“Ẓā” And “Ḍād” Letters In The Muṣḥāf Of ‘Uthmān (Wıthın The Scope Of Molla Khalīl Al-Siirdī's Approach)

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 125 - 146, 26.06.2020

Lokman Şan

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.657922

Öz

Hz. Osman Mushaflarında “Ẓâ” Ve “Ḍâd” Harfleri (Molla Halîl Siirdî’nin Yaklaşımı Çerçevesinde)

Öz

Molla Halil, birçok alanda olduğu gibi kırâat alanında da çalışmalarda bulunmuş ve bu alanda “ Şerhu Diyâi Basîrati Kalbi’l-Arûf fi’t-Tecvîdi ve’r-Resmi ve Ferşi’l-Hurûf” adlı hacimli bir eser kaleme almıştır. Bu eserde Tecvîd, resm-i Mushaf ve kırâat farklılıklarına geniş yer vermiştir. Bizim bu çalışmamıza da bu kitapta geçen ve Kur’ân’da “ẓa” harfiyle yazılan kelimelerin incelendiği bir bölüm kaynaklık etmektedir. Biz bu çalışmamızda Kur’ân’da geçen “ẓa” harfiyle okunan kelimeleri incelemeye çalışacağız. Bu incelememizi Molla Halil’in görüşleri ve konuyu ele alışı çerçevesinde yapmaya gayret göstereceğiz.

