An Evaluation of Ali the Caliph in Classical Turkish Poetry with Special Focus on Najaf City

Yıl 2024, , 135 - 152, 30.06.2024

Süleyman Anıl Tombak

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1457983

Öz

City where poets live certainly has an impact on the formation of their cultural treasures. Likewise, it can be said that poets contributed to the civilization of those cities through poetry. The city of Najaf, located one hundred and fifty kilometers south of Baghdad and seventy kilometers southeast of Karbala, is the city of Hz. It gained importance after the rumor that Ali was buried here spread and turned into a settlement center in the following years. Located on a high plateau and on the edge of the desert, the city has become a prosperous structure since the ninth century and has become a place considered sacred by the poets. Hz. Because Ali was buried here, Hz. The city of Najaf, which gained depth with the poems about Ali, was frequently referenced by the poets of classical Turkish literature. In this study, how and for what reasons the city of Najaf was discussed in classical Turkish literature was revealed.

Anahtar Kelimeler

Najaf, mazmun, classical Turkish poetry, Alevism, Bektashiism, Hz. Ali

Klâsik Türk Şiirinde Hz. Ali ve Necef Bağlamında Bir Değerlendirme

Öz

Şairlerin kültür hazinelerinin oluşumunda bulundukları şehrin muhakkak bir etkisi vardır. Aynı şekilde şairlerin de o şehirlerin medeniyetine şiir yoluyla katkıda bulunduğu söylenebilir. Şehirler çeşitli terkiplerle ve sahip oldukları anlam dünyasıyla şiirlere konu olabilmekte ve hatta efsaneleri telmih yoluyla canlandırabilmektedir. Bu şehirlerden bir tanesi de üç kapılı Necef şehridir. Bağdat’ın yüz elli kilometre güneyinde, Kerbela’nın yetmiş kilometre güneydoğusunda bulunan Necef şehri, Hz. Ali’nin burada medfun olduğu rivayetinin yayılmasının ardından önem kazanmış ve bunu takip eden yıllarda bir yerleşim merkezine dönüşmüştür. Yüksek bir platoda ve çöl kenarında bulunan şehir, dokuzuncu yüzyıldan itibaren mamur bir yapıya bürünmüş ve şairlerce kutsal sayılan bir yere dönüşmüştür. Hz. Ali’nin burada medfun olması dolayısıyla Hz. Ali ile ilgili mazmunlarla derinlik kazanan Necef şehrine, klâsik Türk edebiyatı şairlerince sıklıkla başvurulmuştur. Bu çalışmada klâsik Türk edebiyatında Necef şehrinin nasıl ve hangi sebeplerle ele alındığı konusu ortaya konulmuştur. Bu durum ortaya konulurken de iki yüzden fazla manzum eser taraması yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Necef, mazmun, klâsik Türk şiiri, Alevilik-Bektaşilik

