Dilbilimsel Tefsirle İlgili Akademik Çalışmalara Bir Bakış

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 293 - 317, 31.12.2024

Abdullah Karaca

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1523436

Öz

Dilbilimsel tefsir ekolü/yöntemi tefsir literatürünün en önemli alanlarından biridir. Dilbilimsel tefsir etrafında klasik dönemde gelişen zengin bir literatür bulunmaktadır. Çağdaş dönemde de dilbilimsel tefsir çalışmaları canlılık kazanmış, pek çok akademik araştırmayla zengin bir literatür oluşmuştur. Dilbilimsel tefsir hakkındaki akademik araştırmalara dair yazılı bir çalışma yapılmamıştır. Bu makalede dilbilimsel tefsir hakkındaki akademik araştırmalar bütüncül bir okumaya tabi tutulmuştur. Çalışmada öncelikle ekolün ve yöntemin tarihi gelişimiyle ilgili bir özet sunulmuştur. Akabinde dilbilimsel tefsir kapsamındaki akademik çalışmalar gözden geçirilmiştir. Dilbilimsel tefsir literatürüne yönelik araştırmalar ve çalışma alanları yirmi başlık/tür içerisinde değerlendirilmiştir. Başlığın sonunda dilbilimsel tefsir araştırmalarında henüz yeterince çalışılmamış bakir alanlara işaret edilmiştir. Son olarak tefsirlerdeki dilbilimsel uygulamaların analizinde izlenen yöntemler hakkında bilgi verilmiştir. Neticede dilbilimsel tefsir alanında git gide gelişmekte olan ciddi bir birikim görülmektedir. Bununla birlikte araştırmalarda halen eksiklerin bulunduğu da bir gerçektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Dilbilim, Filoloji, Dilbilimsel Tefsir, Müfessir, ‘Ulûmu’l-Kur’ân

Etik Beyan

Bu çalışma Prof. Dr. İsmail Çalışkan danışmanlığında 2024 tarihinde sunduğumuz/tamamladığımız “Tefsirde Dilbilimsel Tahlil ve Tenkidin Özgün Bir Örneği: el-Baḥru’l-muḥîṭ” başlıklı doktora tezi (Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü) esas alınarak hazırlanmıştır.

An Analysis of Academic Studies on Linguistic Exegesis

Öz

The school/method of linguistic tafsir is one of the most important fields of tafsir literature. There is a rich literature that developed around linguistic exegesis in the classical period. In the contemporary period, linguistic exegesis studies have gained vitality, and a rich literature has been formed with many academic works. There is no study on scholarly literature on linguistic exegesis. In this article, related literature on linguistic exegesis is subjected to a holistic reading. Firstly, a summary of the historical development of the school and method is presented. Subsequently, academic studies on linguistic exegesis are reviewed. Works and fields of study on linguistic tafsir literature are evaluated under twenty titles/types. At the end of the title, virgin areas that have not yet been sufficiently studied in linguistic exegesis works are pointed out. Finally, information regarding the methods followed in the analysis of linguistic applications in tafsirs is presented. As a result, it is concluded that there exists a serious accumulation in the field of linguistic exegesis that is gradually developing. Although there is a remarkable scholarly attention to the field of linguistic exegesis, it is a fact that there are still deficiencies in works.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Linguistics, Philology, Linguistic Tafsir, Mufassir, ‘Ulūm al-Qur’ān

Etik Beyan

This article is extracted from my doctorate dissertation entitled “An Original Example of Linguistic Analysis and Criticism in Tafsīr: al-Baḥru al-muḥīṭ”, supervised by Prof. Dr. İsmail Çalışkan (Ph.D. Dissertation, Ankara University, Ankara/Turkey, 2024).