Anahtar Kelimeler

Molla Halil, kırâat, Zâ Harfi, Dâd Harfi, Mushaf

Kaynakça

• Atalay, Ömer, Siirt Târihi, İstanbul: Çeltut Matbaası, 1946.
• Babanî, İsmail b. Muhammed Emin b. Mîr Selim, Hediyyetu’l-ârifîn esmâü‟l-müellifîn ve asârü‟l-musannifin, Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, ts.
• Bennâ, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Abdilganî ed-Dimyâtî, İthafu fudelai’l-beşer fi’l-kırâati’l-erbaa aşer, Thk. Enes Mahra, 3. Baskı, Beyrut: Daru’lKutubi’l-İlmiyye, 1427/2006.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi, Semerkand, İstanbul: 2014.
• Birışık, Abdülhamit, “Kırâat” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 25: 426-433, Ankara T.D.V. 2002.
• Bursalı, Mehmed Tahir, Osmanlı Muüellifleri, Meral Yayınevi, İstanbul: ts.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân, el-Mukni’ fi resmi mesâhifi ehli’l-emsâr, Thk. Muhammed Sâdık Kamhavî, Kahire: Meketebetu’l-Kulliyati’l-Ezheriyye, ts.
• Doskî, Ali Nebi Salih, el-Molla Halil es-Siirdî ve menhecuhu fi’l-isbâti’l-akâidi’l-islamiyye min hilali menzumetihi nehcu’l-enâm, Erbil: Daru Spirez, 2007.
• Ebû Ubeyd, el-Kāsım b. Sellâm b. Miskîn el-Herevî, Fedâilü’l-Kur’ân, Thk. Mervân Atiyye vd., 1. Baskı, Beyrut: Daru İbn Kesîr, 1415/1995.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher, Kitâbu meâni’l-kıraât, 1. Baskı, Riyad: Camiatü’l-Melik Suûd, 1412/1991.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm, Kitâbu’l-ayn, Thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrahim es-Sâmirâî, Beyrut: Daru ve Mektebetu’l-Hilâl, ts.
• Harîrî, Ebû Muhammed Kāsım b. Alî b. Muhammed, Makamatu’l-Harîrî, Beyrut: Matbaatu’l-Maârif, 1873.
• İbn Dâvûd, Süleymân b. Necâh, Muhtasaru’t-tebyîn li hecâi’t-tenzîl, Medîne: Mecmau’l-Melik Fehd, 1423/2002.
• İbn Ebî Dâvûd, Ebû Bekr Abdullah Süleymân b. Eş‘as es-Sicistânî, Kitâbu’l-mesâhif, Thk. Muhammed b. Abdüh, Kahire: el-Faruku’l-Hadîsiye, 2002.
• İbn Galbûn, Ebü’t-Tayyib Abdülmünim b. Ubeydillâh el-Halebî, İhtilâfü’l-kurrâi’s-sab’a fî’l-bââti ve’t-tââti ve’s-sââti ve’n-nûnâti ve’l-yâât, Thk. Abdülkerim Mustafa Müdlic, 1. Baskı, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1438/2017.
• İbn Haleveyh, Ebû Abdillah Hüseyn b. Ahmed b. Hamdân, el-Hucce fi’l-kırâati’s-sab’, Thk. Abdü’l-Âl Sâlim Mükrim, 4. Baskı, Beyrut: Daru’ş-Şurûk, 1401 h.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr, Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân, Thk. İhsan Abbas, Beyrut: Daru Sadr, ts.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs et-Temîmî, Kitâbü’s-sab’a fi’l-kırâat, Thk. Şevkî Dayf, Kahire: Dâru’l-Maârif, 1400 h.
• İbnu’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf, en-Neşr fi’l-kırâati’l-aşr, Thk. Ali Muhammed Dabba’, Beyrut: Matbaatu’t-Ticariyeti’l-Kubra, ts.
• İbnü’l-Kâsıh, Ebü’l-Bekā Nûrüddîn Alî b. Osmân b. Muhammed el-Uzrî, Telhîsu’l-fevâid ve tertîbu’l-mutebâid şerhu Akîleti Etrabi’l-Kasâid, Thk. Muhammed ed-Düsûkî Emin Kehîle, 1. Baskı, Kahire: Daru’s-Selâm, 1432/2011.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Muhammed b. İshâk, el-Fihrist, Thk. İbrahim Ramazan, 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1417/1997.
• Kazan, Faruk, Molla Halil’in Bilgi ve Varlık Anlayışı, Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, 2013.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemu’l-müellifîn, Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, ts.
• Mağnîsî, Mahmud, es-Seyfu’l-meslûl fi tashihi’d-dâdi ve’z-zâi ve’r-râ, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2010.
• Makdisî, Ali b. Muhammed b. Halil İbn Ğânım, Tenbihât ala kitâbi buğyeti’l-murtâb fi tashihi’d-dâd, Thk. Faraglî Seyyid Arbavî, 1. Baskı, Kahire: Mektebetu Evlâdi’ş-Şeyh Li’t-Turâs, 2009.
• Maşalı, Mehmet Emin, “Mushaf”, D.İ.A., 31: 242-248, İstanbul: T.D.V, 2006.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş b. Muhammed el-Kaysî, el-İbâne an maâni’l-kırâat, Thk. Abdulfettah İsmail Şelebî, Kâhire: Dâru Nahza, ts.
• Molla Halil, Şerhu diyâi basîrati kalbi’l-arûf, 648, Süleymaniye Kütüphanesi.
• Öncü, Mustafa, Molla Halil es-Siirdî'nin Basîretu-l-Kulûb fî Kelâmi Allâmi'l-Guyûb adlı eserinin Arap dili açısından incelenmesi, Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi. 2013.
• Pakiş, Ömer, “Molla Halil Siirdî”, D.İ.A., 50: 250-251, İstanbul: T. D.V., 2005.
• Pakiş, Ömer, Molla Halil es-Si’irdî ve Tefsirdeki Metodu, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1996.
• Râzî, Ebû Abdillâh Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkādir, “rsm”, Muhtaru’s-sihâh, Thk. Yusuf Şeyh Muhammed, Dimeşk: Daru’l-Fayha, 1420/1999.
• Şan, Lokman, “Goldiher’e Göre Kırâatlerin Kaynağı”, Diyanet İlmi Dergi, 53/4, (Aralık 2017): 11-34.
• Sevgili, Şeyh Fudayl, Tercemetu hali ceddina’l-aʻla molla halil es-siirdî, 1400/1980.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî, el-İtkân fi ulûmi’l-Kurân, Thk. Muhammed Ebû Fadl İbrahim, Kahire: el-Hey’etu’l-Misriyye’l-Amme li’l-Kitâb, 1494/1974.
• Şakakî, Rihâb Muhammed Müfîd, Kur’ân Tilâvetinde Mükemmellik, 3. Baskı İstanbul: Guraba Yayınları, 1436/2014.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî, Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân, Thk. Ahmed Muhammed Şakir, 1. Baskı, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Tavîl, Seyyid Rızk, Madhal fi ulûmi’l-kırâat, 1. Baskı, Mekke: Mektebetu’l-Feysaliyye, 1405/1985.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh, el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân, Thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim, 1. Baskı, Kahire: Matbaatü İsâ el-Bâbî el-Halebî, 1376/1957.
• Ziriklî, Hayreddin, el-A‘lâm kamûsu terâcimi li-eşheri’rricâl ve’n-nisâ, 15. Baskı, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 2002.
• Zurkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilü’l-İrfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, 3. Baskı, Kahire: Matbaatü İsâ el-Bâbî el-Halebî, ts.