Mehdîlik İnancı Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 1, 99 - 130, 30.06.2017

Faruk Gün

Öz

Mehdîlik, toplumların siyasi ve kültürel eğilimleri doğrultusunda ortaya

çıkmış; rüya, keşf ve te’vil yolu ile sonradan inanç haline getirilmiş bir olgudur.

Mehdîlik siyasi, kültürel ve dini boyutları ile beraber incelendiğinde daha iyi

anlaşılmakta, dini bir konu olmaktan ziyade sosyo-kültürel yapısı olan siyasi

bir olgu olarak görünmektedir. Mehdîlik inancı, erken dönem Kelâm

kaynaklarında yer almamaktadır. Kıyamete kadar hükmü baki kalacak olan

Kur’ân’ın hidayetinden ümmeti havalecilik ruhu ile sadece bir dilimin, bir

zümrenin veya bir şahsın Mehdîliğine muhtaç eder hale getirmek akıldan uzak

görünmektedir. Bu makalede Mehdîlik inancının dini, kültürel ve toplumsal

arka planı üzerinde durulmuştur. Mehdîlik fikrini reddedenler, kabul edenlerle

beraber ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mehdî, Mesîh, Deccal, Süfyani, Ric’at, Hulûl

A Review on the Mahdi’s Belief

Öz

The mahdism has emerged in the direction of the political and

cultural tendencies of the societies and has become a belief afterwards with the

knowledge of dream, ta’wil (allegorical interpretation), kashf (unveiling the

knowledge of the unseen and of future events ) and khabar ul-ahâd (isolated

report). The ontology of Mahdism is understood better when it is examined

together with its political, cultural and religious dimensions, and it seems to be

a political phenomenon with a sociocultural structure rather than a religious

subject. Belief in the mahdi was not included in early aqaid and kalam sources.

It seems far from reason to turn the ummah from the guiding light of the

Qur'an that’s provision will maintain until the day of Judgement, with the spirit