Kaynakça

• Adıgüzel, Abdulcabbar. “Lisansüstü Tefsir Tezlerinin Tematik Tasnifi ve Değerlendirilmesi”. Kur’an Araştırmalarında Akademik Tezler -Batı ve İslam Dünyası Mukayesesi Uluslararası Sempozyum 24-26 Kasım 2017 İstanbul -I-. ed. Bilal Gökkır vd. 267-288. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2018.
• Akdemir, Salih. Kur’an’a Dilbilimsel Yaklaşımlar. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017.
• Arpa, Abdulmuttalip. “el-Bu‘du’l-Lugavî fî Menheciyyeti’t-Tefsîr İnde’t-Tâbiîn”, Çekmece İZÜ Sosyal Bilimler Dergisi IV/8-9 (2016), 303-314.
• Arslan, Kıyasettin. el-Ferrâ’nın “Meani’l-Kur’ân” Adlı Eserinin Dilbilim Açısından İncelenmesi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Ateş, Avnullah Enes. Meallerin İstiare Sanatı Açısından Değerlendirilmesi (Meallere Eleştirel Bir Bakış). Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
• Auwal Abdulkarim. Râgıb el-İsfahânî'de Lafız-Mana İlişkisi Bağlamında Te’vil Sorunsalı: Mukaddimetü't-Tefsîr Özelinde. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Aydın, İsmail “İbn Abbas: Filolojik Tefsirin Öncüsü”, EKEV Akademi Dergisi XV/48 (2011), 117-132.
• Aydın, İsmail. “Filolojik Tefsirin İmkânı Üzerine”, EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler XV/46 (2011), 117-132.
• Aydın, İsmail. Kur’ân’ın Filolojik Yorumu: Tarihsel Gelişim ve Sorunlar. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2011.
• Bânî, Selmân Ṣabbâr. el-İtticâhu’l-luġavî fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-Kerîm hattâ nihâyeti’l-Ḳarni’s-sâdisi’l-hicrî. Kufe: Câmi‘atu’l-Kûfe, Külliyyetu’l-Âdâb, Risâletu Duktûrah, 2006.
• Baş, Erdoğan. Kur’an’ın Üslubu ve Tekrarlar. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
• Başer, Hatice Merve Çalışkan - Sütşurup, Bedia. “Türkiye’de Kur’an Çevirisi/Meâl Üzerine Yapılmış Çalışmaların Tasnifi ve Değerlendirilmesi”. Mizanü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 16 (Haziran 2023), 1-22. https://doi.org/10.47502/mizan.1233666.
• Başer, Hatice Merve Çalışkan. Kur’an-ı Kerim’de C-h-l Kökünün Semantik Analizi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Bilgin, Abdülcelil. Kur’an’da Deyimler ve Zemahşeri’nin Keşşafı. Ankara: Ankara Okulu, 2008.
• Birışık, Abdulhamit. “‘Ulûmü’l-Kur’ân”, TDV İslam Ansiklopedisi. 42/132-135. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Boyalık, M. Taha. “Tefsir Şerh-Haşiye Geleneğinde Kurucu Bir Eser: Kutbüddin er-Râzî’nin Şerhu müşkilâti’l-Keşşâf’ı”, Nazariyat: İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi V/2 (2019), 91-118.
• Bulut, Ali. “Filolojik Tefsirle Rivâyet Tefsirinin Buluşma Noktası: Zeccâc’ın Meâni’l-Kur’an’ı”, Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü. ed. Bilal Gökkır vd.. 314-329. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2009.
• Bulut, Ali. “Kur’ân Filolojisiyle İlgili Üç İlim Dalı (Garîbu’l-Kur’ân, Meânî’l-Kur’ân, İ’râbu’l-Kur’ân) ve Bu Dallarda Eser Veren Müellifler (Hicrî İlk Üç Asır)”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12-13 (2001), 391-408.
