İŞKENCENİN EDEBİ SUNUMU: TANJU CILIZOĞLU’NUN BALYOZ’UNUN EDEBİ GAZETECİLİK BAĞLAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2018, Sayı: 15, 5 - 36, 10.12.2018

Ömer Özer

https://doi.org/10.32952/atauniiletisim.372196

Cited By: 1

Öz

12 Mart Muhtırası/Darbesi
işkenceleriyle de tarihe geçmiştir. Muhtıra döneminde yapılan işkenceleri
tarihe not düşen çalışmalardan biri de Gazeteci-Yazar Tanju Cılızoğlu’nun Balyoz isimli kitabıdır. Balyoz’u ilk okuduğumda edebi
gazeteciliğin özelliklerini taşır izlenimi edinmiştim. Bu nedenle çalışmada,
söz konusu kitap, edebi gazeteciliğin (literary journalism) özelliklerini
taşıyıp taşımadığı bağlamında incelenmiştir. İncelenen yapıt, birinci ve ikinci
baskıya yazılan ‘Önsöz’lerle birlikte 192 sayfadır. Balyoz’da Tanju Cılızoğlu, 12 Mart Muhtırası/Darbesi döneminde
Sansaryan Hanı’ında yapılan işkenceyi konu edinmiştir. Yazar, yapıtında eşine
seslenmektedir. Türkiye’de edebi gazetecilik çalışmaları bağlamında Prof. Dr.
Ömer Özer tarafından gerçekleştirilmiş röportaj incelemeleri bulunmaktadır
(Özer, 2011; 2012). Hatta bir çalışmasında Özer (2013), George Orwell örneğinde
edebi gazetecilik çalışması da yapmıştır. Ayrıca Türkiye’de bu yöndeki
çalışmalar, Amerikan Kültürü ve Edebiyatı bölümlerinde yer alan bazı
akademisyenler tarafından sürdürülmektedir (Erdem, 2016; Kaplan, 2011;
Tanrısal, 1988; 1990). Yine de özellikle gazetecilik alanında edebi
gazeteciliğin tanındığını ve gereken önemin verildiğini belirtmek güçtür. Bu
açıdan çalışma önem taşımaktadır. Makalede önce, yöntem açıklanmıştır.
İncelemede içerik çözümlemesi yöntemi kullanılmıştır. İçerik çözümlemesi, edebi
gazeteciliğin yedi özelliği bağlamında uyumlandırılmıştır. Sonra, 12 Mart
Muhtırası/Darbesi kısaca anlatılmış, daha sonra edebi gazetecilik anlaıtılmış,
dünden bugüne Türkiye’de edebi gazetecilik açıklanmış ve çözümlemeye
geçilmiştir.  Birinci özxellik olan Sahne Sahne Tasarım/Oluşum özelliği
için kitap 6 bölüme ayrılmıştır. Her bölüm kendi içerinde sahnelere sahiptir.
Birinci bölüm 5 sahneden oluşmuştur. Bu sahnelerde polis tarafından alınış,
Sansaryan Hanı’na götürülüş, içeriye sokuluş ve tuvalet örneğinde içerideki
durum yansıtılmaktadır. İkinci bölüm de beş sahneye sahiptir. Bölümün
sahnelerinde, işkenceye götürülenler, işkence görenler ve işkenceden
getirilenler anlatılmaktadır. Üçüncü bölüm, paralarının tükenmesi ve eşe
sesleniş, yemek, işkence görenlere uyguladıkları basit iyileştirme çalışmaları
gibi sahneleri barındırmaktadır. Dördüncü bölüm, Sansaryan Hanı’ndan gidenler,
Hana gelenler, Tanju Cılızoğlu’nun psikolojik durumu ve eski eşin ziyaret ve
görüşmeleri sahnelerinden oluşmaktadır. Beşinci bölüm, net olarak işkenceyi anlatıığı
sahnelere tanık olmuştur. Ayaklar, kollar, kafalar deyim yerindeyse
paramparçadır. Son bölüm ise, sıranın Tanju Cılızoğlu’na gelişini ve Sansaryan
Hanı’ndan ayrılışı anlatmaktadır. Bu bölüm tek sahneden oluşmuştur. Söz konusu
sahnelerin oluşturduğu bölümlerde Yazar Cılızoğlu, darbelerin ne kadar “kötü”
olduğunu çağrıştıracak işkence sahnelerini en açık bir dille açıklamıştır. Üçüncü
Kişi Bakış Açısı Anlatımı özelliğine göre, Tanju
Cılızoğlu, Balyoz’da 12 Mart
döneminde Sansaryan Hanı’ndaki İşkenceyi tüm ayrıntılarıyla anlatmaktadır. Tam
Kayıt ya da Tam Diyalog özelliği
açısından Tanju Cılızoğlu’nun yaşadıklarını not aldığını söylemek mümkündür.
Çünkü, çok sayıda isim ve yaşanmışlıkları bu kadar gerçek bir şekilde anlatmak
not almayı gerektirebilir. Ancak, öyle bir ortamda buna izin verilmiş midir
bilinmez. Durum Ayrıntıları açısından şu söylenebilir: İşkence
yansıtılırken insanların durumu en ince ayrıntısına kadar verilmiştir. Ayrıca,
Tanju Cılızoğlu, insanları da tanımlamıştır. Belgeye Dayalı Konular’da yapıtta
anlatılanlar, Cılızoğlu’nun kendi yaşadıklarıdır, gözlemleridir, gördükleridir.
Derin ve Ayrıntılı Araştırma Yapmak ve
Olayların/Konunun Parçası/Öznesi Olmak, tam da bu çalışma için doğru ve geçerli
olmuştur. Yazar Tanju Cılızoğlu, olayların ve konunun bir parçası olmuş ve
yaşadıklarını aktarmıştır. Edebi Anlatım, çalışma boyunca sürüp
gitmiştir. Bütün bu özellikler, Tanju Cılızoğlu’nun Balyoz isimli kitabının bir edebi gazetecilik çalışması olduğunu
ortaya koymaktadır. Çalışma, Ömer Özer’in röportajın edebi gazeteciliğe
uyumlandırıldığı çalışmalar dışında, Türkiye’de tipik edebi gazetecilik
çalışmaları olduğunu ortaya koyma bakımından önemli olmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Edebi Gazetecilik, 12 Mart Mutırası/Darbesi, İşkence, Tanju Cılızoğlu

