Conversion and Apostasy Movements after the Tanzimat Era and Women’s Marriages with the “Other”: The Case of Midyat

Yıl 2021, , 51 - 75, 28.06.2021

Ekrem Akman

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.888736

Öz

Midyat was the center of the region of Turabdin where Yakubi/Syriac Christians were the majority until the end of the nineteenth century. Muslims, Christians and Yezidis in the region spoke Syriac, Kurdish, Arabic (Mahallemi) and Armenian, and they established networks with other religious and ethnic identities in the usual course of daily life. Muslims and Christians in and around Midyat had conflicts and formed alliances through different and partial identities such as language, sect and tribal identity. However, this study shows that, when it came to women’s marriages as a result of their conversion, all these identities could be abandoned, and masses could gather around a religion or sect. This study examines the effects of these marriages on the social structure of Midyat, which became the center of its district during the reforms of the Tanzimat era. This study argues that conversions and women’s marriages with the “other” were perceived as direct attacks on the honor of communities, that they were regarded as symbolic victories or defeats, and that they caused religious conflicts and alliances between communities in Midyat.

Anahtar Kelimeler

Ottoman History, Midyat, Converted Woman

Tanzimat’tan Sonra İhtida, İrtidat Hareketleri ve Kadınların “Öteki” ile Evliliği: Midyat Örneği

Öz

Midyat 19. yüzyılın sonlarına kadar Yakubi/Süryani Hristiyanların çoğunlukta olduğu ve Turabdin olarak tanımlanan bölgenin merkezidir. Bölgede Müslüman, Hristiyan ve Yezidiler, Süryanice, Kürtçe, Arapça (Mahallemi) ve Ermenice konuşarak farklı din ve etnik kimlikleriyle günlük yaşamın olağan seyri içinde çapraz ilişki ağları geliştirdiler. Midyat ve çevresinde Müslümanlar ve Hristiyanlar dil, mezhep ve aşiret gibi farklı ve kısmen nisbi kimlikler üzerinden çatışma ve ittifak alanları oluşturdular. Ancak “Çok Kimlikli Toplumlarda İhtida/İrtidat Hareketleri ve Kadınların “Öteki” ile Evliliği: Midyat Örneği” adı verilen bu çalışmada da görüleceği gibi, tüm bu varsayımsal kimlikler kadınların din değiştirerek evliliği söz konusu olduğunda terkedilerek, kitleleri bir din veya mezhep etrafında toplayabilmektedir. Bu çalışmada, Tanzimat’la beraber kaza merkezi olan Midyat’ın toplumsal yapısı bağlamında ihtida ve kadınların din değiştirerek yaptıkları evliliklerin ilişkilere etkisi incelenecektir. Makalede çok kimlikli toplumsal ilişkilerde din değiştirme ve kadınların “öteki” ile evlilikleri cemaatin namusuna doğrudan bir saldırı olarak algılandığı, simgesel zafer ya da yenilgi olarak değerlendirildiği, cemaatler arası dinî çatışma ve ittifaklara dönüştüğü Midyat özelinde iddia edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Tarihi, Midyat, İhtida, Mühtedi Kadınlar