• Bulut, Ali. “Kur’ân’ın İ’câzı ve Dilbilimsel Tefsiri Bağlamında Endülüs Geleneğine Mensup Bazı Tefsir Mukaddimelerinin Mukayeseli Bir Tahlili”. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin İlmî Mecmuası 19 (2013), 7-23.
• Bulut, Ali. Filolojik Tefsir Doğuşu ve Öncüleri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2022.
• Büyük, Enes. Tefsir İlminin Mahiyeti Sorunu. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Caṭlâvî, el-Hâdî. Ḳaḍâyâ’l-luġa fî kutubi’t-tefsîr. Tunus: Dâru Muḥammed Alî el-Ḥâmî, 1998.
• Cengiz, Emin. İbn Ebî Zemenîn ve “Tefsîru’l-Kur'âni'l-'Azîz” Adlı Eserinin Filolojik Açıdan İncelenmesi. Yozgat: Bozok Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Cündioğlu, Dücane. Kur’an’ı Anlama’nın Anlamı: Hermenötik Bir Deneyim (I) İstanbul: Kapı Yayınları, 2014.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerîf ‘Alî b. Muḥammed b. ‘Alî, el-Miṣbâh fî şerḥi’l-miftâḥ, thk. Yüksel Çelik. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Çalışkan, İsmail. “Hicri 4.-5. / M. 10.-11. Yüzyılda Tefsir”. İslâm’da Medeniyet Bilimleri Tarihi. ed. Recep Şentürk vd. 1/89-116. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Çelik, Yusuf. Kur’an-ı Kerim Tefsirinde Dilin Yeri ve Önemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Çöllüoğlu, Mahmut Sami. Kur’an-ı Kerim’de Kdy Kökünün Semantik İncelemesi. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
• Demir, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Garîbu’l-Kur’ân’ın Yeri (Kurtubî Tefsiri Örneği). Ankara: İlahiyat Yayınları, 2021).
• Durmuş, İsmail. “İstişhâd”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 23/396-397. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ebussu‘ûd, Muḥammed b. Muḥammed el-‘İmâdî. Tefsîru Ebissu‘ûd - İrşâdu’l-‘aḳli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru iḥyâi’t-türâs̱i’l-‘Arabî, ts.
• Ekinci, Kutbettin, Kur’an’da Hazf. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
• Erken, İsmail. el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’ân’ın Filolojik Açıdan İncelenmesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Ersöz, Muhammed. Kur’an Kelimelerinin Anlam Serüveni -Cahiliye - Nüzul (İlmi Disiplin Dönemleri). Konya: Kitaparası Yayınları, 2019.
• Fenari, Şemseddin Muhammed b. Hamza, ‘Aynu’l-aʿyân: Tefsîru’l-Fâtiḥa. Dersaâdet: Rıfat Bey Matbaası, 1325.
• Fuveyḍil, Muṣṭafâ. “Menâhicu dirâseti’l-muṣṭalaḥi’l-Ḳur’ânî fi’l-uṭrûḥâti’l-câmiʿiyye - Muvâzene beyne cuhûdi’l-bâḥis̱ Toshihiko Izutsu ve menheci’d-dirâseti’l-muṣṭalaḥiyye bi’l-câmiʿâti’l-Maġribiyye”. el-Uṭrûhâtü’l-ʿilmiyye fi’d-dirâsâti’l-İslâmiyye Dirâse muḳârene beyne’l-ʿâlemi’l-İslâmî ve’l-ġarb -II- el-ʿÂlemu’l-İslâmî ve’l-ġarb -II-. ed. Bilal Gökkır vd.. 63-90. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2018.
