İslâm Hukuku Bağlamında Eşler Arasındaki Uyuşmazlıkların Çözümünde Arabuluculuğun Rolü

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 411 - 431, 31.12.2024

Yahya Bilginer

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1523941

Öz

Aile insanlık tarihi boyunca her zaman önemli ve evrensel bir değere sahip olmuştur. Bu öneminden dolayı hukuk sistemleri, ailenin oluşumu, devamlılığı ve eşler arasındaki uyuşmazlıkların çözümüne yönelik birtakım düzenlemeler yapmaya yönelmiştir. Değişen aile yapısı, kadınların ekonomik bağımsızlığı ve geniş aile birimlerinden çekirdek ailelere geçiş ile ilişkilendirilebilecek çatışmalarda bir artış olmuştur. Bu çerçevede hem teoride hem de uygulamada sulh anlaşmaları uyuşmazlıkları ortadan kaldırmanın bir yolu olarak görülmektedir. Eşler arasındaki uyuşmazlıkların çözülmesinde arabuluculuk yönteminin önemli olması ve her geçen gün bu yönteme ihtiyaç duyulması nedeniyle çalışmada, eşler arasındaki arabuluculuğa elverişli meselelerin analizi yapılarak günümüz şartlarına da uygun bir modelin ortaya konulmasına gayret edilmiştir. Eşler arasındaki arabuluculuğun bu rolü nedeniyle İslam hukukunun ilkeleri göz ardı edilmeden toplumun sosyo-kültürel yapısına da uygun olarak, mer’î hukuktaki boşanma sonrası mal paylaşımını, yoksulluk nafakasını, çocuğun velâyetini, maddi ve manevi tazminatını da içine alacak şekilde yaygınlaştırılması ve yasal alt yapısının bunu kolaylaştıracak şekilde düzenlenmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Aile, Eş, Arabuluculuk, Sulh, Uyuşmazlık

The Role of Mediation in the Resolution of Disputes between Spouses in the Context of Islamic Law

Öz

Family has always had an important and universal value throughout history. Due to this importance, legal systems have tended to make some arrangements for the formation and continuity of the family and the resolution of disputes between spouses. There has been an increase in conflicts that can be associated with the changing family structure, women's economic independence and the transition from extended family units to nuclear families. In this framework, both in theory and in practice, settlement agreements are seen as a way to eliminate disputes. Due to the importance of the mediation method in resolving disputes between spouses and the need for this method day by day, this study has endeavoured to present a model suitable for today's conditions by analysing the issues that are suitable for mediation between spouses. Due to this role of mediation between spouses, it has been concluded that it should be extended to include the division of property after divorce, poverty alimony, child custody, material and moral compensation in accordance with the socio-cultural structure of the society without ignoring the principles of Islamic law and the legal infrastructure should be arranged in a way to facilitate this.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Family, Spouse, Mediation, Settlement, Dispute

