Katliamlara Tanıklık: Sanat Eserleri Aracılığı İle Hatırlamak

Yıl 2019, Sayı: 43, 105 - 114, 26.10.2019

Serkan Çalışkan

https://doi.org/10.32547/ataunigsed.564681

Öz

Bu çalışma, tarihte yaşanmış, insan eliyle uygulanan
katliamların sanat eserlerine yansıması ve toplumsal hafızayla olan ilişkisini
araştırmayı amaçlamaktadır. Tarihin akışını değiştiren olaylar yazılı ve sözel
tarih aracılığı ile günümüze ulaşırken, sanat eserleri de görsel bellek olarak
tarih yazımına katkıda bulunmaktadır. Diğer bir deyişle; savaş resimleri,
büstler ve portreler gibi çoğaltılabilecek birçok sanat eseri, bir belge olarak
tarihsel süreçleri çözümlememize yardımcı olduğu kadar aynı zamanda tarihi
sorgulamaya aracılık etmektedir. Hemen hemen her ulusta ya dinsel ya da politik
nedenlerle oluşan anlaşmazlıklar sonucunda çıkan savaşlar ya da benzeri şiddet
olayları, sanat pratiklerinde karşımıza çıkmaktadır. Yaşanan bu olaylar, farklı
dönem ve sanatsal üsluplarla sanat eserleri aracılığı ile günümüze kadar
ulaşmaktadır. İspanyol ressam Francisco Goya’nın 1814 tarihli “Üç Mayıs
Katliamı” adlı eseri, Fransız askerlerinin İspanya’ya yaptığı işgalde direnen
halkın kurşuna dizilme sahnesini doğrudan göstermesi açısından önemlidir.
Katalan ressam Pablo Picasso’nun “Guernica” (1937) adlı eseri İspanya İç Savaşı
sırasında Nazi askerlerinin Guernica kasabasını bombalamasını tasvir etmesi ve
yaşanan dehşeti izleyiciye göstermesi açısından önemlidir. Yine Pablo
Picasso’ya ait olan “Kore Katliamı 1951” adlı eser, Amerikan askerlerinin
Kore’deki halka uyguladığı şiddeti görselleştirmesi adına önemlidir. II. Dünya
Savaşı ile ilgili diğer bir resim de Zi Jian Li’nin “Büyük Nanjing Katliamı”
adlı eseridir. II.Dünya Savaşı’nda Japonların Çin’in Nanjing eyaletinde
yaklaşık üç yüz bin kişinin öldürdüğü “Büyük Nanjing Katliamı” olarak anılan
olayları, savaştan yıllar sonra Li’nin eserinde görmek mümkündür. Sanatçı 1992
yılında ürettiği resimde, birçok figür aracılığı ile ceset “dağı” resmederek,
tarihte yaşanmış bu olayın dramatik ölçüsünü gözler önüne sermektedir. Savaşlar
ve şiddetin çok sık yaşandığı Ortadoğu’da 1982 yılında İsrail yanlısı Hristiyan
milisleri tarafından gerçekleşen ve “Sabra ve Şatilla Katliamı” olarak anılan
olayda, aşırı sağcılar Filistin mülteci kampına saldırmış ve içlerinde
çocukların da olduğu yüzlerce kişiyi öldürmüşlerdir. Dia al-Azzawi’nin 1982-83
yıllarında olayın ardından ürettiği “Sabra ve Şatilla Katliamı” adlı eseri, 300
x 750 cm boyutuyla, yaşanan katliamın arkasından yakılan bir ağıt gibi
durmaktadır.  Verilen bu örneklerin
dışında, günümüz sanatında da katliamlara yönelik eserler bulunmaktadır.
Bununla birlikte, günümüz sanatının ontolojik yapısı gereği, sanatçılar
katliamları doğrudan göstermek yerine, yaşanan olayları hatırlatmaya yönelik
anlatı dili seçmeleri, bu eserleri diğerlerinden ayıran bir özellik olarak
dikkat çekicidir. Can Togay ve Gyula Pauer tarafından yapılan “Tuna
Ayakkabıları” (2005), Budapeşte’de Tuna Nehri kenarında yaşanan olaya tanıklık
etmemizi sağlayan anıtsal bir heykeldir. 
Aslına uygun 60 adet metal ayakkabıdan oluşan bu eser, II. Dünya Savaşı
sırasında Nazi askerleri tarafından nehir kenarında ayakkabıları çıkartılarak kurşuna
dizilerek öldürülen binlerce Yahudi anısına yapılmıştır. Yine günümüz
sanatından bir örnek olarak, Güney Afrikalı sanatçı Haroon Gunn’ın 2018 tarihli
“Senzenina” adlı eseri tarihsel tanıklık adına önemli bir eserdir. Zulu ve
Xhosa dilinde “Ne Yapmıştık” anlamına gelen bu eserde, 2012 Ağustos’unda
Marikana’da (Güney Afrika) platin madeninde grev yapan madencilerin, polis
tarafından silahla öldürülmesi konu edilmektedir. Olay sırasında ölen 34
madencinin savunmasız bir şekildeyken öldürülmesi, enstalasyon aracılığı ile
izleyiciye aktarılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Katliam, Soykırım, Sanat