• Gezgin, Ali Galip. “Kur’ân’ı Anlamak İçin Hermenötik mi? Semantik mi?”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 [Cumhuriyetimizin 77. Yılına Armağan Özel Sayısı] (2000), 123-147.
• Gezgin, Ali Galip. Tefsîrde Semantik Metod ve Kur’ân’da ”Kavm” Kelimesinin Semantik Analizi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
• Gökkır, Necmettin. “Izutsu Sonrası Kur’an Araştırmalarında Kullanılan Yapısal Semantiği Kavramlaştırma (Conceptualisation) Problemi”. İslâmî Araştırmalar (Dergi) XVIII/1 [Toshihiko Izutsu (1914-1993) Özel Sayısı] (2005), 76-81.
• Gözün, Ahmet Mahmut. İbnu’l-Cevzî ve Zâdü’l-Mesîr Adlı Tefsirindeki Filolojik Yaklaşımları. Bayburt: Bayburt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Gül, Ahmet. “Sahabe Tefsirinde Luğavi Yönelim”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/15 (Aralık 2016), 175-186.
• Gürbüz, Faruk. Tercüme Problemleri ve Mealler. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
• Güven, Şahin. Kur’an’ın Anlaşılması ve Yorumlanmasında Çokanlamlılık Sorunu. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2005.
• Hâdî Ma‘rifet, Muḥammed. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn fî s̱evbihi’l-ḳaşîb. Meşhed: el-Câmi‘atu’r-Raḍaviyye li’l-‘Ulûmi’l-İslâmiyye, 1383.
• Ḫalef, Aḥmed Muḥsin. et-Tefsîru’l-luġavî li’l-Ḳur’âni’l-Kerîm ‘inde İbn Cinnî. Bağdat: el-Câmi‘atu’l-Müstanṣıriyye, Külliyyetu’t-Terbiye, Risâletu Mâcistîr, 2014.
• Ḫayrû, Mâzin Muvaffaḳ Ṣıddîḳ Muṣṭafâ - Esʿad, ʿAdnân ʿAbdusselâm. “el-İʿcâzü’l-belâġî ve es̱eruh fi’stidâmeti’l-buḥûs̱i’l-Ḳur’âniyye”. el-Uṭrûhâtü’l-ʿilmiyye fi’d-dirâsâti’l-İslâmiyye Dirâse muḳârene beyne’l-ʿâlemi’l-İslâmî ve’l-ġarb -II- el-ʿÂlemu’l-İslâmî ve’l-ġarb -II-, ed. Bilal Gökkır vd.. 219-240. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2018.
• Heyet (ed.). Kur’ân Mealleri Sempozyumu -Eleştiriler ve Öneriler-. 2 Cilt. Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Huseyni, Muhammed Murteda. Mukâtil b. Süleyman’ın et-Tefsîrü’l-Kebîr İsimli Tefsirinde Takdîm ve Te’hîr. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• İbn Ḥacer, Aḥmed b. ’Ali b. Muḥammed el-Asḳalânî, el-Kâfi’ş-şâf fî taḫrîci eḥâdîs̱i’l-Keşşâf. thk. Muḥibbuddîn Efendi. Beyrut: Dâru iḥyâi’t-turâs̱i’l-‘Arabî, 1418/1997.
• İbn Ḫaldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muḥammed. Muḳaddimetu İbn Ḫaldûn. thk. ‘Abdullah Muḥammed ed-Dervîş. Dımaşk: Dâru Ya‘reb, 2004.
• İṣfahâni, Ebü’l-Ḳâsım er-Râġıb el-. Muḳaddimetü Câmiʿi’t-tefâsîr maʿa tefsîri’l-Fâtiḥa ve meṭâliʿi’l-Baḳara. thk. Aḥmed Ḥasan Ferḥât. Kuveyt: Dâru’d-Da’ve, 1405/1984.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar, çev. Selâhattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2013.
• Kâfiyecî, Muhyiddîn Muḥammed b. Suleymân. et-Teysîr fî ḳavâʿidi ʿilmi’t-tefsîr. thk. Muṣṭafâ Muḥammed Ḥuseyn eẕ-Ẕehebî. Kahire: Mektebetu’l-Kudsî, 1998.
