Haçlı Seferleri Döneminde Depremler Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 83 - 98, 30.06.2024

Nadir Karakuş

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1364404

Öz

Tarihte pek çok olayla üzerinde araştırmalar yapılan Haçlı seferleri, bu sürede meydana gelen depremler ile farklı bir şekilde karşımıza çıkmıştır. Bu depremler her toplumda korku uyandırmasına rağmen, bazı kesimlerde depremlere sebep arama eğilimleri kendisini göstermiştir. Depremlere bir sebep arama eğilimi ise yerli Hıristiyanlarda ve Bizans’ta daha çok ilâhî ikaz şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Süryânîlerin daha temkinli yorumlar yaptıkları bu depremlere, en çok dinî sebep arayanlar ise Ermeniler olmuştur. Haçlı din adamları da depremlerde ilâhî ikaz görme eğilimini devam ettirmişlerdir. Katolik ruhaniler, Antakya’ya atanan Ortodoks patriğin 1170 depreminde kilisenin enkazında kalmasını kendi patriklerinin görevden alınmasına bağlamışlardır. Bu doğal felâketin siyâsî tarafı da kendisini göstermiştir. Güçlü hükümdarlar iş başında iken herhangi bir yorum yapılmamış, ancak istenmeyen hânedanlar iş başında iken meydana gelen depremlerde yöneticilerin yanlış tercihleri veya Haçlılarla yaptıkları ittifaklar ön plana çıkarılmıştır. Bu makale 1095-1291 yılları arasında süren Haçlı seferlerini depremler ve bunların milletlere ve devletlere göre yansımasını ele almayı hedef edinmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Haçlılar, Müslümanlar, Deprem, İlâhî İkaz, Yorum

An Assessment on Earthquakees in the Crusades

Öz

The Crusades epoch, which attracted scholarly intention in a wide range of topics, comes to the forefront in a different way with the earthquakes that occurred during this period. The tendency to search for a reason for earthquakes appeared mostly in the form of a divine warning among local Christians. The Armenians were the ones who mostly found a religious reason for the earthquakes in relation, to which the Assyrians commented more cautiously. Crusader clergy also continued their tendency to see divine warnings in earthquakes. While powerful rulers were in power, no comments were made, but in the earthquakes that occurred while undesirable dynasties were in power, the wrong choices of the rulers or their alliances with the Crusaders were brought to the fore. This article aims to discuss the earthquakes of the Crusades epoch, which occured between 1095-1291, and their reflections on nations and states.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Crusaders, Muslims, Earthquake, Comment, Divine Warning

