TÜRK KÜLTÜRÜNDE PEHLİVANLIK KAVRAMI

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 12, 558 - 564, 30.12.2018

Murat Özdemir

Öz

Köken olarak Farsça olan pehlivan
kelimesi; iri yarı, güçlü kimse anlamına gelmektedir. Güreş yapan kişiler
hakkında tarih içerisinde farklı kavramlar kullanılmıştır. Türkler arasında
güreş yapan kişilere “pehlivan” denmektedir. Türk kültüründe düğün, sünnet,
nevruz ya da bereketli geçen hasadın sonunda yapılan şölenlerin ayrılmaz bir
parçası da güreş sporudur. Güreş hem spor olarak hem de barış zamanında savaşa
hazırlık olarak Türkler için önemli aktivitelerin başında gelmektedir. Türkler
önemli gördükleri bu sporu hayatlarının her aşamasına yaymaya ve desteklemeye
dikkat etmişlerdir. Bunun sonucunda bu sporla uğraşan kişilere de toplum içinde
büyük önem verilmiştir. Bu çalışmamızın amacı, pehlivanlık
kavramının Türk kültürü içerisindeki yeri ve tarihsel gelişimini bilimsel bakış
açısıyla ortaya koymaktır. Türkler, Oğuz kültürünün de etkisiyle “yiğitlik
hayranı” bir millettir. Kendilerinden olmasa dahi cengâver olan kişilere saygı
duymuşlar ve onları geçmeye çalışmışlardır. Güreşin ana unsurlarından biri olan
ve güreşin merkezinde yer alan “pehlivanlık” kavramı, Selçuklu ve Osmanlı
Devleti zamanında güreşin yanı sıra avcılık ve okçulukta yetenekli olan kişiler
için de kullanılmıştır. Osmanlı Türklerinde birçok önemli devlet adamı
kendisine mahlas olarak “pehlivan” kelimesini seçmiş ve Anadolu’dan
çağırdıkları pehlivanları da kendi himayelerine alarak güreşi
desteklemişlerdir.Çalışmamızda pehlivanlık ve
geleneksel güreşle ilgili basılı kaynaklar incelenip taranmış ve elde edilen
veriler çalışmamıza bilimsel açıdan yansıtılmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak,
16. yüzyıla kadar “pehlivan” unvanını alabilmek için; yiğit bir savaşçı olmak
zorunluydu. 16. yüzyıldan sonra pehlivanlık kelimesinin anlamı daralmaya
başlamış ve sadece güreş, okçuluk gibi sporlarla uğraşan kişilere pehlivan
sıfatı verilmiştir. Tanzimat’tan sonra batılılaşmanın etkisiyle pehlivanlık
sadece güreşçiler için kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Halk Bilimi, Pehlivanlık, Güreş

Kaynakça

• Ayağ, A. (1983). Türklerde Spor Geleneği ve Kırkpınar Güreşleri, Divan Yayınları, İstanbul.
• Çevik, D. (2011). Pehlivan, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Güven, Ö. (1992). Türklerde Spor Kültürü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Güven, Ö. (1999). Türklerde Spor Kültürü, Geliştirilmiş İkinci Baskı, Atatürk Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Türk Kültüründen Görüntüler Dizisi: 44, Ankara.
• Kahraman, A. (1995). Osmanlı Devletinde Spor, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları,
• Kahraman, S., Dağlı Y. (hzl.), (2013). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• İğrek, M. ve Karataş, A. (2000), Son Yüzyılda Türk Güreşi, Step Ajans, İstanbul.
• Şahin, H. M. (2003). Türk Spor Kültüründe Aba Güreşi, Gaziantep Kulübü Spor Eğitim Yayınları, Ankara.