• Kara, Ömer. “Tefsir Akademyasının Problemleri ve Bazı Çözüm Önerileri”. Kur’an Araştırmalarında Akademik Tezler -Batı ve İslam Dünyası Mukayesesi Uluslararası Sempozyum 24-26 Kasım 2017 İstanbul -I-. ed. Bilal Gökkır vd. 357-384. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2018.
• Karagöz, Mustafa. “Dil Merkezli Tefsir Çalışmaları”. Tefsire Akademik Yaklaşımlar. ed. Mehmet Akif Koç - İsmail Albayrak. 1/323-356. Ankara: Otto Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Karagöz, Mustafa. “Dilbilimsel Tefsir”. Tefsir Akademisi. Youtube. 2 Eylül 2023. https://www.youtube.com/watch?v=D2D2UpJliIM.
• Karagöz, Mustafa. Dilbilimsel Tefsir ve Kur’an’ı Anlamaya Katkısı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Karagöz, Mustafa. Sözlükbilim ve Tefsir (Tehzîbü’l-Lüga). Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Karakaya, Mehmet Murat. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Dil Problemi. İstanbul: Marifet Yayınları, 2003.
• Kartal, Mustafa. Taberî Tefsirinde Dil ve Gramer. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
• Kaya, Mehmet. İ‘râb Değerlendirmelerinin Kur’an’ın Anlaşılmasındaki Rolü: Zemahşerî Örneği. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Kayantaş, Muhammed. Yunus Sûresinin İ‘râb-Nahiv, Sarf ve Belâğat Yönünden İncelenmesi. Bingöl: Bingöl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Kayapınar, Durmuş Ali. “Me‘âni’l- Kur’ân ile İ‘râbü’l-Kur’ân’ların Karşılaştırılması”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1991), 95-112.
• Kayapınar, Durmuş Ali. “Me‘âni’l-Kur’ân Literatürü”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1994), 119-152.
• Kaygısız, Halil İbrahim. Fahreddin er-Râzî’ye Göre Kur’ân’da Mecaz Meselesi. Yalova: Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Kelimat. “Hakkımızda”. Erişim 02 Ekim 2024. https://kelimat.sakarya.edu.tr/Hakkinda. Kılıç, Mehmet Ruhi. Âl-i İmrân Sûresinde Edebî Sanatlar. Şırnak: Şırnak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kiraz, Celil. Tefsir İlminde Araştırma Yöntemleri -Tefsir Lisansüstü Öğrencileri İçin Yöntem ve Literatür Bilgisi-. Bursa: Emin Yayınları, 2023.
• Koçak, Süleyman. Kur’an’da Deyimler ve Kur’an Deyimleri Sözlüğü. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, 2013.
• Koçak, Süleyman. Kur’an’da Tazmin Üslubu. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2014.
• “Kök ve Türevleriyle Kur’ân Kelimeleri Çalışması”, Kuran Çalışmaları Vakfı. Erişim 02 Ekim 2024. https://www.kuranvakfi.org.tr/faaliyetler/kok-ve-turevleriyle-kur-8217-226n-kelimeleri-calismasi. Kudat, Aydın. Kıraatları Hüccetlendirmede Dilbilim Olgusu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Luxenberg, Christoph. The Syro-Aramaic Reading of the Koran: A Contribution to the Decoding of the Language of the Koran. Berlin: Verlag Hans Schiler, 2007.
• Maral, Cüneyt. Kur’ân Tefsirinde Dilbilimsel Yöntem (Taberî Örneği). Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