Kaynakça

• Abdulbaki, Muhammed Fuad. el-Lü’lüü ve’l-mercan fima ittefeka aleyhi’ş-şeyhan. b.y.: Daru İsa el- Babi el-Halebi, ts.
• Ahmetoğlu, Şahin. Mezhepler Tarihinin 100’ü. Ankara: Otto Yayınları, ts.
• Aksakal, Sultan. “Boşanmadan Sonra Çocuğun Velayeti”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (Haziran 2003), 167-190.
• Akman, Ahmet. “İslâm-Osmanlı ve Modern Türk Hukuku’nda Sulh Sözleşmesi ve Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yollarına Mukayeseli Bir Bakış”, Hitit İlahiyat Dergisi 20/2 (Aralık 2021), 1029-1056
• Aktürk, Mustafa. “İslam Hukukundaki Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yollarının Türk Aile Hukukuna Mukayesesi”, Kırıkkale Hukuk Mecmuası 2/1 (2022), 91-113.
• Ali Haydar Efendi, Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Atar, Fahrettin. İslâm Adliye Teşkilâtı. Ankara: DİB Yayınları, 1991.
• Atar, Fahrettin. “Mahkeme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/341-344. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Atar, Fahrettin. İslam Yargılama Hukukunun Esasları. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2.Baskı, 2017.
• Bardakoğlu, Ali. “Sulh”, İslam’da İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2016), 4/1819.
• Bayar, Celal. “Nafaka”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/282-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Beycûrî, İbrahim b. Muhammed. Haşiyetu Beycûrî ala şerhi İbn’l-Kasım. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Bilginer, Yahya. Mer’î Hukukla Mukayeseli Olarak İslâm Hukukunda Nafaka. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2023.
• Buhârî, Burhâneddin Ebu’l-Meâlî Abdülaziz. el-Muhîtü’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu’mânî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’s-sahîh. Beyrut: Dâru’t-Te’sîl, 2013.
• Candan, Abdurrahman. “Aile İçi Problemlerin Giderilmesinde Hz. Peygamber’in Önerdiği Arabuluculuk Yöntemi”. Uluslararası Mevlid-i Nebi Sempozyumu Peygamberimiz ve Aile. Ankara: DİA, 2021.
• Cessâs, Ebû Bekr. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî, thk. İsmetullah Inâyetullah Muhammed. Medine: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlim li’l-Melâyîn, 1984.
• Cevziyye, İbn Kayyim. İ’lâmü’l muvakkı’în’an-Rabbi’l-Âlemîn. Beyrut: y.y., 1998.
• Cevziyye, İbn Kayyim. Zadu’l Mead. İstanbul: Sağlam Yayınları, 2008.
• Çeker, Orhan. İslam Hukukunda Akidler. Konya: Tekin Kitapevi, 2014.
• Dalgın, Nihat. “Boşanma ile İlgili Dini Hükümlere Yeni Yaklaşım ve Yorumlar”. İHYA Uluslararası İslam Araştırma Dergisi 6/2 (2020), 289-305.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es- el-Ezdî Sicistânî. es-Sünen. Beyrut: Dâru’t-Te’sîl, 2015.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. es-Sünen. Beyrut: Dâru’t-Te’sîl, 2015.
• Ebû Zehrâ, Muhammed. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabiyye, 1957.
• Ellek, Hasan. “Kur’ân ve Hadis Işığında İnsanlar Arası Anlaşmazlıkların Sulh Yoluyla Çözümü”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (Şubat 2013), 91-112.
• Ellek, Hasan. İslam Hukukunda Mali Konularla İlgili Sulh Anlaşması. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• el-Mevsılî, Ebü’l-Fazl. el-İḫtiyâr li- taʿlîli’l-Muḫtâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Hallâf, Abdülvehhâb. Ahkâmu’l-ahvâli’ş-şahsiyye. Kuveyt: Dâru’l-Kalem, 1990.
• Hançer, Alaaddin. “Eşler Arası Uyuşmazlıkların Giderilmesinde Sulhun Rolü”, Diyanet İlmî Dergi 60/1 (2024), 245-282.
• Haraşî, Abdullâh b. Alî. Şerhu Muhtasari’l-Halîl. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed. ed-Dürrü’l-Muhtâr. thk. Abdülmün’im Halil. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l İlmiyye, 1423.
• Herevî, Nureddîn b. Ebu’l-Hasan Ali b. Sultan. Fethu babi’l-inaye şerhu’n-nukaye. Beyrut: Daru’l- Erkam, ts.
• HUAK, Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu. Resmî Gazete 28321 (22 Haziran 2012) Kanun no: 6325 md.2. Erişim 3 Nisân 2024. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6325.pdf
