İrâde-i Seniyyeyi Hadislerle Desteklemek: II. Mahmud Dönemi Şeyhülislamlarından Yâsincizâde Abdülvehhâb Efendi ve Hulâsatu’l-Burhan fî İtaati’s- Sultan Adlı Risalesi

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 1, 21 - 54, 12.06.2016

Abdullah Taha İmamoğlu , Veli Karataş

Öz

Osmanlı modernleşmesinin en etkili padişahlarından II. Mahmud

devrinde yaklaşık beş yıl süreyle şeyhülislamlık yapan Yâsincizâde

Abdülvehhâb Efendi’nin Hulâsatu’l-Burhan fî İtaati’s Sultan adlı risalesi dönemin

önemli eserlerinden birisidir. Çünkü bu risalede II. Mahmud’un yaptığı

ıslahatlar dini delillerle desteklenmiştir. Bu meyanda Hz. Peygamber’den (sav)

nakledilen yirmi beş hadis sultana itaat çerçevesinde bir bütünlük oluşturacak

şekilde kırk hadis yazım geleneği içerisinde sunulmuştur. Çalışmada bu metnin

çevrimyazısı yapılarak Osmanlı modernleşme tarihi çalışmalarına katkı

sağlanması hedeflenmektedir. Risalede kaydedilen hadisler tahkik ve tahriç

edilmiştir. Yâsincizâde’nin hadis tercümelerinde kullandığı üslubun tespiti için

hadis metinleri ile tercüme tarafımızdan eşleştirilmiştir. Ayrıca risalenin

kaynakları ortaya konulmuş ve hadislerin muhtevaları da özetlenerek kısa bir

şekilde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, modernleşme, kırk hadis, şeyhülislam, sultan

Supporting the Sultan’s Judgement with Hadiths: The Tratise Titled Khulâsatu’l-Burhan fî Itaati’s-Sultan by Shaykhulislam Yasincizade Abdulwahhab Efendi from the Period of Mahmud II

Öz

Yasincizade Abdulwahhab Efendi served five years as a

shaykhulislam during t he r eign o f M ahmud I I, w ho w as one of t he most

effective sultans of Ottoman modernization. And Yasincizade Abdulwahhab

Efendi’s treatise titled KHulâsatu’l-Burhan fî İtaati’s-Sultan was one of the most

important works of that period. For, the reforms of Mahmud II were supported

by the religious proofs in this treatise. Thus, twenty-five hadiths of the Prophet

(p.b.u.h.) were presented within the tradition of writing forty-hadith so as to

establish an integrity around the perspective of obeying the sultan. In this

article, we aimed to contribute the studies on the history of Ottoman

modernization by transcribing the Khulâsa. The hadiths recorded in the treatise

are extracted and authenticated (takhrij). In order to determine the style that

Yasincizade used in hadith translations, the hadith texts are matched with the

translated ones. In addition, we stated the sources of the treatise and

summarized the contents of hadiths. Then we wrote a short conclusion.