Kaynakça

• BOA. Sadaret Mektubî Kalemi (A.MKT) 44/30. BOA. Sadaret Meclis-i Vala Evrakı (A.MKT. MVL) 62/50.
• BOA. Sadaret Umum Vilayât Evrakı (A.MKT. UM) 788/6. BOA. Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO) 1198/89799.
• BOA. Cevdet Adliye (C.ADL) 90/ 5413-2-1. BOA. Bab-ı Defterî Başmuhasebe Kalemi (D. BŞM. d.) 10172/2.
• BOA. Dâhiliye İdare (DH. İD) 116/82-2. BOA. Dâhiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği Belgeleri (DH. HMŞ) 13/49.
• BOA. Dâhiliye Mektubî Kalemi (DH. MKT) 4/88.BOA. Dâhiliye Muhaberât-ı Umumiye Dairesi (DH. MUI) 69-1/38.
• BOA. Dâhiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR). 130/121. BOA. Dâhiliye Muamelat (DH. TMIK.M.) 1/128
• BOA. DH. TMIK-M. 29/38. BOA. Hatt-ı Hümayun (HAT) 656/32043. BOA. HAT 686/33314. BOA. Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi (HR. MKT) 344/105-2.
• BOA. Hariciye Nezareti Tahrirat (HR. TH) 190/9. BOA. İrade Mesail-i Mühimme (İ.MSM.) 63/1830. BAO. Midyat Şer’iyye Sicili (MŞH.ŞSC.d) 8962.
• 998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-ı Bekr ve ‘Arab ve Zü’l-Kâdiriyye Defteri (937/1530) I, Dizin ve Tıpkıbasım, Ankara 1998.
• Akyüz, Gabriyel. Kırklar Kilisesi Arşiv Defteri. Mardin: Artuklu Yayınları, 2019.
• Anderson, Benedict. Hayali Cemaatler Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması. Çev. İskender Savaşır. İstanbul: Metis Yayınları, 2011.
• Antov, Nikolay. “Kisve Bahası Arzuhalleri: Osmanlı Döneminde Balkanlarda İslamlaşma Sürecine Dair Bir Kaynak”. Kebikeç, 10, (2000) 89-105.
• Aslan, Halide. “Tanzimat Döneminde İhtida (1839-1876)”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara 2008.
• Bayart, Jean-Françosi. Kimlik Yanılsaması. Çev. Mehmet Moralı. İstanbul: Metis Yayınları 1999.
• Bear, Marc David. At meydanında Ölüm; 17. Yüzyıl İstanbul’unda Toplumsal Cinsiyet, Hoşgörü ve İhtida, Ölüm. Çev. Pınar Yanardağ. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Bilge, Yakup. “Turabdin: Süryani Kilise ve Kültürünün Beşiği”. Uluslararası Midyat Sempozyumu Bildirileri, 7-9 Ekim 2011, Editör İbrahim Özcoşar, (Mardin: 2012), 507-529.
• Bozkurt, Gülnihal. “İslam Hukuku’nda Zimmilerin Hakukî Statüleri”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,1/4 (1987): 115-155.
• Bozkurt, Gülnihal. Alman ve İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu. Ankara: TTK Basımevi, 1996.
• Bruinnessen, Martin van. Ağa, Şeyh, Devlet. Çev. Banu Yalkat, İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• Çerme, Thomas. “Mardin’in Son Ermenileri”. Kebikeç, 27 (2009): 99-105. Çetin, Osman. Sicillere Göre Bursa’da İhtida hareketleri ve Sosyal Sonuçları (1472-1909). Ankara: TTK Basımevi,1994.
• Çolak, Kâmil. “XVI. Yüzyılda İstanbul’da İhtida Hareketleri”. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Ankara 2000.
• Deringil, Selim. 19.Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde İhtida ve İrtida. Çev. Ayşe Anadol, Taciser Ulaş Belge, İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Düzdağ, Ertuğrul. Ebussuud Efendi Fetvaları. İstanbul: Kapı Yayınları, 2018.
• Erpolat, Salih. “Tapu Tahrir Defterlerine Göre VI. Yüzyılda Midyat”. Makalelerle Mardin I, Ed. İbrahim Özcoşar, 381-415, İstanbul: Mardin İhtisas Kütüphanesi Yayınları, 2009.
• Foucault, Michel. Hermenötiğin Kökeni: Kendilik Hakkında Dartmouth Konferansları. Çev. Şule Çiltaş Solmaz, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. 2017, 41.
• İbn Manzur, Lisanü’l-Arab. Dâru’l-Mârife, Kahire, ts.6. cilt.
• İbn Haldun. Mukaddime 1. Hazırlayan: Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
• İnce, İrfan. “Ridde” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c.35: 88-91. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• İnci, Nuriye. “Özne olarak Kadın Mühtediler: Fransa Kamusal Alanında Deneyimleri”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11/2 (2020): 202-220.
• Hollerweger, Hans. Turabdin, Canlı Kültür Mirası. Linz-Avusturya, 1999.
• Krstic, Tijana. Osmanlı Dünyasında İhtida Anlatıları. Çev. Ahmet Tunç Şen. İstanbul: Kitap Yayınları, 2015.
• Lowry, Heat W. Trabzon Şehrinin İslamlaşması ve Türkleşmesi 1461-1583. Çev. Demet Heat Lowry, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2010.
• Özcoşar, İbrahim. Merkezileşme Sürecinde Bir Taşra Kenti Mardin (1800-1900). (Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, 2009.
• Özçelik, Selahattin “Osmanlı İç Hukukunda Zorunlu Bir Tehir (Mürted Maddesi)”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM. 11/11, (2000): 347-438.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs. İstanbul, İSAM Yayınları, 2017.