The Effect of Qiraat Variants on Tafsir and Fiqhical Inference in the Context of 2/al-Baqara: 219

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 452 - 475, 31.12.2024

Abdulhekim Ağırbaş

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1528064

Öz

Allah revealed to Prophet Muhammad (pbuh) that the Qur'an was revealed according to the ahruf al-sab'aya (seven letters). The Prophet recited the revealed verses within the framework of the license of ahruf al-sab'a and had them read by the Companions. The recitation of the Qur'an by the Messenger of Allah and the Companions in accordance with this license led to differences in qiraat. The differences in Qiraat have been transmitted from the Companions to the Tabi'een, and from the Tabi'een to the present day through the Qiraat imams and their narrators with authentic scripts. The differences in Qiraat have also inspired sciences such as tafsir, fiqh, theology, Arabic theology, and as a result, it has enabled different perspectives in terms of enabling the expansion of the meaning. One of the verses in which there are differences in qiraat is verse 219 of Surat al-Baqarah. In our study, the verse in question is discussed in the context of the effect of the qiraat on tafsir and fiqh. For this purpose, the differences in related verse's al-farshī qiraat have been specified, the opinions of the commentators in the tafsir sources dating back to the early period to the present day have been included, and the jurisprudential dimension has also been touched upon. The subject is addressed in a systematic manner in the article through literature review, description, explanation and comparison methods. As a result of the study, it was observed that the difference of qiraat in the verse in question enlargens range of meaning.

Anahtar Kelimeler

Qiraat, Tafsir, Fıqh, Alcohol, Gambling, Quran

Bakara Sûresi 219. Âyeti Bağlamında Kırâat Farklılıklarının Tefsire ve Fıkhî İstinbatlara Etkisi

Öz

Allah Teâlâ, Kur’ân-ı Kerîm’in ahrufü’s-seb‘aya göre indirildiğini Peygamber Efendimiz’e (s.a.s.) bildirmiştir. Hz. Peygamber de (s.a.s.) nâzil olan âyetleri ahrufü’s-seb‘a ruhsatı çerçevesinde tilâvet ederek sahâbeye okutmuştur. Kur’an’ın, bu ruhsat doğrultusunda Resûlullah (s.a.s.) ile sahâbe tarafından okunmasıyla da kırâat farklılıkları oluşmuştur. Kırâat farklılıkları sahâbeden tabiîne, tabiînden itibaren de kırâat imamları ve râvîleri aracılığıyla sahih senedle günümüze kadar intikal etmiştir. Kırâat farklılıkları tefsir, fıkıh, kelam ve Arapça gibi ilimlere ilham kaynağı olmuştur. Bunun neticesinde mananın genişlemesine imkân tanıması yönüyle de farklı bakış açılarına imkân tanımıştır. Kırâat farklılıklarının görüldüğü âyetlerden biri de Bakara Sûresi’nin 219. âyetidir. Çalışmamızda kırâatlerin tefsir ve fıkha etkisi bağlamında söz konusu âyet ele alınmıştır. Bu amaçla çalışmada ilgili âyetteki ferşî kırâat farklılıkları belirtilmiş, ilk dönemden günümüze tefsir kaynaklarında müfessirlerin görüşlerine yer verilmiş ve fıkhî boyutuna da ayrıca değinilmiştir. Konu kaynak tarama, betimleme, açıklama ve karşılaştırma yöntemleri ile makalede sistematik bir düzlemde ele alınmıştır. Çalışma sonucunda söz konusu âyetteki kırâat farklılığının manaya zenginlik kattığı müşahede edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırâat, Kur’an, Tefsir, Fıkıh, İçki, Kumar