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn, Reddü’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1994.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Hacer Askalânî, Fethu’l-bari, thk. Abdulkadir Şeybe. Mısır: y.y., 2001.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 1414.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1331.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn. Fethu’l-kadîr al’l-Hidâye şerhi Bidâyeti’l-mübtedî, nşr. Muhammed Ali Beydâvî (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. thk. Muhammed Subhi Hasan Hallâk. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1994.
• Kahveci, Nuri. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2019.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: Nesil Yayınları, 1991.
• Kâsânî, Ebu Bekr. Bedâi’i’s-şana’i’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Kazvînî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Mâce es-Sünen. Beyrut: Dâru’t-Te’sîl, 2014.
• Köse, Üzeyir. “İslam Aile Hukuku Açısından Çeyiz”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (Aralık 2019), 98-111.
• Kur’ân-ı Kerim Meâli, çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 8. Baskı, 2003.
• Kurtûbî, Ebu Abdullah Muhammed bin Ahmed. el-Cami’ li Ahkâmi’l Kur’ân. Beyrut: Daru İhyai’d Turasi’l Arabi, 1995.
• Lahim, Abdulkerim b. Muhammed. el-Matla’ an kenaizi zadi’l-müstanki’. Riyad: Darü Künizi İşbilya, 2011.
• Makdisî, Şihâbüddin Ebu’l-Abbas. Şerhu Süneni Ebi Davud. Mısır: Darü’l-Felah, 2016.
• Malikî, Ahmed b. Guneym b. Salim. el-Fevakihu’d-devânî. Beyrut: Darü’l-Marife, ts.
• Melis, Taşpolat. Arabuluculuk Kanun Tasarısı Çerçevesinde Türk Hukukunda Arabuluculuk. Ankara: Yetkin Yayınları, 2012.
• Mergīnânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts.
• Nazravî, Ahmed b. Guneym b. Salim el-Malikî. el-Fevakihu’d-devânî. Beyrut: Darü’l-Marife, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref. Ravdatu’t-tâlibîn, thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvid. Beyrut: Dâru Alemi’l-Kütüb, 2003.
• Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi. drl., Orhan Çeker. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2017.
• Öztan, Bilge. Aile Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, 2015.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl). Mefâtîḥu’l-gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sabûnî, Muhammed Ali. Ahkamu’l-Kur’ân. Dımeşk: Mektebetu’l Gazali, 1988.
• Sahnûn. Ebû Saîd Abdüsselâm, el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Mısır: Dâru’s-Seâdet, 1905.
• Seyyid Sâlim, Ebû Mâlik Kemâl. Sahîhu fık- hü’s-sünne ve edilletühü. Kâhire: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, 2003.
• Şâfiî, Ebu Abdillah Muhammed b. İdris. el-Ümm. Beyrut: y.y., ts.
• Şen, Yusuf. “İslam Hukukunda Arabuluculuk”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/22 (Şubat 2012), 105-135.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethü’l-kadir. thk.: Seyyid b. İbrahim. Kahire: Darü’l- Hadis, 1993.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh. el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. Katar: Dâru’l-Evkâf, 2021.
• Şirbînî, Şemsüddîn el-Hatib. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meâni elfâzı’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Mâ‘rife, 1997.
• Taberî, Muhammmed b. Cerir. Tefsiru’t-Taberi. Mısır: Daru’t-Tevfik, 2004.
• Tanrıver, Süha. “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları: Arabuluculuk Kurumuna Hukuki ve Sosyolojik Bir Bakış”. Prof. Dr. Fikret Eren’e Armağan. 821-842. Ankara: Yetkin, 2006.
• Temel, Ahmet. “İslam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasının Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkıları”. Darülfunun İlahiyat 30/2 (2019), 311-336.
• Tirmizî, Ebû Îsâ. es-Sünen. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Yaylalı, Davut. İslam Hukukunda Sulh. İstanbul: Taştan Matbaası, 1993.
• Yıldırım, Mustafa. İslam ve Medeni Yargılama Hukukunda Tahkîm. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Yayınları, ts.
• Zerkâ, Ahmed Muhammed. Şerhu’l-kavaidi’l-fıkhiyye. Dımeşk: Darü’l-kalem, 2012.
• Zeydan, Abdulkerim. el-Medhal. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.