Zahirî Mezhebi Perspektifinde Cerh ve Ta’dil Meseleleri

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 59 - 77, 26.06.2023

Hüsamettin Kaya , Mehmet Bilen

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1182921

Öz

Hadislerin sahihini sakiminden ayırmada muhaddislerin isnad kontrol sistemi olarak kullandığı cerh ve ta’dil ilmi, Zâhirîler nezdinde de önemli bir yere sahiptir. Zahirî âlimleri cerh ve ta’dil ilmine dair bilgiler verdikleri gibi râvi değerlendirmelerinde de bulunmuşlardır. Özellikle İbn Hazm ve İbnü’l-Kayserânî zikri geçen ilimde belli bir otoriteye sahip olmuşlardır. Zâhirîler, cerh ve ta’dilin önemiyle birlikte birçok hususa da değinmişlerdir. Cerhin müfesser olması kaidesi de bu hususlardan biridir. Onlara göre râvi değerlendirmelerindeki sübjektiflikten kurtulabilmek, cerhin nedenini açıklamakla mümkündür. Zira bir münekkidin nezdinde cerh sebebi olan eylem, başkasının yanında cerh nedeni olmayabilir. Örneğin hükmü ihtilaflı olan nebizin içilmesi nedeniyle cerh edilen râvi, bu kabildedir. Nitekim bu edim, nebîzi haram görenler için cerh sebebi iken onu mubah görenler için cerh sebebi değildir.
Zâhirî âlimleri, söz konusu hususun dışında bir râvide cerh ve ta’dilin taarruz etmesine de değinmişlerdir. Onlara göre böyle bir durumda cerh esas alınmalıdır. Çünkü cerhte bulunan münekkidin sahip olup da muaddilin râvi hakkında sahip olamadığı niteliklerin olması mümkündür. Mesela Süfyân es-Sevrî’nin Câbir el-Cu’fî’yi ta’dil etmesine karşın diğer münekkidler cerh etmiştir. Zâhirîler, râvi değerlendirmelerinde de birçok tabir kullanmışlardır. Ancak bu tabirlerin hiçbiri aşağılayıcı nitelikte olmamıştır. Ayrıca onlar, cerh ve ta’dilde söz sahibi olsalar da yeri geldiğinde bu ilmin mütehassıslarından da nakillerde bulunmaktadırlar.