Kaynakça

• Abduh er-Râcihî. el-Lehecâtü’l-’Arabiyye fi’l-kırââti’l-Kur’âniyye. İskenderiyye: Dâru’l-Ma’rifeti’l-Câmi’iyye, 1996.
• Ağırbaş, Abdulhekim. Kırâat Eğitim-Öğretim Geleneği ve Günümüzdeki Uygulamalar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 2022.
• Ağırbaş, Abdulhekim. Kırâat İlminde İskân, İhtilâs, Revm ve İşmâm Olgusu. ed. Mehmet Ünal. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2023.
• Akaslan, Yaşar. “Kırâat İlmi Sistematiğinde Usûl Kavramları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2017), 217-251.
• Âlûsî, Ebü’l-Fadl Mahmûd. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve sebı’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyy, ts.
• Arslan, Yahya. “Hacla İlgili Âyetlerin Tedrîcilik Açısından Değerlendirilmesi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 8/1 (2024), 103-128.
• Aytekin, Mehmet Ali. “İmâm-ı A’zam Ebû Hanife’nin Muâmelât Alanında Yalnız Kaldığı Bazı Görüşler ve Görüşlerin Analizi”. Mütefekkir 7/14 (2020), 509-536.
• Baktır, Mustafa. “İçki”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İSAM Yayınları, 2000.
• Bardakoğlu, Ali. “Kumar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayın Matbaacılık, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed b. Züheyr Nâsır. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-lüğâ ve sıhâhi’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulğafur Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, 2. Basım, 1979.
• Çetin, Abdurrahman. Kıraatların Tefsire Etkisi. İstanbul: Mert Kardeşler Matbaası, 2001.
• Çetin, Abdurrahman. Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensâr Neşriyat, 2. Basım, 2010.
• Dabba’, Ali Muhammed. el-İdâe fi beyâni usûli’l-kırâe. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1999.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. Câmiu’l-beyân fi’l-kırââti’s-seb’a’l-meşhûre. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. et-Teysîr fi’l-kırââti’s-seb’a. thk. Hâtim Sâlihü’d-Dâmin. Kahire: Mektebetü’s-Sahâbe, 2008.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd ed-. Urcûzetü’l-münebbihe. thk. Muhammed b. Mückân el-Cezâirî. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 1999.
• Dimyâtî, Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed b. Abdilgani el-Bennâ. İthâfu fudelâi’l-beşer fi’l-kırââti’l-arbeate aşer. thk. Enes Mühre. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b Eş’as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistanî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûd. Beyrut: Dâru Risâleti’l-Âlemiyye, 2008.
• Ebû Hayyân el-Endülüsî, Muhammed b. Yûsuf. el-Bahru’l-muhît. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Murid. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1993.
• Ebû Şâme, Abdurrahman b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Makdisî. İbrâzü’l-meânî min hirzi’l-emânî fî kırââti’s-seb’a. thk. İbrahim Atve İvaz. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1981.
• Ebû Tâlib el-Mekkî, İbn Ebî Muhammed el-Kaysî. el-Keşf an vücûhi’l-kırââti’s-seb’a ve ilelihâ ve hiceciha. thk. Muhyiddîn Ramazan. 2 Cilt. Beyrut: Müssesetü’r-Risâle, 1997.
• Fırat, Yavuz. Tecvîd ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Çelik Yayınevi, 2018.
• Halil b. Ahmed el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-Ayn. thk. Abdulhamid Henedâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Heysemî, Nureddîn Ali b. Bekr. Mecmaü’z-zevâid ve menbaü’l-fevâid. Beyrut: Dâru’l-Kitâbü’l-Arabî, ts.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ahmed. el-Hücce fi’l-kırââti’s-seb’a. thk. Abdulâl Sâlim Mekrem. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 3. Basım, 1979.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî. Sahîhi İbn Hibbân. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r Risale, 1988.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed. el-Mugnî. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. “es-Sünen”. thk. Şuayb el-Arnaûd. Beyrut: Daru Risâleti’l-Âlemiyye, 2008.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. 6 Cilt. Kahire: Dârul-Meârif, ts. İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs. Kitâbü’s-seb’a fi’l-kırâât. thk. Şevki Dayf. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1980.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1425.
• İbn Zencele, Ebû Zür’a Abdurrahman b. Muhammed. Hüccetü’l-kırâat. thk. Saîd Afgânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 5. Basım, 1997.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kutubi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kıraâti’l-aşr. thk. Ali Muhammed Debbâ’. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. et-Temhîd fî ilmi’t-tecvîd. thk. Ğânim Kaddûrî Hamed. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. Müncidü’l-mukriîn ve mürşüdü’t-tâlibîn. thk. Abdulhayy el-Fermâvî. Kahire: Mektebetü Cumhuriyeti Mısır, 1977.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. Tayyibetü’n-neşr fi’l-kıraâti’l-aşr. thk. Muhammed Temîm ez-Zu’bî. Dımeşk: Dâru’l-Ğavsânî, 2012.