Kaynakça

• Abu’l-Farac, Gregory. Abu’l-Farac Tarihi. çev. Ö. Rıza Doğrul. Ankara: TTK Yayınları, 1950.
• Albert of Aachen. Historia Ierosolimitane, History of the Journey to Jerusalem. çev. Susan B. Edgington. Farnham: Ashgate Publishing, 2013.
• Amitai-Preiss, Reuven. Mongols and Mamluks the Mamluk-İlkhanid War, 1260-1281. Cambridge: Cambridge University Press, 1996.
• Arbel, Benjamin. Cyprus, the Franks and Venice, 13th-16th Centuries. Aldershot, UK: Ashgate, 2000.
• Asbridge, Thomas. The Crusades, The War for the Holy Land. London: Simon & Schuster Publishing, 2012.
• Baybars el-Mansurî. Zübdetü’l-Fikre fî Târîh-i Hicre. nşr. D. S. Richards. Beyrut: Das Arabische Buch, 1988.
• Belâzurî. Ensâbu’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd Ziriklî. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1959.
• Belâzurî. Fütûhu’l-Büldân, Ülkelerin Fetihleri. çev. Mustafa Fayda. İstanbul: Siyer Yayınları, 2013.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsırunnâsır. Beyrut: Dâru Tavki‘n-Necât, 1422/2001.
• Buhl, F. “Efâmiye”. İslam Ansiklopedisi. 4/130. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Daftary, Farhad. “The Isma‘ilis and the Crusaders: History and Myth”. The Crusades and the Military Orders: Expanding the Frontiers of Medieval Latin Christianity. 21-42. ed. Zsolt Hunyadiand Jozsef Laszlovszky. Budapest: Department of Medieval Studies, Central European University, 2001.
• De Giorgi, Andrea U. - Eger, A. Asa. Antioch, A History. London and New York: Rutledge, 2021.
• Der Nersessian, Sirapie. “The Kingdom of Cilician Armenia”. A History of the Crusades. 2/630-659. ed. Kenneth M. Setton. Madison: University of Wisconsin Press, 1969.
• Downey, G. A History of Antioch in Syria from Seleucus to the Arab Conquest. Princeton: Princeton University Press, 1961.
• Ebû Şâme. er-Ravzateyn fî Ahbâri’d-Devleteyn en-Nûriyye ve’s-Salâhiyye. thk. İbrahim Zeybek. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
• Ebü’l-Fidâ. el-Muhtasar fî Ahbari’l-Beşer. Kahire: Matbaatu’l-Hüseyniyye el-Mısriyye, ts.
• Frye, Richard Nelson. “The Political History of Iran Under the Sasanians”. The Cambridge History of Iran 3/1 (1968), 153-162.
• Fulcherius Carnotensis. Fulcher of Chartres, A History of the Expedition to Jerusalem 1095-1127. çev. F. Rita Ryan. Konoxville: University of Tennessee Press, 1969.
• Geoffroi de Villehardouin. Konstantinopolis’te Haçlılar. çev. Ali Berktay. İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
• Hamilton, Bernard. “Aimery of Limoges, Latin Patriarch of Antioch (1142-1196) and the Unity of the Churches”. East and West in the Crusader States: Context-Contacts Confrontations II, 1-12. ed. Krijnie Ciggaar-Herman Teule. Leuven: Peeters, 1999.
• Heyd, William. Yakın-Doğu Ticaret Tarihi. çev. E. Ziya Karal. Ankara: TTK Yayınları, 2000.
• Holt, Peter M. Haçlılar Çağı, 11. Yüzyıldan 1517’ye Yakındoğu. çev. Özden Arıkan. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
• Honigmann, Ernst. Bizans Devletinin Doğu Sınırı. çev. Fikret Işıltan. İstanbul: İÜEF Yayınları, 1970.
• Irwin, Robert. “Usamah ibn Munqidh, an Arab Syrian Gentleman at the Time of the Crusades Reconsidered”. The Crusades and Their Sources: Essays Presented to Bernard Hamilton. 71-87. ed. John France and William Zajac. Aldershot, UK: Ashgate, 1998.
• İbn Abdüzzâhir. er-Ravzu’z-Zâhir fî Sîreti’l-Meliki’z-Zâhir. nşr. Abdülaziz el-Huveytır. Riyad: Meşveret, 1396/1976.
• İbn Asâkir. Tarîhu Dımaşk. thk. Amr b. Ğarâme el-Amrî. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadr, 1900-1904.
• İbn Kesîr. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah et-Türkî. b.y., Dâru Hicr, 1418/1997.
• İbn Manzûr. Muhtasar-ı Târih-i Dımaşk. thk. Ruveyha en-Nahhâs vd. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1402/1984.
• İbn Sâ’d. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• İbn Şeddâd, İzzeddin. Baypars Tarihi. çev. M. Şerefüddin Yaltkaya. İstanbul: Maarif Matbaası, 1941.
• İbn Şeddâd, İzzeddin. el-A’lâku’l-Hatîre fî Zikri Ümerâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre. b.y., y.y., ts.
• İbn Tağrîberdî. en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûk Mısr ve’l-Kahire. nşr. M. Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Vezâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, 1992.
