Bamsı Beyrek Boyundaki Kişi Adlarının N. Hartmann’ın Ontolojisine Göre Yeniden Yorumlanması

Yıl 2020, Sayı: 69, 207 - 223, 30.09.2020

Tuğba Akkoyun Koç

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4167

Öz

Türk edebiyatının daima ağır basan kefesi, Türklüğün ortak değeri Dede Korkut Hikâyeleri; mitoloji, tarih, sosyoloji ve kültür gibi alanlarda kaynak durumundadır. İçeriğinin zenginliği pek çok bilimsel araştırmaya fırsat vermiştir. Eserin çeşitli yönlerini ele alan, ortaya koyan binlerce değerli çalışma mevcuttur. Az sözle çok şey anlatmanın en güzel örneklerinden olan Dede Korkut hikâyelerinde sözlü dönemin yoğun anlatım gereksinimini karşılayan bir yapı görülür. Bu yapı, katmanlardan oluşması yönüyle Hartmann’ın yeni ontolojisindeki varlık kategorileriyle benzerlik gösterir. Çünkü tüm varlık tabakalarını bünyesinde barındıran tek varlık “insan”dır. Dolayısıyla insan yaratımı olan hemen her üründe bu tabakaların bulunduğu görülür. Dede Korkut Oğuznamelerinde kişilere “ad verme” geleneğine yapılan vurgu, adların rastgele seçilmediğini göstermektedir. Bu çalışmada Bamsı Beyrek Boyunda yer alan bazı kişi adları ontolojik katmanlar açısından incelenmiştir. İncelenen kişi adlarının anlamsal olarak tabakalı bir yapıya sahip olduğu ve her farklı bağlamda yeni bir tabakayla yeni bir anlam kazandığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Bamsı Beyrek, Banı Çiçek, Türk astronomisi, Ülker, Venüs

Reinterpretation of Names in Bamsi Beyrek Boyu According to N. Hartmann's Ontology

Öz

Dede Korkut Stories, the common value of Turkishness, always most notably of Turkish literature, is a source in areas such as mythology, history, sociology and culture. The richness of its content has enabled many scientific researches. There are thousands of valuable works revealing its various aspects. An example of telling much using few words-laconic, Dede Korkut Stories have a structure that compensates for the need of intensive expression of the oral period. This structure is similar to the categories of being in the new ontology of Hartmann in terms of the formation from layers. Because the only being that incorporates into all the layers of being is the human. Therefore, it is seen that these layers are generally found in every product of human creation. The emphasis on the tradition of name giving to people in Oğuznames of Dede Korkut indicate that names were not randomly selected. In this study, some of the names of Bamsı Beyrek Boy were examined in terms of ontological layers. It was observed that the names of the studied persons have a stratified structure as semantic and gained a new meaning with a new layer in each different context

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Bamsı Beyrek, Banı Çiçek, Turkish Astronomy, Pleiades Constellation, Venus.

Kaynakça

• Albayrak, N. (1993). Dini Türk Halk Hikâyelerinden Geyik, Güvercin ve Deve Hikâyeleri: Kaynakları ve Metin Tesisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Alekseyev, N. A. (2013). Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi. Çev. Metin Ergun. Konya: Kömen Yayınları.
• Alyılmaz, Cengiz. (2016). Gobustan'ın Gizemi (Kıpçaklar"a Giden Yol). Ankara: Bitlis Eren Üniversitesi Yayınları.
• Bayat, Fuzuli. (2016). Türk Mitolojik Sistemi (Cilt II). İstanbul: Ötüken Neşriyat. Ceviz, Nurettin. (2007). “Arap Şiirinde Deve Motifi”. 38. ICANAS Kongresi. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. 53-62.
• Çelebi, Vedat. (2014, Temmuz). “Nicolai Hartmann'ın Yeni Ontolojisinde Varlık ve Değer İlişkisi”. Ethos Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 74-97.
• Çoruh, Hacer ve Türkmen, Seher. (2016). “Develerin Antik Dönem Kültür Tarihine Yansımaları”. I. Uluslararası Devecilik Kültürü Ve Deve Güreşleri Sempozyumu-1, İzmir: Selçuk Belediyesi Selçuk Efes Kent Belleği Yayınları. 27-45.
• Devellioğlu, Ferit. (1999). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (16 b.). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Ergun, Metin. (2000).” Türk Ağaç Kültü İnancının Dede Korkut Hikâyelerindeki Yansımaları”. Milli Folklor (47), 22-30.
• Ertürk, Devrim ve Şanlı, Süleyman. (2017). Türkiye'de Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Espenak, Fred. (2012, Mayıs 13). “Venus and the Pleiades”- I. Mart 4, 2019 tarihinde AstroPixels:http://astropixels.com/conjunctions/2012/VenusM45-01.html
• Gökalp, Ziya. (1976). Türk Töresi. Ankara: Kültür Bakanlığı. Gülensoy, Tuncer. (1994). “Türklerde Ad Verme Geleneği ve Hektor". Milli Folklor (22), 5-7. Güllüdağ, Nesrin. (2015, Ocak 6). “Türklerde Damga Geleneği ve Nogay Türklerinin Damgaları Üzerine”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 132-150. Hartmann, Nicolai. (2001). Ontolojide Yeni Yollar (1. b.). (L. Yarbaş, Çev.) İzmir: İlya Bas. Yay.
• Kabadayı, Osman. (2007). Eski Türkçe Gök Bilimi (Astronomi) Terimleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale. Kanar, Mehmet. (2003). Örnekli Etimolojik Osmanlı Türkçesi Sözlüğü (2 b.). İstanbul: Derin Yayınları. Karabaş, Seyfi. (tarih yok). Bütüncül Türk Budun Bilimine Doğru. Ankara: ODTÜ Fen ve Edebiyat Fakültesi Yayınları. Karakurt, Deniz. (2011). Türk Söylence Sözlüğü.
• https://ia801404.us.archive.org/16/items/Turkish-Turkic-Mythology-GlossaryDictionary/Turkish%20Turkic%20Mythology%20Glossary%20Dictionary.pdf adresinden alındı
• Kaşgarlı Mahmud. (2015). Dîvanu Lugâti't Türk (2. b.). (düz. Ahmet Bican Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Mütercim Asım Efendi (2009). Burhân-ı Katı (2 b.). (düz. M. Öztürk-D. Örs) İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Okca Koyuncu, Ayşegül ve Mustafa Genç. (2017). “Yörük Göçlerinde Deve”. The Journal of Academic Social Science Studies (58), 225-236. http://www.jasstudies.com/Makaleler/230390806_17Yrd.%20Do%C3%A7.%20Dr.%20Ay%C5%9Feg%C3%BCl%20Koyuncu%20Okca.pdf adresinden alındı
• Roux, Jean Paul. (2015). Eski Türk Mitolojisi (2 b.). (Çev. Musa Yaşar Sağlam). Ankara: BilgeSu yayıncılık.
• Sagalayev, Andrey Markoviç. (2017). Ural-Altay Mitolojisinde Arketipler ve Semboller. (Çev. Ali Toraman). İstanbul: Bilge Kültür Sanat. Sakaoğlu, Saim. (2001). Türk Ad Bilimi (Cilt I). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Sarı, Emre. (2016). Türk Mitolojisi. Antalya, Türkiye: Net Medya Yayıncılık. Tarama Sözlüğü (3 b.). (1995). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Tezcan, Semih ve Boeschoten, Hendrik. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Yükçü, Süleyman. (2011). İki Kültür İki Güreş Deve Güreşi-Boğa Güreşi. İzmir: Altın Nokta Basım Yayın Dağıtım.