Witnessing The Massacres: Remembering Through The Works of Art

Öz

This study aims to
research the reflection of human-made massacres in the history on the works of
art and its relationship with the social memory. While the events that change
the course of history are conveyed through written and verbal history, the works
of art also contribute to the writing of history as visual memory. In other
words, many works of art such as war paintings, busts and portraits help us to
analyze historical processes as a document and enable to question the history
as well. Wars or similar events of violence, which have occurred in almost
every nation due to conflicts for religious or political reasons, are also
reflected in the practice of art. These events have reached the present day
with different periods and artistic styles thanks to the works of art. The
Spanish painter Francisco Goya's "The Third of May" (1814) is
important in that it shows the scene where people who resisted the French
occupation of Spain were executed. The Catalan painter Pablo Picasso's work
"Guernica" (1937) is important within the context of depicting the
bombing of Guernica by Nazi soldiers during the Spanish Civil War and shows the
audience the horror that took place. 
Also, Pablo Picasso's another work entitled "Massacre in Korea,
1951" is important as it visualizes the violence committed by American
soldiers against the people in Korea. Another painting about the World War II
is Zi Jian Li's Great Nanjing Massacre. It is possible to see in Li's works
many years after the war the events called "Great Nanjing Massacre"
where the Japanese killed about three hundred thousand people in Nanjing
province of China during the World War II. In his work of 1992, the artist
depicts a "mountain" of corpses using many figures, revealing the
dramatic magnitude of this event that took place in the history. In the event
called "Sabra and Shatila Massacre", which committed by pro-Israeli
Christian militias in 1982 in the Middle East, a region of frequent wars and
violence, the extreme rightists attacked the Palestinian refugee camp and
killed hundreds of people, including children. The work that Dia al-Azzawi
created between 1982-83 after the incident, entitled "Sabra and Shatila
Massacre", is like a mourning for the massacre with its size of 300 x 750
cm.  Besides these examples, there are
works of art related to massacres in the contemporary art. However, due to the
ontological structure of today's art, it is an interesting feature that
distinguishes these works from others that artists prefer a narrative language
to recall the events experienced, rather than portraying the massacres
directly. Can Togay and Gyula Pauer's "Shoes on the Danube Bank"
(2005) is a monumental sculpture that helps us witness the event that took
place on the banks of Danube River in Budapest. 
Consisting of 60 metal shoes true to their originals, this work was
created in honor of thousands of Jews who were ordered to take off their shoes
and shot and killed by Nazi soldiers during the Second World War. As an example
of contemporary art, South African artist Haroon Gunn's "Senzenina"
of 2018 is an important work for witnessing the history. Meaning "What
Have We Done?" in Zulu and Xhosa language, this work portrays the killing
of miners who went on a strike in platinum mine in Marikana (South Africa) in
August 2012 by the police. The killing of 34 miners who died in the incident is
conveyed to the audience through the installation art.

