MU’TEZİLE’DE “EMR-İ Bİ’L-MA’RUF NEHY-İ ANİ’L-MÜNKER” İLKESİ VE SİYASÎ OTORİTE – Kadı Abdulcebbar Örneği-

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 10, 88 - 100, 07.04.2018

Mehmet Şaşa

Öz

Mu’tezile içindeki yaygın anlayışa göre imam, öne geçmeye layık
olsun ya da olmasın öne geçirilmiş ve Müslüman topluluk üstünde veli olan
kişidir. Aynı zamanda imam, onların işlerinde tasarruf sahibidir. Bu sebeple
İslâm toplumunun imama ihtiyacı bulunmaktadır. Bunun yanı sıra şer’î hükümleri
yürütmek, ülkeyi korumak, orduları yönetmek gibi konularda da imama ihtiyaç
vardır. İlgili konu hakkındaki bu araştırma, Kadı Abdulcebbar ile sınırlandırılmıştır. Zira o, Mu’tezilî düşünce
sisteminin ilk akla gelen, Mu’tezile’nin silinmeye yüz tuttuğu
bir asırda, diğer mezheplerle tartışmaya girebilen, Mu’tezile’yi adeta
sistematize eden isimlerinden birisidir. Bununla
beraber çalışma, Kadı Abdulcebbar’ın Şerhu Usûli’l-Hamse, el-Muğnî, el-Muhît
bi’t-Teklif gibi önemli eserleri temel kaynak kabul edilmiştir. Bu
araştırma neticesinde onun daha çok Kur’an’a, sahih sünnete, icmaya, aklî
delillere ve tarihsel verilere müracaat ettiği görülmüştür. Bu çalışmada Kadı Abdulcebbar’ın
görüşleri bağlamında maruf ve münker ne demektir? Mu’tezile’nin bu temel ilkesi
karşısında devlet erkinin yapması gerekenler nelerdir? Toplumda ahlakî
çöküntünün yaşanması durumunda siyasî otoriteye düşen sorumluluklar nelerdir?
Bu ilkenin icra edilebilmesi için devlet başkanının olması şart mıdır? Bu
ilkenin maksadı nedir? Bu prensip, vâcip ise vücûbiyeti aklî mi yoksa şer’î
midir? Gibi bir takım soruların cevapları aranacaktır. Bu çalışmada Kadı Abdulcebbar’ın
görüşleri bağlamında günümüzde yönetim erkinde bulunanların toplumlarındaki
ahlakî yozlazmaya karşı neler yapabileceklerine dair bir takım öneriler de
sunulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Mu’tezile, Kadı Abdulcebbar, siyaset, ma’rûf, münker

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Müsned, Thk. Şu’ayb el-Arnavût ve diğerleri, Müessesetu’r-Risâle, (I-L), Beyrut 1999/1420. Cüveynî, Ğıyâsü’l-Ümem, Nşr. Mustafa Hilmi-Fuâd Abdulmü’min, İskenderiye 1979. Eş’arî, Ebû Hasan Ali b. İsmail, Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, (I-II), thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd, Beyrut 1411/1990. Firuzâbâdî, Mecdüddin Muhammed b. Yakup, el-Kâmusu’l-Muhit, Beyrut tsz.. İbn Haldun, Veliyuddin Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime, (I-II), thk. Abdullah Muhammed Derviş, Dımeşk 1425/2004. İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemaluddîn Muhammed b. Mukerrem, Lisânu’l-Arab, Beyrut tsz.. İbnü’s-Subkî, Ebû Nasr Tâcüddin İbnü's-Sübki Abdülvehhâb b. Ali b. Abdilkâfi Sübki, Tabakatu’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ, Nşr. et-Tanâhi ve Rufakâuhu, Mısır 1964. Kadı Abdulcabbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed, el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd, thk. İbrahîm Medkûr-Taha Hüseyin, y.y. tsz.. Kadı Abdulcabbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed, el-Muhît bi’t-Teklîf, (I-II), thk. Yusuf Hevîn el-Yesûî, Dâru’l-Meşrık, Beyrut 1986. Kadı Abdulcabbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed, el-Muhtasar fî Usûli’d-Din, (Resâilu’l-Adl ve’t-Tevhid içinde), thk. Muhammed Ammara, Kâhire 1971. Kadı Abdulcabbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed, Fazlu’l-İ’tizâl ve Tabakâtu’l-Mu’tezile, nşr. Fuad Seyyid, Dâru’t-Tunusiyye, Tunus 1986, s. 139. Kadı Abdulcabbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed, Müteşâbihu’l-Kur’an, thk. Adnan Muhammed Zerzûr, Dâru’t-Turâs, Kâhire tsz.. Kadı Abdulcabbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, III. Baskı, thk. Abdulkerîm Osmân, Kâhire 1416/1996. Kehhâle, Ömer Rıza, Mucemu’l-Müellifîn, Beyrut 1993. Komisyon, Kelam El Kitabı, Editör: Şaban Ali Düzgün, Grafiker yay., Ankara 2012. Malatî, Ebû Hüseyin Muhammed b. Ahmed b. Abdirrahman eş-Şâfiî, et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Hevâ ve’l-Bid’a, Beyrut 1388/1968. Öge, Sinan, İslâm Kelamcılarında Lütuf Teorisi, Fecr yay., Ankara 2015. Özdemir, Metin, “Mu’tezile’nin Hz. Hüseyin’in İmâmetine Yaklaşımı”, Uluslararası Kerbela Sempozyumu, Kültür ve Turizm Bakanlığı yay., Sivas 2010. Öz-İlhan, Mustafa -Avni, “İmamet”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı yay., İstanbul 2000, XXII, ss. 201-203. Yurdagür, Metin, “Kadı Abdulcebbar”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 2001, XXIV, ss. 103-105. Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru Â’lami’n-Nübela, Beyrut 1983.