Kaynakça

• Akçay, Ülkü. Osmanlı Şiirinin Coğrafyası Gazellerde Şehirler. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Doktora Tezi, 2021.
• Al-Rubaye, Wameedh Sarhan. “Osmanlı Dönemi’nde Hz. Ali Külliyesi Vakıfları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, 91. (Güz, 2019), 89-106.
• Avcı, Seyit. “ ‘Ben İlim Şehriyim Ali de Onun Kapısıdır’ Hadisi Üzerine”. Marife Dergisi. 3. (Kış, 2004), 355- 364.
• Ceyhan, Âdem; Kayaokay İlyas. “Hz. Ali’nin Mısır Valisine Nasihatları: Ahd-nâme-i Emîrü’l-Mü’minîn İmâm Alî”. Dîvân Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 21. (2018), 49-84.
• Daşçıoğlu, Kemal. “Alevilik-Bektaşilik İlişkisine Dair”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11. (2004): 29-38.
• Duman, Ali. “Klâsik Türk Şiirinde Savaş Aletleri (XV-XVI. Yüzyıl Divanlarına Göre). İstanbul: DBY Yayınları, 2022.
• Fayda, Mustafa. “Ebü’l-Kasım”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 17 Ocak 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ebul-kasim
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Ali”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim: 16 Ocak 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ali
• Gölpınarlı, Abdülbaki. “Müminlerin Emiri Hz. Ali.” İstanbul: Kapı Yayınları, 2019.
• Gültekin, İbrahim. “Kasidelerde Hz. Ali ve Hz. Ali’ye Dair Unsurların Kullanımına Yönelik Tespit ve Değerlendirmeler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62, (2012), 16-42.
• Aydın, Halis. “Bektaşi Bir Şair: Benderli Cesârî’nin Şiirlerinde Bektaşîlik Terimleri” 12. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu Bildirileri. ed. Sevil Priyeva Karaman. 414-428. Ankara: ASEAD. 2023
• Onay, Ahmet Talat. “Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı (Haz. Cemâl Kurnaz)”. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2007.
• Öz, Mustafa. “Necef”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 30 Aralık 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/necef
• Öztürk, Erdem Can. “Divan Şiirinde Kulakla İlgili Deyimler ve Anlam Çerçevesi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 66, (2019), 37-82.
• Pala, İskender. “Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü”. Ankara: Akçağ Yayınları, 1989.
• Sancaklı, Saffet. “Hadisler Bağlamında Hz. Peygamber’in Hz. Ali ile Olan İlişkilerinin Önemi ve Analizi”. DEÜ İlahiyat Fakültesi, Hz. Ali Sempozyum Bildirileri. (Eylül, 2007), 161-187.
• Sarıkaya Yıldıran, Meliha. Türk-İslâm Edebiyatında Hz. Ali. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Sarıkaya Yıldıran, Meliha. “Zülfikar”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 10 Ocak 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/zulfikar#2-turk-edebiyati
• Temizkan, Mehmet. “Hilmi Efendi’de Hz. Ali ve Âl-i Aba Algısı”. Alevilik Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. 15. (2017), 19-30.
• Uğur, Ahmet. “Klâsik Türk Edebiyatında Bektaşîlik”. Çanakkale: Paradigma Yayınları, 2020.
• Divan Kaynakçası
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Gelibolulu Mustafa Âlî Divanı”. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. Erişim 10 Kasım 2023. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0
• Bilgin, Azmi. “Ümmî Sinan Divanı”. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 2000. Karaköse, Saadet. Nev’i-zâde Atayi Divanı Kısmî Tahlil-Metin. Doktora Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi, 1994.
• Kılınç, Abdülhakim. “Fuzûlî Dîvânı”. İstanbuk, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: 2021.
• Küçük, Sabahattin. “Bâkî. Dîvân: Tenkitli Basım”. Ankara: Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 1994.
• Okçu, Naci . “Şeyh Galip Divanı”. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2018. Erişim 9 Kasım 2023. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10654,metinpdf.pdf?0
• Okuyucu, Cihan. “Ereğlili Türâbî Dîvânı”. İstanbul: Fatih Üniversitesi Yayınevi, 2004.
• Özdemir, Mehmet. Neccâr-zâde Rızâ Divanı'nın Edisyon Kritiği. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Saraç, Yekta. “Emrî Divanı”. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. Erişim 15 Kasım 2023. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10607,emridivanipdf.pdf?0
• Selçuk, Bahir. Nâlî Mehmed Efendi, Tuhfetü’l-Emsal, İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi, 1999.
• Sinan, Betül. Bâlî Çelebi Divanı (2b-35a) İnceleme-Metin Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, 2004.
• Solmaz, Süleyman. “Ahdî, Gülşen-i Şuara”. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. Erişim 20 Kasım 2023. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56733,ahdi-gulsen-i-suarapdf.pdf?0
• Tanrıbuyurdu, Gülçin. Eşref Paşa Dîvânı (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin-Nesre Çeviri). Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, 2006.
• Tarlan, Ali Nihat. “Hayalî Bey Divanı”. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1945.
• Tarlan, Ali Nihat. “Necati Beg Divanı”. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1997.
• Taş, Hakan. “Vusûlî Divanı”. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. Erişim 12 Kasım 2023. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10660,vusuli-divanipdf.pdf?0
• Turan, Lokman. “Yenişehirli Avni Bey Divanı”. İstanbul, KDY Akademi: 2021.
• Yazar, Sadık. Seyyid Şerîfî Mehmed Efendi; Hayatı, Divanı ve Hilyesi. İstanbul: Fatih Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Yazıcı Gülşen, Gülgün. “Edirneli Kâmî ve Dîvânı”. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. Erişim 9 Kasım 2023. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55977,kami-divani-pdf.pdf?0
• Yenikale, Ahmet. “Ahmed Nâmî Dîvânı”. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. Erişim 9 Kasım 2023. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56192,ahmed-nami-divanipdf.pdf?0
• Yoldaş, Kazım. “Sâbir Pârsâ Dîvânı”. İstanbul, İstanbul Kitabevi: 2005.