• Menkûr ʿAbdulcelîl, “el-Menhecü’d-dilâlî fî buḥûs̱i’d-dirasâti’l-Ḳur’âniyye”, el-Uṭrûhâtü’l-ʿilmiyye fi’d-dirâsâti’l-İslâmiyye Dirâse muḳârene beyne’l-ʿâlemi’l-İslâmî ve’l-ġarb -II- el-ʿÂlemu’l-İslâmî ve’l-ġarb -II-. ed. Bilal Gökkır vd.. 169-195. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2018.
• Molla Lutfi, Tokatlı Hasanoğlu Lütfullah. Dil Bilimlerinin Sınıflandırılması: el-Metâlib el-ilâhiyye fî mevzuat el-ulûm el-lugaviyye. thk. Şükran Fazlıoğlu. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2012.
• Oltulu, Murat. “Türkiye’de Semantik Yöntem ile Yapılan Akademik Araştırmalara Şüpheci Bir Yaklaşım”. Kur’an Araştırmalarında Akademik Tezler -Batı ve İslam Dünyası Mukayesesi Uluslararası Sempozyum 24-26 Kasım 2017 İstanbul -I-. ed. Bilal Gökkır vd. 247-265. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2018.
• Öğmüş, Harun. Kur’an Yorumunda Şiirin Yeri (II. / VIII. Asır Çerçevesinde). İstanbul: İSAM, 2010.
• Önen, Hacı. Dilbilimsel Tefsir: Ferrâ-Ahfeş Mukayesesi. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2020.
• Özata, Havva. “Dilbilimsel Tefsirin İsimlendirilmesi Problemi”. UMDE Dini Tetkikler Dergisi 2/2 (2019), 93-130. https://doi.org/10.5281/zenodo.3595051.
• Özata, Havva. “Hz. Peygamber’den Modern Zamana Dilbilimsel Tefsir Faaliyetleri: Bir Dönemlendirme Modeli”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/2 (Ekim 2020), 443-471. https://doi.org/10.31121/tader.748834.
• Özata, Havva. “İ‘câzü’l-Kur’an Çalışmalarının Dilbilimsel Tefsir’e Etkisi –Keşşâf Örneği–”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (Mart 2021), 203-226. https://doi.org/10.51702/esoguifd.854241.
• Özata, Havva. Dilbilimsel Tefsirde Farklılaşma Süreci (Cârullah ez-Zemahşerî’nin el-Keşşâf İsimli Tefsiri Örneği). Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Paçacı, Mehmet. Çağdaş Dönemde Kur’an’a ve Tefsire Ne Oldu? İstanbul: Klasik Yayınları, 2008.
• Rufeyde, İbrâhim ‘Abdullah. en-Naḥv ve kutubu’t-tefsîr. Bingazi: ed-Dâru’l-Cemâhiriyye, 1990.
• Serdar, Murat vd. (ed.). Kur’ân Meâlleri -Sorunlar Çözüm Önerileri- Uluslararası Tartışmalı İlmî Toplantı. 3 Cilt. Konya: Kitap Dünyası, 2023.
• Sukker, Dâvûd ‘Abdullatîf Dâvûd. et-Tefsîru’l-luġavî li’l-Ḳur’âni’l-Kerîm ‘inde’z-Zeccâc ve’r-Râġıb el-Iṣfahânî ve İbni Sîde. İrbid: Câmi‘atu’l-Yermûk, Külliyyetu’ş-Şerî‘a, Risâletu Duktûrah, 2012.
• Süleymânî, İzzeddin. “el-Müsteve’l-luġavî fi’d-dirasâti’l-Ḳur’âniyye: Dirâse vaṣfiyye taḥlîliyye li Uṭrûḥâti’l-mâcistîr bi vaḥdeti’d-dirâsâti’l-ʿulyâ - el-Ḳurʾâni’l-Kerîm ve mustevâyatu’d-dersi’l-luġavî bi’l-Memleketi’l-Maġribiyye”. el-Uṭrûhâtü’l-ʿilmiyye fi’d-dirâsâti’l-İslâmiyye Dirâse muḳârene beyne’l-ʿâlemi’l-İslâmî ve’l-ġarb -II- el-ʿÂlemu’l-İslâmî ve’l-ġarb -II-. ed. Bilal Gökkır vd.. 151-168. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2018.
• Süyûṭî Celâleddîn. el-İtḳân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Şuayb el-Arnaûṭ. Dımaşk: Müessesetu’r-Risâle Nâşirûn, 2008.