• İbrahim b. Said Devserî. Muhtasaru’l-ibârât li mu’cemi mustalahâti’l-kırâât. Riyad: Dâru’l-Hadâre, 2008.
• Karaçam, İsmail. Kıraat İlminin Kur’ân Tefsirindeki Yeri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okunma Kâideleri. İstanbul: İFAV Yayınları, 12. Basım, 2007.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed Kâsânî. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Ebû Bekr. Letâifü’l-işârât li-fünuni’l-kırâat. 10 Cilt. Medine: Melik Fehd Mushaf Matbaası, 2012.
• Koyuncu, Recep. Teoriden Pratiğe Vakf ve İbtidâ. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2022.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmiü li ahkâmi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Kurtuluş, Yusuf Ziya. Ahkâm Tefsirlerinde Kırâat Farklılıkları. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Liv, Cemil. “Ticari Ürünlerde Mütekavvim Olma Şartının Fıkhi Açıdan Değerlendirilmesi”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 8/2 (2022), 602-619.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmed Vanlıoğlu, Bekir Topaloğlu. 18 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Mîzân, 2005.
• Merâğî, Ahmed Mustafa. Tefsîru’l-Merâğî. 30 Cilt. byy: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1946.
• Meraşî, Muhammed b. Ebî Bekr. Cühdü’l-mukill (Saçaklızâde). thk. Sâlim Kaddûrî Hamed. Amman: Dâr’u Ammâr, 2. Basım, 2008.
• Mersafî, Abdulfettâh Seyyid Acmî. Hidâyetü’l-karî ilâ tecvîdi kelâmi’l-bârî. 2 Cilt. Medine: Mektebetü Taybe, 2. Basım, ts.
• Muhammed Emin Efendi. Umdetü’l-hullân fi izâh-i zübdeti’l-irfân. İstanbul: Asitâne Yayınları, ts.
• Mücâhid b. Cebr. Tefsîru Mücâhid. thk. Ebû Muhammed Suyûtî. Beyrut: Dâru’l Kutubi’l-İlmiyye, 2005.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi’u’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmet b. Şuayb. Kitâbü’s-süneni’l-kübrâ. 12 Cilt. Beyrut: Müssesetü’r-Risâle, 2001.
• Önen, Hacı. “Kıraatların Fıkhî Hükümlere Etkisi”. Dicle İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/12 (2013), 1-24.
• Örnek, Kadir. Usûl İhtilafları Bağlamında Kıraat Lehçe İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Pâluvî, Hâmid b. Abdülfettâh. Zübdetü’l-irfân. İstanbul: Âsitâne Yayınları, ts.
• Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân Davûdî. Dimeşk: Daru’l-Kalem, 4. Basım, 2009.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Mefâtîhü’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber. Kitâb-u Sîbeveyh. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 5 Cilt. Kahire: Mektebetü’l Hancî, 2. Basım, 1982.
• Sindî, Abdulkayyûm b. Abdulğafûr. Safahât fî ulûmi’l-kırâât. Mekke: Mektebetü’l-İmdâdi’l-Âlemî, 8. Baskı., 2016.
• Şa‘bân Muhammed İsmâîl. el-Medhâl ilâ ilmi’l-kırâât. Mekke: Mektebetü Sâlim, 2. Basım, 2003.
• Şâfiî’, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1983.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr: el-câmi’ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ilmi’t-tefsîr. 6 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, ts.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 25 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Temel, Nihat. Kırâat ve Tecvid Istılahları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2018.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. el-Câmiu’s-sahîh/es-Sünen. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Daru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
• Tosun, Mustafa. “İçki”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İSAM Yayınları, 2000.
• Ünal, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kırâat Farklılıklarının Rolü. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2019.
• Ünal, Necdet. “Kur’an’ın İçki Yasağı Tedriciliği Üzerine Bir Araştırma”. Kelam Araştırmaları 9/2 (2011), 149-182.
• Yalçın, Yunus. Ahkâm Âyetleri Bağlamında Fıkıh-Kıraat İlişkisi. Ankara: Sonçağ Akademi, 2023.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 3. Basım, 1979.
• Yıldız, Süleyman. Kur’an Kıraatinde İmâle -Arap Lehçeleriyle İlişkisi Bağlamında Bir İnceleme-. İstanbul: Ensar Yayınları, 2023.
• Yiğit, İdris. Vakf İbtidânın Tefsire Etkisi. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî. Meâni’l-Kur’ân ve i’râbüh. thk. Abdulcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1988.
• Zekiyüddin, Şa’bân. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkıh). çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 2001.
• Zemahşerî, Cârullâh Ebi’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki ğevâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavvid. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeyd, 1998.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fi ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ebü’l-Fadl ed-Dimyâtî. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.