Kaynakça

• Kaynakça Alatlı, Ertuğrul (2002). Müdahale, Alfa Yayınları. Applegate, Edd (2011). Literary Journalism A Biographical Dictionary of Writers and Editors,http://books.google.com.tr/books?id=dWQpXRudQPwC&printsec=frontcover&dq=literary+journalism&source=bl&ots=2Fk76zJEJl&sig=xE2x0owzUoGtNpCcLJemsLwG2O8&hl=tr&ei=LPK3TbaFDYresgaR78HqAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=10&ved=0CFUQ6AEwCQ#v=onepage&q&f=false (Erişim Tarihi: 27. 04. 2011). Atabek, Ümit (2007). “İçerik Çözümlemesi İletişim Çalışmalarında Olağan Yöntem”, İçinde Medya Metinlerini Çözümlemek İçerik, Göstergebilim ve Söylem Çözümleme Yöntemleri, Ed. Gülseren Atabekve Ümit Atabek, Siyasal Kitabevi: 1-18. Capote, Truman (2009). Soğukkanlılıkla, Çev. Ayşe Ece, Sel Yayınları. Çapın, Halit (1975). “Sanat Dergisinin Soruşturması: Röportaj Yazarları, Röportajın Bir Edebiyat Dalı Olduğunda Birleşiyorlar”, Milliyet Sanat Dergisi, Ağustos, Sayı: 147: 4. Çavdar, Tevfik (1995). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1950-1995, İmge Kitabevi. Çelik Şavk, Ülkü (2011). Sorularla Evliya çelebi İnsanlık tarihine Yön Veren 20 Kişiden Biri, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Hacettepe Üniversitesi Basımevi. Çölaşan, Emin (2008). Turgut Nereden Koşuyor Turgut’un Serüveni, Bilgi Yayınları. Erdem, Murat (2016). “Edebi Gazetecilik Kavramı: ABD Örneğindeki Gelişimi, Yapısı ve İçeriği”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Nisan 20(1): 129-144. Hersey, John (1965). Hiroşima, Çev. R. Tomris, de yayınevi. Kaplan, M. Ufuk (2011). Kurgu Yazarı Olarak Gazeteci Veya Gazeteci Olarak Kurgu Yazarı: Değişen Amerika’da Gerçek-Kurgu İlişkisi (1865-1920), Yayımlanmamış Doktora Tezi, T.C. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Amerikan Kültürü ve Edebiyatı Anabilim Dalı., İzmir. Karavelioğlu, Kâmil (2007). Bir Devrim İki Darbe 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül, Gürer Yayınları. Karpat, H. Kemal (2010). Osmalı’dan Günümüze Asker ve Siyaset, Timaş Yayınları. Kayalı, Kurtuluş (1994). Ordu ve Siyaset 27 Mayıs-12 Mart, İletişim Yayınları. Kongar, Emre (2006). Tarihimizle Yüzleşmek, Remzi Kitabevi. Kemal, Yaşar (1957). Peri Bacaları, Varlık Yayınları. Kemal, Yaşar (1975). “Sanat Dergisinin Soruşturması: Röportaj Yazarları, Röportajın Bir Edebiyat Dalı Olduğunda Birleşiyorlar”, Milliyet Sanat Dergisi, Ağustos, Sayı: 147: 8-10. Kemal, Yaşar (1997). Bu Diyar Baştanbaşa 2 Yanan Ormanlarda Elli Gün, Adam Yayınları. Kemal, Yaşar (2002). Bu Diyar Baştanbaşa 3 Peri Bacaları, Adam Yayınları. Kemal, Yaşar (2007). Bir Bulut Kaynıyor Bu Diyar Baştanbaşa 4, Yapı Kredi Yayınları. Kemal, Yaşar (2009). Nuhun Gemisi Bu Diyar Baştanbaşa 1, Yapı Kredi Yayınları. Kemal, Yaşar (2011). Yaşar Kemal Röportaj Yazarlığında 60 Yıl, Yapı Kredi Yayınları. Kutlu, Şemsettin (1972). “Yazar ve Eser Hakkında”, içinde Diyorlar ki, Hazırlayan: Şemsettin Kutlu, Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları, İstanbul. Maden, Sedat (2008). “Türk Edebiyatında Seyahatnameler