Determination and Assesment of Imām Ghazzālī Regarding The Nature of The Divine Speech

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 178 - 198, 30.06.2025

Hasan Türkmen

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1614235

Öz

Denoting Allah’s speaking and conveying his message, divine speech bears a form of unilateral communication from Allah to man. This speech, which is in the form of an address, is the only source that establishes and maintains the connection between man and his creator. However, it is completely have been put forward in muslim communities as to how this statement, namely divine address, came about and how it should be understood. In this context, is the Allah’s kelām a revelation, or the holy scriptures and pages sent to the prophets, or the written texts in the subject scriptures and pages, or the definitive and unchangeable divine laws in the universe called the sunnatullah? In short, which of these does the divine speech cover? In this study, Imām Ghazzālī’s ideas and evaluations regarding the nature of Allah’s kalām will be discussed in the context of all these questions. Due to the scope and limitation of the study, the opinions and explanations of other scholars of the sect to which he belonged or the scholars of the opposing sects on this issue will not be included comparatively.

Anahtar Kelimeler

Kalām , Imām Ghazzālī , Divine Speech , the Holy Books , Sunnatullah , Mutakallim

İlahî Kelâmın Doğasına İlişkin İmâm Gazzâlî’nin Tespit ve Değerlendirmeleri

Öz

Allah’ın konuşması ve mesajını iletmesi manalarına gelen ilahî kelâm, Allah’tan insana doğru gerçekleşen tek yönlü iletişim çeşitlerini ifade eder. Bu kelâm, insan ile yaratıcısı arasındaki irtibatı kuran ve sürekliliğini sağlayan yegâne kaynak hüviyetindedir. Lâkin üçüncü kişi ya da kişilerin algılarına tamamen kapalı olduğundan bu kelâmın ne şekilde meydana geldiği ve nasıl anlaşılması gerektiği hususunda İslâm dünyasında muhtelif görüş ve savlar öne sürülmüştür. Bu bağlamda kelâmullah, bir vahiy midir ya da peygamberlere gönderilen kutsal kitaplar mıdır veyahut bu kitaplardaki yazılı metinler midir yoksa sünnetullah denilen evrendeki kesin ve değişmez ilahî yasalar mıdır? Kısacası ilahî kelâm, bunlardan hangisini ya da hangilerini kapsamaktadır? Tüm bu sorular ekseninde bu çalışmada, İmâm Gazzâlî’nin kelâmullahın mahiyetine yönelik yaklaşım ve değerlendirmeleri üzerinde durulacaktır. Çalışmanın kapsam ve sınırlılığı gereği onun müntesibi olduğu fırkanın diğer âlimlerinin veya muhalif fırkaların âlimlerinin bu mesele hakkındaki fikir ve açıklamalarına mukayeseli olarak yer verilmeyecektir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm , İmâm Gazzâlî , İlahî Kelâm , Kutsal Kitaplar , Sünnetullah , Mütekellim

