Vezinlerin Yapıları ile Hîzâbî-Cûybârî Vezinler Bağlamında Hâfız-ı Şîrâzî ve Fuzûlî'nin Gazellerinin Aruz Ölçüsü Üzerine Bir Karşılaştırma

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 375 - 390, 31.12.2024

Nurettin Ertekin

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1545227

Öz

Klasik şiirin temel öğelerinin başında gelen aruz vezni, birbirini etkileyen edebiyatların şairlerinin karşılaştırılmasında, karşılaştırmada esas alınması gereken konuların başında gelmektedir. Bu çalışmada klasik Fars edebiyatının önde gelen şairlerinden Hâfız-ı Şîrâzî ile klasik Türk edebiyatının önemli şairlerinden Fuzûlî’nin Türkçe Divanında bulunan gazellerinin aruz vezinleri incelenmiştir. Çalışmanın temel sorusu Fuzûlî’nin gazellerinde vezin açısından bir gazel şairi olan Hâfız-ı Şîrâzî’den etkilenip etkilenmediğinin belirlenmesidir. Nitel çalışma yöntemini benimseyen bu çalışma her iki şairin divanlarında bulunan gazeller ile kendini sınırlandırmıştır. Bu çalışmada aruz vezinlerinin farklı iki kategorisinden faydalanılmış olması, bu kategoriler ile her iki şairin gazellerinin şimdiye kadar karşılaştırılmamış olması, çalışmanın önemini ortaya koymaktadır. Bu çalışmanın bir bölümünde esas alınan ve klasik Türk edebiyatında herhangi bir şairin şiirlerinin aruz vezninin Hîzâbî (خیزابی) ve Cûybârî (جویباری) olarak adlandırılan sınıflandırma kapsamında incelenmemiş olması bu çalışmayı ayrıca önemli kılmaktadır. Sonuçta görüldü ki; aruz vezninin kullanımı bakımından Fuzûlî, Hâfız-ı Şîrâzî’den etkilenmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk-İslam Edebiyatı, Klasik Fars Edebiyatı, Karşılaştırmalı Edebiyat, Hâfız-ı Şîrâzî, Fuzûlî, Aruz Vezni

A Comparison on the Structures of Aruz Meter and the Prosody of Hâfız-ı Şîrâzî and Fuzûlî's Ghazals in the Context of Hîzâbî- Jûybârî Meters

Öz

The prosody, which is one of the basic elements of classical poetry, is one of the issues that should be taken as a basis for the comparison of poets of literatures that influence each other. In this study, the prosody of Hâfız-ı Şîrâzî and Fuzûlî's ghazals are analysed. The fact that two different categories of aruz patterns have been utilised in the study, and that the ghazals of both poets have not been compared with these categories so far, reveals the importance of the study. The fact that the poems of any poet in classical Turkish literature have not been analysed within the scope of the classification called Hîzâbî (خیزابی) and Jûybârî (جویباری), which is taken as a basis in a part of the study, makes this study also important.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish-Islamic Literature, Classical Persian Literature, Comparative Literature, Hâfız-ı Şîrâzî, Fuzûlî, Aruz Metre

Kaynakça

• Buruzger, Muhemmed Rıdâ Hâlikî. Şâğ-i Nebât-i Hâfiz. Tahran: Zivâr,1389.
• Dihhudâ, Alî Ekber. Lugatnâme-i Dihhudâ. Tahran: Danişgâh-i Tahran, 1377.
• Ferzâd, Mes’ûd. “Mecmû’e-yi Evzân-i Şi’rî Fârsî”. Hired û Kûşeş 650-651 (Defter 4- 1349), 584-651.
• Fesâyî, Mansûr Ristgâr, Enva’i Şi’ri Fârsî. Tahran: İntişârât-i Nuvid, 1380.
• Fürûzanfer, Bedîüzzeman. Külliyat-i Divân-i Şems-i Tebrîzî. Tahran: Sedâ-yi Mû’asir, 1388.
• İsen, Mustafa. "Aruzun Anadolu’daki Gelişme Çizgisi". Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten 121-122 (1991), 119-125.
• Kedkenî, Muhemmed Rida Şefi’î. Mûsîki-yi Şi’r. Tahran: Âgâh, 1389.
• Kılınç, Abdülhakim. Fuzûlî Divânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2021.
• Me’în, Muhemmed. Ferheng-i Me’în. Tahran: Âdînâ, 1381.
• Melâ-yi Cizîrî, Divân, Âmâdekâr: Tehsîn Îbrâhîm Doskî. İstanbul: Nûbihar 2019.
• Mellâh, Huseyin ‘Âli. Peyvend-i Mûsikî û Şi’r. Tahran: Neşri Fedâ, 1367.
• Necefî, Ebu’l-Hasan. Tebekebendi-yi Vezinhâ-yi Şi'rî Fârsî. Tahran: Nîlufer, 1394.
• Saraç, M.A. “Klâsik Edebiyat Bilgisine Göre Divan Şiirindeki Ahenk Öğeleri”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 109 (Eylül 2012), 105-136.
• Söylemez, İsmail. Şefii Kedkeni ve Hayırlı Yolculuklar Şiiri -Şair, Araştırmacı, Eleştirmen ve Akademisyen-. Hafıza 181-190 (2021), 181-190.
• Şafak, Yakup. “Farsça Aruz Öğretiminde Usûl ve Örnekler”. Doğu Araştırmaları 3 (Aralık 2023), 1-20.
• Şemîsâ, Sîrus. Âşinâ-yi bâ 'Urûd û Kâfiye. Tahran: Mîtrâ, 1383.
• Şemîsâ, Sîrus. Seyr-i Gazel Der Şi'rî Fârsî (Ez Ağaz Tâ Îmroz). Tahran: Fîrdevs, 1380.
• Yusifî, Huseyin Ali. Divân-i Hâfiz. Tahran: İntişârât-i Ruzgâr, 138.