of referring and make it, only, dependent on a community, on a class or on a

person's mahdism. In this article, those who accept the idea of Mahdism and

those who do not agree are considered together, and its religious, cultural and

social background is examined

Anahtar Kelimeler

Mahdi, Messiah, Antichrist, Sophiany, Raj’a, Incarnation

Kaynakça

• Abdülbaki, M. Fuad, “hdy” md. el- Mü’cemü’l- Müfehres li elfazi’l- Kur’âni’l- Kerim, İstanbul 1441.
• Abdünnasır, Muhsin, Mes’eletü’l-İmame ve’l-Va’z fi’l-hadis, Beyrut 1983.
• Acluni, İsmail b.Muhammed el-Cerrah, Keşfü’l-Hafa ve Müzilü’l bas Amme’ş tehere mine’l-Ehadis ala el-Sineti’n Nas, Kahire tsz.
• Albani, Muhammed Nasiru’d-din, Silsiletü’l-Ehadisi’d-Da’ifa ve’l-Mevdu’a ve Eseruha, Riyad 1988.
• Askerî, Necmeddin Cafer b. Muhammed, el-Mehdî el-Mev’ûd el-Muntazar, Beyrut 1977.
• Atvan, Hüseyin, ed-Da’vetü’l-Abbâsiyye, Beyrut 1984.
• Bağdadi, Abdülkadir b. Tahir b. Muhammed, el-Fark beyne’l-Firak, (thk.; M.Muhyiddin Abdülhamid) Kahire, tsz.
• Bayraktar, Mehmet, İslâm Felsefesine Giriş, Ankara 1988.
• Coşkun, Ali, Mehdîlik Fenomeni, İstanbul 2004.
• Çelebi, İlyas, “İsâ”, DİA, İstanbul 2000, c. XXII.
• _______, Kelâm Terimleri Sözlüğü, İsâm Yayınları, İstanbul 2010.
• Durmuş, Mehmet Ali, Haberlerin Ağında Mehdî, Ankara 2003.
• Emin, Ahmet, Duha’l-İslâm, Beyrut tsz.
• Eş’ari, Ebu Hasan, Makalatü’-İslâmiyyin ve İhtilafu’l-Musallin( nşr. Helmut Ritter), İstanbul 1929.
• Ergin, Osman, “Bahaîliğin iç Yüzü”, Sebilürreşat, Sayı: IX.
• Fazlurrahman, İslâm, Universty of Chicago Pres, Chicago 1982 (çev, Mehmet. Aydın-Mehmet Dağ), Selçuk Yayınları, Ankara 1992.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, “Mesîh ve Mehdî İnancı Üzerine”, AÜİFD. s. XXV. _______, “İsnâaşeriyye,” DİA, c. XXIII.
• Goldziher, Ignaz, El-Akide ve’ş Şeria fi’l-İslâm, (Trc.; M Yusuf vd.) Kahire 1946.
• Gökalp, Ziya, Tevhid, “İlahi”(Şiîr Kitabı), Berikan Yay. Ankara 2000.
• Gölcük, Şerafettin, “Beyan b. Seman”,DİA, İstanbul 1992.
• Hatipoğlu, Mehmet Said, “İslâm’da İlk Siyasi Kavmiyetçilik, Hilafetin Kureyşiliği”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: XXIII.
• Havfi, Ahmed Muhammed, Edebü’s –Siyasefi’l-Asri’l-Emevî, Beyrut tsz.
• İbn Arabî, Muhyiddin Muhammed b. Ali, el-Futuhatu’l-Mekkiye, nşr. Osman Yahya-İbrahim Medkur, 1392/1972.
• İbn Esir, Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed el-Cezeri Üsdü’l-Gabe fi Marifeti’s Sahabe, Kahire tsz.
• İbn Hacer, Ahmet b. Ali el-Askalani, Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, (tahk.; Muhammed Fuâd Abdulbâkî) Beyrut, 1379, c.VI, s. 493.
• İbn Haldûn, Mukaddime, (Çev. Zakir Kadiri Ugan), İstanbul 1970.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed, Kitabu’l-Fİsâl fi’l-Milel ve’l-Ahvai ve’n-Nihal, Mısır 1321.
• İbn Kayyım, Şemsettin Muhammed el-Cevziyye, el-Menaru’l-Muniffi’s-Sahih ve’z-Zaid, Kahire tsz.
• İbn Kesir, Tefsirü’l-Kur’âni’l-Azim, Beyrut 1401.
• İbn Manzur, Ebu Fudayl Cemalettin, Lİsânü’l-Arap, Beyrut 1990.
• İbn Sa’d, el-Basri el-Zuhri, et-Tabakatü’l Kübra, Beyrut 1960.
• İlhan, Avni, Mehdîlik, Beyan Yay. İstanbul 1993.