Anahtar Kelimeler

Massacres, Genocide, Art

Kaynakça

• Atik, A., & Bilginer Erdoğan, Ş. (2014). Toplumsal bellek ve medya, Atatürk İletişim Dergisi, 6(14), 1-16.
• BM. (1949). Birleşmiş Milletler Soykırım Sözleşmesi. Erişim Adresi: https://www.ombudsman.gov.tr/contents/ files/32702-Soykirim-Sucunun-Onlenmesine-Ve-Cezalandirilmasina-Dair-Sozlesme.pdf
• Çoban Öztürk, E. (2014). Ruanda’da trajedi, adalet ve uzlaşma. C. Tüzün (Ed.), 20. yüzyılda soykırım ve etnik temizlik (s. 13-59) içinde. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çolak, F. G. (2014). Büyük Afrika savaşları: Kongo katliamları. C. Tüzün (Ed.), 20. yüzyılda soykırım ve etnik temizlik (s. 95-124) içinde. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Gazete Duvar. (2017). Erişim adresi: https://www.gazeteduvar.com.tr/dunya/2017/03/14/srebrenitsa- katliaminda-ne-olmustu/
• Harris, G. (2018, 16 Ağustos). Haroon Gunn-Salie’s Senzenina. The Art Newspaper. Erişim adresi: https://www.theartnewspaper.com/news/frieze-sculpture-piece-marks-sixth-anniversary-of-south-african-mining-massacre
• Morgan, J. (2011, 27 Nisan). Sabra and Shatila massacre 1982-3. Tate. Erişim adresi: https://www.tate.org.uk/art/artworks/al-azzawi-sabra-and-shatila-massacre-t14116
• Nişanyan Sözlük. (2019). Katliam. Erişim adresi: http://www.nisanyansozluk.com/?k=katliam
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekanları. (M. E. Özcan, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Ochayon, S. S. (2018). The shoes on the Danube Promenade-commemoration of the tragedy [Blog yazısı]. Erişim adresi: https://www.yadvashem.org/articles/general/shoes- on-the-danube-promenade.html
• Ötgün, C. (2008) Sanatın şiddeti ve sınırları. Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(1), 90-103.
• Sontag, S. (2004). Başkalarının acısına bakmak. (O. Akınhay, Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• TDK. (2019). Katliam. Erişim adresi: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid= TDK.GTS.5b158a1f962e93.36259224
• Tingting, H. (2017, 13 Aralık). An interview with “The Nanjing Massacre” painter Li Zijian. Global Times. Erişim adresi: http://www.globaltimes.cn/content/1080087.shtml
• Görsel 1. Goya, F. (Sanatçı). (1814). Üç Mayıs Katliamı [Yağlı boya]. Erişim adresi: http://www.jdperon.gov.ar/ 2018/06/59-aniversario-de-los-fusilamientos-de-junio-de-1956/
• Görsel 2. Picasso, P. (Sanatçı). (1937). Guernica [Yağlı boya]. Erişim adresi: https://tr.wikipedia.org/wiki/ Guernica_(tablo)
• Görsel 3. Picasso, P. (Sanatçı). (1951). Kore Katliamı [Yağlı boya]. Erişim adresi: https://www.pablopicasso .org/massacre -in-korea.jsp#prettyPhoto[image1]/0/
• Görsel 4. Lİ, Z. J. (Sanatçı). (1992). Nanjing Katliamı [Yağlı boya]. Erişim adresi: http://doraartgallery.blogspot. com/2011/05/great-nanjing-massacre-zi-jian-li-1992.html
• Görsel 5. Al-Azzavi, D. (Sanatçı). (1982-83). Sabra ve Şatilla Katliamı [Karışık Teknik]. Erişim adresi: https://www.tate.org.uk/art/artworks/al-azzawi-sabra-and-shatila-massacre-t14116
• Görsel 6. Togay, C. Pauer, G. (Sanatçı). (2005). Tuna Ayakkabıları [Heykel]. Erişim adresi: https://st.depositphotos.com/2684711/3235/i/950/depositphotos_32353825-stock-photo-jewish-memorial-budapest.jpg
• Görsel 7. Gunn, H. (Sanatçı). (2018) Senzinina [Heykel ve enstalasyon]. Erişim adresi: https://cs.mg. co.za/crop/content/images /2018/02/22/cow42xX5TncUhRp 9YpqI_Harron_ unnamed .jpg/800x 450/