. Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn ʻAkil, Ebû Muhammed Bahaüddin Abdullah b. Abdurrahman. el-Müsaid ʻala Teshîli’l-fevâid. thk. Muhammed Kamil Berekat. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, 1984.
• İbn ʻAkîl, Ebû Muhammed Bahaüddin Abdullah b. Abdurrahman. Şerhu İbn ʿAkîl ʿalâ Elfiyyeti İbn Mâlik. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrut: el-Mektebetu’l Asriyye, 2011.
• İbn Mâlik, Cemâluddîn Muhammed b. Abdillâh b. Abdillâh et-Tâî. Şerhu’t-Teshîl. thk. Abdurrahman es-Seyyid - Muhammed Bedevi. İmbaba: Hicr, 1990.
• İbn Ümmü Kâsım, Ebû Muhammed Bedrüddîn Hasen b. Kâsım b. Abdillâh b. Alî el-Murâdî. Tavdîhuʼl-mekâsid veʼl-mesâlik bi şerhi Elfiyyeti İbn Mâlik. thk. Abdurrahmân ʻAlî Suleymân. Kahire: Dâruʼl-Fikriʼl-ʻArabî, 2008.
• Îsâvî, Yusuf İbn Halef. ʻİlmu iʻrâbi’l-Kurân. Riyad: Dâru’s-Sumeyʻî, 2007.
• Kefevî, Ebu’l-Bekâ. el-Külliyyât. thk. Adnan Dervîş - Muhammed el-Misrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻ li ahkâmi’l- Kur’ân. thk. Ahmed Berdûnî - İbrâhîm Atfîş. Kahire: Dâru’l Kutub el-Misriyya, 1964.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî. Muşkilu iʻrâbi‟l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Nâziru’l-ceyş, Muhammed İbn Yûsuf İbn Ahmed. Temhîdu’l-kavâʻid bi şerhi Teshîli’l-fevâid. thk. Ali Muhammed Fâhir vd. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 1428.
• Sabbân, Ebü’l-İrfân Muhammed b. Alî. Hâşiyetü’s- Sabbân. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Semîn el-Halebî, Ahmed b. Yusuf b. Muhammed b. Mesud. ed-Durru’l-masûn fî ʿulûmi’l-Kitâbi’l-meknûn. Dımaşk: Daru’l-Kalem, 2016.
• Semîn el-Halebî, Ahmed b. Yusuf b. Muhammed b. Mesud. ʻUmdetu’l-huffâz. thk. Muhammed Basil Uyunussûd. Dımaşk: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1996.
• Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Cemâlüddîn. Hemeʻu’l-hevâmiʻfî şerhi cemʻi’l-cevâmiʻ. el-Mektebetu’t-Tevfîkiyye, ts.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. et-Tefsîrü’l-basît. thk. Muhammed b. Abdullah el-Fevzân vd. Riyad: Câmiatu’l-İmam Muhammed b. Suud, 1430.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. et-Tefsîrü’l vasît fi tefsîri Kur’âni’l-mecîd. thk. eş-Şeyh Adil Ahmed Abdul Mevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1410. Zemahşerî, Ebû’l Kâsim Mahmûd b. ʻAmr b. Ahmed. Tefsîruʼl-keşşâf ‘an hakâiki ğavâmidi’t-tenzîl. Beyrut: Dâruʼl-Kitâb el-ʻArâbî, 2002.