ve Gezi Yazıları”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 37, Erzurum: 147-158. Nadi, Nadir (1967). İki Sovyet Rusya 1935-1965, Ararat Yayınevi. Ortaylı, İlber ve İsmail Küçükkaya (2012). Cumhuriyet’in İlk Yüzyılı 1923-2023, Timaş Yayınları. Orwell, George (2016). Paris ve Londra’da Beş Parasız, Çev. Berrak Göçer, Can Yayınları. Orwell, George (2016a). Wigan İskelesi Yolu, Çev. Levent Konca, Can Yayınları. Otyam, Fikret (1975). “Sanat Dergisinin Soruşturması: Röportaj Yazarları, Röportajın Bir Edebiyat Dalı Olduğunda Birleşiyorlar”, Milliyet Sanat Dergisi, Ağustos, Sayı: 147: 10-11. Otyam, Fikret (1982). Ha Bu Diyar Doğudan Gezi Notları Harran/Hoyrat/Mayın ve Irıp, Adam Yayınları. Özdemir, Hikmet (2008). “Siyasal Tarih (1960-1980)”, İçinde Türkiye Tarihi Çağdaş Türkiye 1908-1980, Yayın Yön. Sina Akşin, Cem Yayınevi: 225-293. Özer, Ömer (2010). Liberal Basın, Literatürk Yayınları. Özer, Ömer (2011). “Travel Notes from the East: An Analysis of the Published Reportages (Röportaj) of Fikret Otyam, a Reportage Connoisseur” Literary Journalism in a Global Context, ACLA Conference 2011 Hosted by SFU World Literature Vancouver, Canada, March 31-April 3, 2011. Özer, Ömer (2012). “Edebi Gazetecilik (Röportaj): Bir Röportaj Üstadı Fikret Otyam’ın Yayımlanmış Röportajlarının Çözümlemesi”, İçinde Alternatif Medya Alternatif Gazetecilik Türkiye’de Alternatif Gazetecilik Üzerine Değerlendirmeler, Ed. Ömer Özer, Literatürk Yayınları: 167-212. Özer, Ömer (2013). Haber RomanGeorge Orwell ve Yaşar Kemal’den Örneklerle Edebi Gazetecilik / Röportaj, Literatürk Yayınları. Özer, Ömer (2014). “Bir İdeolojik Aygıt Olarak Basının, Hegemonyanın Başarılmasındaki Rolü: 12 Mart Muhtırası / Darbesi’nin Cumhuriyet, Hürriyet ve Tercüman Gazetelerinde Sunumu”, İçinde Masumdular 1970’li Yıllardaki Önemli Siyasal Olayların Basındaki Yansımaları, Ed. Ömer Özer, Literatürk Yayınları: 137-226. Özer, Ömer (2017). “Edebi Gazetecilik: John Hersey’in Hiroşima’sına İlişkin Bir Çözümleme”, Atatürk İletişim Dergisi, Sayı 12, 2017 Ocak: 5-26. Roggenkamp, Karen (2005). Narrating The News New Journalism and Literary Genre in Late Nineteenth-Century American Newspapersand Fiction, The Kent State University Press. Refik, Cemal (1943). Mahkeme Röportajları Seri 1, Sebat Basımevi. Sandman, M. Peter vd. (1972). Media An Introductory Analysis of American Mass Communication, Prentice-HallInc., Englewood Cliffs. Sinclair, Upton (1975). Şikago Mezbahaları, Çev. Güher Kurttekin, May Yayınları. Tanrısal, Meldan (1988). New Journalism And The Nonfiction Novel: Creating Art Through Facts, Doctorate Of Philosophy in American Studies, Hacettepe University, Ankara. Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 7/ Sayı 1-2/ Kasım 1990: 179-186. Turan, Ahmet (2007). Darbe Arası Türkiye 27 Mayıs-12 Mart-12 Eylül Anılar Gözlemler Tanıklıklar, Resital Yayıncılık. Ünaydın, Rûşen Eşref (1972). Diyorlar ki, Hazırlayan: Şemsettin Kutlu, Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları, İstanbul.