• İbn Vâsıl. Müferrücü’l-Kurûb fî Ahbâri Benî Eyyûb. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl vd. Kahire: el-Matbaatu’l-Emîriyye, 1377/1957.
• İbnü’l-Adîm. Buğyetü’t-Taleb fî Târîhi Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. by: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Cevzî. el-Muntazam fî Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• İbnü’l-Esir. el-Kâmil fi’t-Tarih. tsh. Muhammed Yusuf ed-Dekkâk. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987.
• İbnü’l-Esir. et-Târîhu’l-Bâhir fi’d-Devleti’l-Atabekiyye. thk. Abdülkadir Ahmed. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Hadisiyye, 1382/1963.
• Kalkaşendî. Subhu’l-A’şâ fî Sınaâti’l-İnşâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, ts.
• Karakuş, Abdulkadir. “Kur’an Perspektifinden Din-Bilim İlişkisi”. Akif 52/2 (2022), 57-72.
• Karakuş, Nadir. “Haçlı Acımasızlığının Uç Örneği: Châtillonlu Renaud”. KÜİF Dergisi 2/1 (2018), 91-118.
• Karakuş, Nadir. Haçlı Seferlerinde Haşhaşîler. İstanbul: Mana Yayınları, 2018.
• Karakuş, Nadir. Nûreddin Zengi. ed. A. Demircan-Ş. Öz. İstanbul: Ensar Yayınları, 2021.
• Kennedy, Hugh. Crusader Castles. Cambridge: Cambridge University Press, 1994.
• Khowaiter, Abdul-Aziz. Baibars the First: His Endeavours and Achievements. London: Green Mountain Press, 1987.
• Kochav, Sarah. Church of the Holy Sepulchre. Jerusalem: Yad Ben-Zvi Institute, 1999.
• Korykoslu Hayton. Doğu Ülkeleri Tarihinin Altın Çağı. çev. A. Tayfun Özcan. İstanbul: Selenge Yayınları, 2015.
• Lee, Jeffrey. God’s Wolf, The Life of the Most Notorious of All Crusaders: Reynald de Chatillon. London: Atlantic Books, 2017.
• Maalouf, Amin. Arapların Gözüyle Haçlı Seferleri. çev. M. A. Kılıçbay. İstanbul: Telos Yayınları, 1977.
• MacEvitt, Christopher. “Laodikeia in Syria”. Crusades an Ancyclopedia. 715-716. ed. Alan V. Murray. California: Santa Barbara, 2006.
• Makrîzî. el-Mevâiz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hitât-ı ve’l-Asâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1418.
• Makrîzî. es-Sülûk li Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1418/1997.
• Makrîzî. İttiazu’l-Hunefâ bi Ahbâri’l-Eimmeti’l-Fâtımiyyîn el-Hulefâ. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl. Kahire: el-Meclisü’l-A’lâ li Şuûni’l-İslâmiyye, ts. Mayer, Hans Eberhard. “On the Beginnings of the Commune of Tyre”. Traditio 94 (1968), 160-189.
• Megaw, Peter. “A Castle in Cyprus Attributable to the Hospital?”. The Military Orders, 1: Fighting for the Faith and Caring for the Sick. 42-51. ed. Malcolm Barber. Aldershot, UK: Variorum, 1994.
• Müslim, Ebü'l-Hüseyin Müslim b. el-Haccac. Sahih-i Müslim. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye, 1955.
• Müverrih Vardan. “Türk Futuhatı Tarihi, 889-1269”. İÜEF Yayınları, Tarih Seminerleri Dergisi, Metin ve Vesikalar. çev. Hrant D. Andreasyan. İstanbul: Millî Mecmua Basımevi, 1937.
• Nüveyrî. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Vesâik, 1423.
• Runciman, Steven. A History of the Crusades. Cambridge: Cambridge University Press, 1951.
• Sıbt İbnü’l-Acemî. Kunûzü’z-Zeheb fî Târîh-i Haleb. Halep: Dâru’l-Kalem, 1417.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mir’âtü’z-Zamân fî Tevârîhi’l-A’yân.thk. Muhammed Berekât vd. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
• Süryani Mikhail. Süryânî Patrik Mihail’in Vakayinâmesi. çev. Hrant D. Andreasyan. Ankara: TTK Kütüphanesi Tercümeler Kısmı, 1944.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk (Târîhu’t-Taberî). Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387.
• Urfalı Mateos. Urfalı Mateos Vekayi-nâmesî (952-1136) ve Papaz Grîgor’un Zeyli (1136-1162). çev. Hrant D. Andreasyan. Ankara: TTK Basımevi, 2000.
• Üsame ibn Munkız. Kitâbu’l-İ’tibâr, İbn Munkız Haçlılara Karşı. çev. Selahaddin Hacıoğlu. İstanbul: Trend Yayınları, 2006.
• Vasiliev, A. A. Bizans İmparatorluğu Tarihi. çev. Arif Müfit Mansel. Ankara: Maarif Matbaası, 1943.
• William of Tyre. A History of Deeds Done Beyond the Sea. çev. Emily Atwater Babcock-A. C. Krey. New York: Colombia Universty Press, 1943.
• Yâkût el-Hamevî. Mu’cemü’l-Büldân. thk. Ferîd Abdülazîz el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• Yunînî, Kutbüddin. Zeylü Mir’âti’z-Zamân. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, 1992.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaûd. b.y., Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.