• _______, “Şiâ’da Usulu’d-Din”, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiîlik Sempozyumu, İlmi Nşr, İstanbul 1993.
• İsfehani, Ebu Ferec, Kitabü’l-Eğani, Beyrut 2004.
• İsfehani, Rağıp, el-Müfredat fi Garibi’l-Kur’ân, Kahraman Yay. İstanbul 1986. İzmirli, İsmail Hakkı, “Mehdî Meselesi”,Sebilü’r Reşad, S ayı: X III, 1 3 Ş ubat 1339.
• Heytemi, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Hacer, el-Kavlu’l-Muhtazar fi’l- MehdîlMuntazar, Kahire 1968.
• Kadi Nu’man b. Sabit, ed-Dea’imü’l-İslâm, Mısır 1950.
• Kurtubi, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebu Bekir, et-Tezkire bi- Ahvali’l-Mevta ve Umuri’l-Ahire (Thk.; Sâdık b. Muhammed b. İbrahim) Riyad 1425.
• Kuleyni, Ebu Ca’fer Muhammed b. Ya’kup, el-Usul mine’l-Kafi, Tahran 1334.
• Kutluay, Yaşar, İslâm ve Yahudi Mezhepleri, Ankara 1965.
• Macdonald, D.B. ,“Mehdî”, İ.A., c. VII.
• Mevdudi, Ebu’l Ala, İslâm’da İhya Hareteketleri, (Çev.; Halil Zefir), Hilal Yay., Ankara 1967.
• Mizzi, Ebu’l-Haccac Cemalüddin Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf, Tehzibu’l- Kemal fi Esmai’r-Rical,(nşr, Beşaar Avvad Ma’rufi) Beyrut 1403.
• Mukaddem, Muhammed b. İsmail, el-Mehdî, İskenderiye 1424.
• Mubarekfuri, M. Abdurrahman, Tuhfetü’lAhfezi li Şerh-i Cami’t-Tirmizi, Medine tsz.
• Neşşar, Ali Sami, Neş’etü’l-fikri’l-felsefi fi’l-İslâm, Kahire 1977.
• Taftazani, Sa’düddin Mes’ud b. Fahruddin Ömer b. Burahanuddin Abdullah el-Herevi el-Horasani, Şerhü’l-Makasıd, İstanbul 1305.
• Onat, Hasan, Emevî Devri Şiî Hareketi ve Günümüz Şiîliği, Ankara 1993.
• __________“Hattabiyye”, DİA, İstanbul 1997.
• _______, “Ebu Hâşim Abdullah b. Muhammed”, DİA, İstanbul 1999,
• Öz, Mustafa, Başlangıçtan Günümüze İslâm Mezhepleri Tarihi, Ensar Neşriyat, İstanbul 2012.
• _______, “Mehdîlik”, DİA, İstanbul 2003.
• _______, “Muhammed b. Hanefiyye”, DİA, İstanbul 2005.
• _______, “Muhammed b. Abdullah el-Mehdî”, DİA, İstanbul 2005.
• _______, “Ca’fer es Sâdık”, DİA, İstanbul 1993.
• _______, “Musa el-Kazım”, DİA, İstanbul 2006.
• _______, “Galiyye” DİA, İstanbul 1996.
• Rıza, Reşit, Tefsirü’l-Menar, Beyrut 1999.
• Sadr, Muhammed Bakır, el-Bahs Havle’l-Mehdî, Beyrut 1981.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem, Dinlerde Mehdî Tasavvurları, Samsun, 1997.
• _______, Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, Fakülte Kitabevi, İsparta 2002.
• _______, “Mehdî”, DİA, İstanbul 2003.
• Şefkani, Ebu Abdullah Muhammed b. Ali Muhammed, et-Tavzihü fi Tevatüri ma Caefi’l-Munzara ve’d-Deccal ve’l-Mesîh, Dımaşk tsz.
• Radıy, Muhammed b. Hüseyin, Nehcü’l-Belağa (çev.; Abdülbaki Gülpınarlı), Derin Yay. İstanbul 2102.
• Rabbani, Ahmet Faruk Serhendi, Mektubat, trc. Muhammed Murat, Fazilet Neşriyat, İstanbul tsz., s. 1194.
• Şehristani, Ebü’l-Feth Tacu’d-din Muhammed bin Abdülkerim b. Ahmed, el- Milel ve’n-Nihal, (cev. Muharrem Tan) , Çağlayan Matbaası, İzmir 2006.
• Ünverdi, Veysi, İmâmiyye Şiası’nın İmâmet Anlayışının Eleştirisi (Kâdî Abdülcebbâr Örneği), İlahiyat yay., Ankara 2016.
• Üzüm, İlyas “Nusayrilik”, DİA, İstanbul, 2007.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Mehdî”, DİA, İstanbul 2003.
• _______, “Hulul”, DİA, İstanbul 1996.