Kaynakça

• Altundağ, Mustafa. ''Kelâmullah-Halku'l-Kur'ân Tartışmaları Çerçevesinde Kelâm-ı Nefsî-Kelâm-ı Lafzî Ayrımı'', Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2000), 149-181.
• Ardoğan, Recep. ''Mütekellimlere Göre Kelâm-ı Nefsî ve İşitilebilirliği''. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 13/2 (2013), 177-197.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir. el-Fark beyne'l-fırâk. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: TDV Yayınları, 7. bs., 2014. Cürcânî, Alî b. Muhammed es-Seyyîd eş-Şerîf. Mu´cemu't-ta´rifât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minsâvî. Kahire: Dâru'l-Fazîle, 2004.
• Cürcânî, Alî b. Muhammed es-Seyyîd eş-Şerîf. Şerhu'l-mevâkıf. çev. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Cüveynî, Ebu'l-Meâlî Abdülmelîk. Kitâbu'l-irşâd ilâ kavâtı´i'l-edille. thk. Muhammed Yûsuf Mûsâ – Alî Abdülmünim Abdülhamîd. Kahire: Mektebetü'l-hancî, 2002.
• Eş´arî, Ebu'l-Hasen Alî. el-İbâne ´an usûli'd-diyâne. thk. Fevkıyye Huseyn Mahmûd. Kahire: Dârü'l-Kirâb, 2. bs., 1407/1987.
• Eş´arî, Ebu'l-Hasen Alî. Lumâ´u'l-edille fî kavâidi'l-´akâid. thk. Fevkıyye Huseyn Mahmûd. Kahire: Dâru'l-Mısriyye, 1965.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Bidâyetü'l-hidâye. Cidde: Dârü'l-Minhâc, 1425.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Cevâhiru'l-Kurân. thk. Muhammed Reşîd Rızâ el-Kabbânî. Beyrut: Dârü'l-İhyâi'l-Ulûm, 2. bs., 1406.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-İktisâd fi'l-i´tikâd. çev. Osman Demir. İstanbul: Klasik Yayınları, 4. bs., 2018.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Maksâdü'l-esnâ şerhi'l-esmâi'l-hüsnâ. thk. Mahmûd Bîcû. Dımeşk: Matbâatu'd-Dıbâh, 1420.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Maznûnu bihî ´alâ gayri ehlihî. çev. Muammer Esen. Ankara: Araştırma Yayınları, 2005.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Me´arifu'l-´akliyye. çev. Ahmet Kâmil Cihan. İstanbul: İnsan Yayınları, 3. bs., 2017.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Müstesfâ min ´ilmi'l-usûl. thk. Nâcî es-Süveyd. 2 Cilt. y.y.: b.y., ts.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Kavâidü'l-´akâid. thk. Mûsâ Muhammed Alî. Beyrut: Âlimü'l-Kütüb, 2. bs., 1405.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Kitâbü'l-erba´în fî usûli'ddîn. thk. Abdullah Abdülhamîd Arvânî. Dımeşk: Dârü'l-Kalem.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Mihakkü'n-nazar. thk. Ömer Sâlim. Cidde: Dârü'l-Minhâc, 1437.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Tehâfütü'l-felâsife. thk. Maurice Bouyges. Beyrut: Matbâatu'l-Kâsûlîkiyye, 1962.
• Gün, Faruk. ''Gayb Âlemini Bilmenin İmkânı Üzerine''. Dergiabant 12/1 (2024), 150-168.
• Isfahânî, Ebu'l-Kâsım Râgıb. el-Müfredât fî garîbi'l-Kur'ân. çev. Abdulbaki Güneş – Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2. bs., 2010.
• Izutsu, Toshihiko. Kur'ân'da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts. İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî. el-Fasl fi'l-milel ve'l-ehvâ ve'n-nihâl. çev. Halil İbrahim Bulut. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu'l-´arab. thk. Alî el-Kebîr vd. 6 Cilt. Kahire: Dârü'l-Meârif, 1119.
• İbn Teymiyye, Ahmed. b. Abdülhalîm. Kitâbu mezhebi's-Selefi'l-kavîm fî tahkîki meseleti kelâmillah. thk. Muhammed Reşîd Rızâ. Mısır: Matbâatu'l-Menâr, 1349/1931.
• İcî, Adudüddîn Abdurrahmân b. Ahmed. Kitâbu'l-mevâkıf. thk. Abdurrahmân Umeyr. 3 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Cîl, 1999.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ahmed b. Halîl el-Hemedânî. el-Muğnî fî ebvâbi't-tevhîd ve'l-´adl. thk. İbrâhîm Ebyârî. 20 Cilt. Kahire: b.y., 1380/1960.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ahmed b. Halîl el-Hemedânî. Şerhu usûli'l-hamse. thk. Abdülkerîm Osmân. Kahire: Mektebetü Vehbe, 2. bs., 1988.
• Neşşâr, Ali Sami. Neşetü'l-fikri'l-felsefî fi'l-İslâm. çev. Osman Tunç. 2 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
• Öge, Sinan. İlahî Kelâmın Yapısı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nureddîn. el-Bidâye fî usûliddîn. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 14. bs., 2015.
• Teftâzânî, Mes´ûd b. Ömer Sa´düddîn. Şerhu'l-´akâid. çev. Talha Hakan Alp. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 4. bs., 2017.
• Teftâzânî, Mes´ûd b. Ömer Sa´düddîn. Şerhu'l-mekâsıd. thk. İbrâhîm Şemseddîn. 3 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2. bs., 2011.
• Wolfson, Harry Austryn. The Philosophy of the Kalam. çev. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi, 2001.
• Zebîdî, Muhammed Murtezâ el-Huseynî. Tâcüʼl-´arûs min cevheri'l-kâmûs. thk. İbrâhîm et-Tirzî. 40 Cilt. Kuveyt: Matbâtu'l-Hukûmeti Kuveyt, 1241.