• Süyûṭî, Ebu’l-Faḍl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî. el-İḳtirâḥ fî Uṣûli’n-Naḥv. thk. ʿAbdulḥakîm ʿAṭıyye. Dımaşk: Dâru’l-Beyrûtî, 1427/2006.
• Şehrî, ‘Abdurraḥman b. Mu‘âḍa. eş-Şâhidu’ş- Şi‘rî fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Riyad: Mektebetu Dâri’l-Minhâc, 1431.
• Şencal, Esma Sağ. Çağdaş Arap Dilcilerinin Dilbilim Karşısındaki Tutumları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Taş, İsmail. “Türk Dili ve Edebiyatı Lisansüstü Çalışmalarında Türkçe Kur’an Tercümeleri (Tefsirleri) Üzerine Yapılan Çalışmalar ve Türk Diline Katkıları”. Kur’an Araştırmalarında Akademik Tezler -Batı ve İslam Dünyası Mukayesesi Uluslararası Sempozyum 24-26 Kasım 2017 İstanbul -I-. ed. Bilal Gökkır vd. 621-640. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2018.
• Ṭayyâr, Müsâ‘id b. Süleymân b. Nâṣır. et-Tefsîru’l-luġavî li’l-Kur’âni’l-Kerîm (Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1422.
• Tekin, Ahmet. Vâhidî’nin el-Basît Adlı Tefsirinin Dil ve Gramer Açısından İncelenmesi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Temel, Ali. Dilbilimsel Tefsirlerde Kıraatlere Yaklaşım. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Ṭılıb, Abdulḥamîd es-Seyyid. Ġarîbu’l-Ḳur’ân ricâluh ve menâhicuhum min İbn ‘Abbâs ilâ Ebî Ḥayyân. Kuveyt: Vizâratu’l-Evḳâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1986.
• Tiyek, Fatih. Kur’an’ı Anlamada Bağlamın Rolü ve Meallerdeki Bağlamsal Sorunlar. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Türker, Murat. Edebî Tefsir ve Sorunları (Emîn el-Hûlî Örneği). Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• Uzun, Ayşe. Hicrî İlk Dört Asırda Tefsir-Sözlük İlişkisi. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Ülgen, Emrullah (Kur’an’ın Yorumlanmasında İ‘rabın Rolü -İ‘râbu’l-Kur’ân). Ankara: Gece Kitaplığı, 2015.
• Yağmur, Oğuzhan Şemseddin, Zemahşeri’nin Kur’an’ı Yorumlama Yöntemi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2021.
• Yaldızlı, Hasan. Râgıb İsfahânî’nin Mufredât Adlı Eseri ve Dilbilimsel Tefsir Açısından Değeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Yıldırım, Yahya. el-Keşşaf ve el-Bahrü’l-Muhît Tefsirlerinin Beyân İlmi Açısından Mukayesesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Yılmaz, Hasan. “Tefsir Yönelişleri Bağlamında Dilbilimsel ve Semantik Yöneliş Üzerine Bazı Mülahazalar Bildiriler Kitabı”, Din’in Anlaşılmasında Dil’in Rolü, ed. Zeynep Akbudak. 100-111. İstanbul: Hiper Yayın, 2019.
• Yüksek, Muhammed İsa. “Dil-Kur’ân-Anlam Üzerine Tefsire Metodolojik Bir Katkı -Ebüssenâ el-İsfahânî’nin Mukaddimesi-”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi / Darulfunun İlahiyat XXX/1 (2019), 1-24.
• Yüksek, Muhammed İsa. “Râgıb el-İsfahânî’nin Mukaddimesi Bağlamında Kur’ân’ın Beyan Keyfiyeti Açısından Çokanlamlılık Vâkıası”. Usul İslam Araştırmaları 29/29 (Temmuz 2018), 123-150.
• Ẕehebî, Muḥammed Ḥuseyn. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Kahire: Dâru’l-Ḥadîs̱, 2005.