Anahtar Kelimeler

Cerh ve Ta'dil, Zâhirîler, İsnad, Müfesser, Râvi

Kaynakça

• Amidi, Ebü’l-Hasan Seyfeddin Ali b Muhammed b Salim. el-İhkam fî usuli’l-ahkâm. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Hidiviyye, 1914.
• Aşıkkutlu, M. Emin. “Bir İsnad Tenkit Yöntemi Olarak Şartlı Cerh-Ta’diller ve Uygulamadaki Sonuçlan”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2001), 49-80.
• Aşıkkutlu, M. Emin. Hadiste Rical Tenkiti -Cerh ve Ta’dil İlmi-. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1977. Babanzâde, Ahmed Naim. Hadis Usûlü ve Istılahları. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2010.
• Bâcî, Ebû’l-Velîd Süleymân b. Ḫalef. et-Ta’dil ve’t-tecrih li-men harrace lehu’l-Buhirî fi’l-Cômi’i’s-sahih. thk. Ebû Lubâbe Hüseyn. Riyad, 1986.
• Bağdadi, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b Ali b Sabit Hatîb el-. el-Kifaye fî ilmi’r-rivaye. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Hadise, 1972.
• Başaran, Selman. İbn Hazm ve Hadisteki Metodu. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1977.
• Fevzi, İsmail Rıf’at. Menhecu İbn Hazm ez-Zâhiri fi’l-ihticâc bi’s-Sünne. Mısır: Mansure : Darü’l-Vefa, 2009.
• Güler, Zekeriya. Zahirî Muhaddislerle Hanefî Fakihler Arasındaki Münakaşalar ve İhtilaf Sebebleri. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Humeydi, Ebû Abdullah Muhammed b Fütuh b Abdullah Mayurki Ezdi. Cezvetü’l-muktebis fî zikri vülati (fî tarihi ulemai)’l-Endelüs. Kahire: Dârü’l-Kitabi’l-Mısri, 1989.
• İbn Arabi, Muhyiddin. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. Kahire : el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1985.
• İbn Dihye, Ebü’l-Hattâb (Ebü’l-Fazl) Mecdüddîn Ömer b. el-Hasen b. Alî b. Muhammed b. Ferh. Âlâmü’n-Nesrü’l-Mubîn fi’l-Mufadeleti Beyne Ehli’s-Sıffîn. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslamiyye, 1. Basım, 1998.
• İbn Dihye, Ebü’l-Hattâb (Ebü’l-Fazl) Mecdüddîn Ömer b. el-Hasen b. Alî b. Muhammed b. Ferh, thk. Muhammed Zuheyr es-Saviş. Edâʾü mâ vecebe fî vazʿi’l-vazzâʿîn fî Receb. Beyrut: Mektebetu’l-İslamî, 1. Basım, 1998.
• İbn Dihye, Ebü’l-Hattâb (Ebü’l-Fazl) Mecdüddîn Ömer b. el-Hasen b. Alî b. Muhammed b. Ferh, thk. Muhammed Zuheyr es-Saviş. el-İbtihâc fi Ehadisi’l-Mi’rac. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, ts.
• İbn Ebî Âsım, Ebu Bekr Ahmed b. Amr. el-Ahâd ve’l-Mesanî. Riyad: Daru’r-Râye, 1991.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b Ali b Ahmed b Saîd ez-Zahiri. en-Nübez el-Kafiye fî Usûli Ahkâmi’d-Din. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısri, 1991.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed b Ali b Ahmed b Said ez-Zahiri. Haccetü’l-Vedâ. Riyad: Beytü’l-Efkarü’d-Devliyye, 1998.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zahiri, thk. Mahmud Hamid. el-İhkam fi usuli’l-ahkâm. 8 Cilt. Kahire: Darü’l-Hadis, 2005.
• İİbn Hazm, Ebû Muhammed b Ali b Ahmed b Saîd Zahiri, Thk. Ahmed Muhammed Şakir. el-Muhalla. Kahire: Dârü’t-Türas, 2005.
• İbn Hişam, Abdullah Cemâlüddîn. Şerhu katri’n-nedâ ve belli’s-sedâ. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1994.
• İbn Receb el-Ḥanbelî, Zeyneddin Ebu’l-Ferec abdurrahman b. Ahmed. Şerhu İleli’t-Tirmizî. 2 Cilt. Kahire: Darü’s-Selam, 3. Basım, 2016.
• İbn Salah, Ebû Amr Osman b. Abdirrahman eş-Şehrezurî. Ulûmu’l-Hadis. Dımeşk: Daru’Fiker, 1986.
• İbnü’l-Kayserani, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Tahir, thk. Ebü’l-Vefa el-Merağî. Kitâbü’s-sema. Kahire: Vezaretü’l-evkaf, 1994.
• İbnü’l-Kayserani, Ebü’l-Fazl Muhammed b Tahir, thk. İmadeddin Ahmed Hayder. Ma’rifetü’t-Tezkira fi’l-Ehâdîsi’l-Mevzua. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye, 1985.
• Karahan, Abdullah. “İbn Hazm’ın Hadis Değerlendirme Yöntemi ve Bunun Fıkha Yansıması”. Bir Endülüs Mütefekkiri İbn-i Hazm. 41-70. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Karahan, Abdullah. “İbn Hazm’ın Râvi Tenkitinde Eleştirilen Yönlerinin Onun Tenkitçi Kimliğine Etkisi -el-Muhallâ Çerçevesinde Değerlendirme-”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (01 Ocak 2007), 121-152.
• Makdisi, Muhammed b Tahir. Zehiretü’l-huffazi’l-muharric ale’l-hurufi’l-elfaz. Riyad: Dârü’s-Selef, 1996.
• Özçelik, Fikret. “Râvilerin Cerhine Delalet Eden Lafızlar: İbn Ebî Hâtim Örneği”. Aruklu Akademi 4/2 (2017), 51-76.
• Özçelik, Fikret. Rivayet Bağlamında Ravî Tenkiti(Şartlı Cerh ve Ta’dil). İstanbul: Nida yayınevi, 2021.
• Özen, Şükrü. İslam Hukuk Düşüncesinin Aklileşme Süreci( Başlangıçtan Hicri IV. Asrın Ortalarına Kadar). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 1995.
• Özşenel, Mehmet. “İbn Hazm Gözüyle Sünnet -El-İhkâm Özelinde”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/6 (15 Aralık 2002).
• Polat, Salahattin. Hadis Araştırmaları -tarih-usul- tenkit -yorum. Kayseri: Kimlik Yayınları, 6. Basım, 2017.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b Ömer b el-Hüseyn er-. el-Mahsul fî ilmi Usûli’l-Fıkh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Sehâvî, Ebu’l-HayrŞemsüddin Muhammed b. Abdurrahman. Şerhi Elfiyyeti’l-Hadis li’l-Irakî. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1983.
• Selimli, Qoşqar. “İslamın İlk Dövrlerinde Cerh ve Tadil İstilahlarının Meydana Çıxması”. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Mecmuası 16 (2010), 27-33.
• Sübki, Ebû Nasr Taceddin İbnü’s-Sübki Abdülvehhab b Ali b Abdilkafi. Kâidetün fi’l-Cerh ve’t-Ta’dil. Haleb: Matbaatu Metbuatü’l-İslamiyye, 1980.
• Sübki, Ebû Nasr Taceddin İbnü’s-Sübki Abdülvehhab b Ali b Abdilkafi. Tabakatü’ş-Şafiiyyeti’l-Kübra. 10 Cilt. Kahire: Matbaatu İsa el-Babi el-Halebi, 1964.
• Şirazî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim b. Ali b. Yusuf eş-. Şerhu’l-Lüma’. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• Taha b. Ali Busüreyh. el-Menhecü’l-hadîsî ’inde İmam Ibn Hazm el-Endulisî. Beyrut: Dar İbn Hazm, 2001.
• Tancî, Ebü’l-Fazl Bedr İmrânî. el-İsham bi-beyâni menheci İbn Hazm fî ta’lili’l-ahbar min hilâli kitâbihi’l-ihkâm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Turhan, Halil İbrahim. “Bir Râvi/ Rivayet Tenkiti İlkesinin Serüveni: Sadece Müfesser Cerh Kabul Edilir”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/1 (2018), 299-335.
• Yücel, Ahmet. Hadis ıstılahlarının doğuşu ve gelişimi : hicri ilk üç asır. İstanbul : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 1996.
• Zerkeşi, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b Bahadır b Abdullah. Bahrü’l-muhit fî usuli’l-fıkh. 6 Cilt. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslamiyye, 1992.