Kaynakça

• Abdurrezzak, es-Sanʻani, el-Musannef, tahk. Habiburrahman Aʻzami, el- Meclisü’l-İlmi, Beyrut 1983.
• Ahmed b. Hanbel, Müsnedu Ahmed b. Hanbel, tahk. Şuayb el-Arnaut, Adil Mürşid, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1998.
• Altunsu, Abdülkadir, Osmanlı Şeyhülislamları, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1972.
• Ayar, Talip, Sahhaflar Şeyhizâde Mehmed Es’ad Efendi’nin Üss-i Zafer Adlı Eserinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2005.
• Beydilli, Kemal, “II. Mahmud”, DİA, c. XXVII, ss. 352-357, İstanbul 2003.
• Beyhakî, Ebûbekir Ahmed b. Hüseyin, Şuabu’l-Îmân, tahk. Muhtâr Ahmed en-Nedvî, Abdülalî Abdülhamîd Hâmid, Mektebetü Rüşd, Riyad 2003.
• _________, es-Sünenü’l-Kübrâ, Dâiretü'l-Maârifi’l-Osmaniyye, Haydarabad 1344.
• Bezzâr, Ahmed b. Amr b. Abdulhâlik el-Atekî, el-Bahru’z-Zehhâr bi Müsnedi’l- Bezzâr, tahk. Mahfuzulah Zeynullah, el-Mektebetu’l-ulûm ve’lhikem, Beyrut 1988.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, tahk. Muhammed Fuad Abdülbaki, el-Matbaatu’s-Selefiyye, Kahire 1400.
• Deylemi, Ebû Şüca Şiruye b. Şehredar b. Şiruye, Firdevsü’l-ahbâr bi-me’sûri’lhitab, tahk. Fevvâz Ahmed, Dârü'l-kütübi'l-Arabî, Beyrut 1987.
• Dilbaz, Mahmud, Askeri Modernleşmenin Dini Müdafaasi Es’ad Efendi’nin Şerhli es-Sa’yü’l-Mahmud Tercümesi, Dergah Yayınları, İstanbul 2014.
• _________, “II. Mahmud’un Askerî Islahatlarına Dair Tercüme Bir Müdafaanâme: el-Kevkebü’l-Mes’ûd fî Kevkebeti’l-Cünûd”, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, c. XVI, sayı: 31, ss. 175-200. İstanbul 2011.
• Erşahin, Seyfettin, “Ulema ve Osmanlı Yenileşmesi: II. Mahmud'un Bazı Islahatı Karşısında Ulemanın Tutumu Üzerine Tespitler”, Diyanet İlmi Dergi, c. XXXV, sayı: 1, ss. 249-270, Ankara 1999.
• _________, “Islamic Support on the Westernization Policy in the Ottoman Empire: Making Mahmud II a Reformer Caliph-Sultan by Islamic Virtue Tradition”, Journal of Religious Culture, sayı: 78, ss. 1-17, Frankfurt 2005.
• Fazlıoğlu, İhsan, “İbnu’l-ʻAnnâbî ve es-Sa’yul-Mahmûd fî Nizâmi’l-Cunûd Adlı Eseri”, Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi, c. I, sayı: 1, ss. 165-174, İstanbul 1996.
• Heyd, Uriel, “III. Selim ve II. Mahmud Dönemlerinde Batılılaşma ve Osmanlı Uleması”, İslam Dünyası ve Batılılaşma, çev. Erbay Aydın, Yöneliş Yayınları, İstanbul 1997.
• İbn Ebî Asım, Ebû Bekr İbnü’n-Nebil Ahmed b. Amr b. Dahhak, Kitâbü’s- Sünne, el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut 1980.
• İbn Ebî Şeybe, Ebubekir, el-Musannef, tahk. Muhammed Avvame, Şirketü Dari’l-Kıble, Cidde 2006.
• İbn Hibbân, Alâuddîn Ali b. Belbân, Sahîhu İbn Hibbân bi Tertîbi İbn Belbân, tahk. Şuayb el-Arnaut, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1993.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, es-Sünen, tahk. Muhammed Nasıruddîn el-Albânî, Mektebetü’l-maarif, Riyad 1996.
• İmamoğlu, Abdullah Taha, Hadis ve Siyaset: Müslim’in İmâre Bölümünde Siyaset Düşüncesi, Beka Yayıcılık, İstanbul 2015.
• İpşirli, Mehmet, “Yâsincizâde Abdülvehhâb Efendi”, DİA, c. I, ss. 285-286, İstanbul 2013.
• Kapıcı, Özhan, “Bir Osmanlı Mollasının Fikir Dünyasından Fragmanlar: Keçecizâde İzzet Molla ve II. Mahmud Dönemi Osmanlı Siyaset Düşüncesi”, Osmanlı Araştırmaları, sayı: 42, ss. 275-315, İstanbul 2013.
• Kara, İsmail, Hilafet Risaleleri: İslam Siyasi Düşüncesinde Değişme ve Süreklilik: II. Abdülhamit Devri, Klasik Yayınları, İstanbul 2002.
• Karataş,Veli, Ondokuzuncu Yüzyılda Yenileşme Çabaları ve Osmanlı Ulemasının Tavrı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1998.
• Mardin, Ebu’l-ulâ, Huzur Dersleri, yay. haz. İsmet Sungurbey, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul 1966.
• Memioğlu, A. Zeki, “Musavver İran Sefaretnâmesi (1811) Elçi: Yâsincizâde Seyyid Abdulvahhab Efendi Tercüman ve Sefaretnâme Yazarı: Bozoklu Osman Şakir Efendi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı: 17, ss. 237-245, Erzurum 2001.
• el-Muttakî, Ali, Kenzu’l-Ummâl fî Süneni’l-Akvâli ve’l-Ef’âl, tahk. Bekri Hayyânî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut [t.y.]. Müslim b. el-Haccâc, el-Câmiu’s-Sahîh, Dâru Taybe, Riyad 2006.
• Nebhânî, Kadı Ebü’l-Mehasin Yusuf b. İsmail b. Yusuf Şafii, el-Fethu’l-Kebîr fî Zammi’z-Ziyade ile’l-Câmii’s-Sağîr, tahk. Heysem Nizar Temim, Dârü’l-Arkam, Beyrut [t.y.].
• Ortaylı, İlber “Kadı”, DİA, c. XXIV, ss. 69-73, İstanbul 2001.
• Öztürk, Eyüp, Osmanlı Tarihçiliğinde Fezâil Edebiyatı Mer’î b. Yûsuf’un Kalâidü’l-İkyân fî Fezâili Âl-i Osmân Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslâm Tarihi Bilim Dalı, Ankara 2004.
• Süyûtî, Celaleddîn, Cemü’l-cevâmi el-marûf bi Câmii’l-kebîr, Dâru’s-saâde li’ttıbâa, Mısır 2005.
• Şahin, Sami, “Viâeyn Rivâyeti veya Ebû Hureyre’nin Ölümüne Sebep Olabilecek Gizli Bilgiler”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. VIII, sayı: 1, ss. 93-108, Sivas 2004.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-Kebîr, tahk. Hamdi Abdülmecid es-Selefî, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire [t.y.].
• _________, el-Mu’cemu’l-evsat, tahk. Ebû Muaz, Dâru’l-haremeyn, Kahire 1995.
• Tirmizî, Sünenü’t-Tirmizî, tahk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî, Mektebetü’l-Maarif li’n-neşri ve’t-tevzî, Riyad 1417.
• Uğur, Mücteba, “Deylemî, Şîrûye b. Şehredâr”, DİA, c . I X, s. 266, İstanbul 1994.
• Yâsincizâde, Abdülvehhâb Efendi, Hulâsatü’l-Bürhân fî İtâati’s Sultân, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1247.