The Ottoman Art Environment From The 17th to The 20th Century

Yıl 2020, Sayı: 69, 577 - 628, 30.09.2020

Esra Halıcı

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4386

Öz

The 18th -20th century in a universal sense reflects a period of political, social, cultural, economic and technical developments. This change has found an area of spread in the world, between societies and states, and has led to a radical change depending on tradition. Factors such as the Thirty Years' Wars in Europe (1618-1648), social reflections of the Renaissance period, and the French Revolution formed the most important aspects that made the socio-cultural life of the West obvious.
The Ottoman State, which found a place for itself in this timeline, was also unable to turn its back on this changing world and first turned its face to the West for improvements in the military order. This change, influenced by the West, which started the military platform, was felt in the Ottoman lands in terms of art, culture, even urbanization
Especially in art and architecture, Westernization movements (called the Tulip era), which experienced a transition phase during the time of Sultan Ahmed III, gained momentum later with the administration of Sultan Mahmud I. Therefore, in the lands ruled by the Ottoman Empire and especially in the capital Istanbul, Western baroque, empiricism and eclecticism began to show their influence vividly.
In this article, the phases of the Westernization movement of the Ottoman state that began in the military sense and the reflections of this movement on the Ottoman culture and art environment in the process leading up to the declaration of the Republic will be examined.

Anahtar Kelimeler

Westernization Movement, Art, Culture, Change

XVIII- XX. Yüzyılda Osmanlı Sanat Ortamı

Öz

XVIII -XIX. yüzyıl evrensel anlamda, siyasal, sosyal, kültürel ekonomik ve teknik gelişmelerin meydana geldiği bir dönemi yansıtmaktadır. Bu değişim dünyada, toplumlar ve devletlerarasında yayılım alanı bulmuş ve geleneğe bağlı olarak da köklü bir değişim yaşanmasına yol açmıştır. Avrupa’da Otuz Yıl Savaşları (1618-1648), Rönesans döneminin toplumsal yansımaları, Fransız Devrimi gibi etkenler Batı’nın sosyokültürel yaşamını belirginleştiren en önemli hususları oluşturmuştur.
Bu zaman çizelgesinde kendisine bir yer bulan Osmanlı Devleti de bu değişen dünyaya sırt çevirememiş ve ilk olarak askeri düzende gerçekleştirilecek iyileştirmeler için yüzünü batıya çevirmiştir. Askeri platforma başlayan batının etki ettiği bu değişim sanat, kültür, hatta şehirleşme anlamında da Osmanlı topraklarında kendini hissetmiştir.
Özellikle sanat ve mimaride Sultan III. Ahmed zamanında geçiş evresini yaşayan batılılaşma hareketleri (Lale Devri olarak anılır) daha sonra, Sultan I. Mahmut’un idaresiyle ivme kazanmıştır. Bu nedenle Osmanlı Devleti'nin yönettiği topraklarda ve özellikle başkent İstanbul'da, Batı kaynaklı barok, ampir ve eklektizm etkisini canlı bir şekilde göstermeye başlamıştır.
Bu makalede, Osmanlı devletinin askeri anlamda başlayan batılılaşma hareketinin evreleri ve bu hareketin Cumhuriyetin ilanına kadar olan sürecinde Osmanlı kültür ve sanat ortamına yansımaları incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Batılılaşma, Hareketi, Sanat, Kültür, Değişim

Kaynakça

• Açıkyıldız, B. (1997) “19 Yüzyıl Osmanlı Mimarlığında Neogotik Üslup”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Adıgüzel, H. (2019) “Bir Tasarımın İzinde: Yeni Bulgular Işığında Raimondo D’aronco’nun İlk İstanbul Projesi Dersaadet Ziraat ve Sanayi Sergi-İ Umumisi, Metu Journal Of The Faculty Of Architecture, C.36, Ankara, 157-182.
• Aksoy, Ş. (1977) “Kitap Süslemelerinde Türk Barok-Rokoko Üslubu”, Sanat, S.6, İstanbul, 126-136.
• Alsaç, Ü. (1973) Türkiye’deki Mimarlık Düşüncesinin Cumhuriyet Dönemindeki Evrimi, Mimarlık Dergisi S.121-122, İstanbul, 12-25.
• Altınöz, M.Ö. (2014) “19.yüzyıl Osmanlı Mimarisindeki Oryantalizmin Endülüs Kaynağı ve Sirkeci Garı'nın Değerlendirilmesi”, Turkish Studies 9/10 Ankara, 837-852.
• Armaoğlu, F. (2010) 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Alkım Yayınları, İstanbul.
• Aruçi, M. (1996) “Hasan Kâfî Akhisârî”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.16, İstanbul, 326-329.
• Aslanapa, O. (1973) Türk ve İslam Sanatı, İstanbul.
• Aslanapa, O. (2014) Türk Sanatı, Remzi Kitapevi, İstanbul.
• Atak, E. (2018) Osmanlı Mimarisi Lale Devri Üslubu (Anadolu’daki Yansımalar), Turkish Studies Social Sciences, Volume 13/10, Ankara, 57-86.
• Atasoy, N. (1992) “Barok”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.5, İstanbul, 81-83.
• Ayda, A. (1975) Onsekizinci Yüzyıl Osmanlı Mimarisinde Batılılaşma Süreci, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul.
• Aydın, Ö. (2009) “Sultan II. Abdülhamid Devri Camilerinde Eskişehir Mahmudiye’den İki Örnek: Çarşı ve Hara Camileri”, Belleten, Türk Tarih Kurumu Basımevi, C. LXXIII, S.268 Ankara, 695-703.
• Aydın, Ö. (2012) “Sultan II. Abdülhamit Dönemi Yapılarında İmparatoru / İmparatorluğu Temsil Eden Semboller” Mimarlık Tarihi, Mimarlar Odası Mimarlık Dergisi, S.364, Ankara.
• Barillari, D.- Godoli, E. (1997) İstanbul 1990, Art Nouveau Mimarisi ve İç Mekânları, Yem Yayınları, İstanbul.
• Barillari, D. (2010) “Modern Kozmopolit Mimariler: Raimondo D’Aronco’nun İstanbul’daki Eserleri”, “Osmanlı Mimari” D’Aronco 1893-1909 İstanbul Projeleri, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 32-123.
• Batur, A. (1994) “Oryantalist Mimari”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı Tarih Vakfı, C.6, İstanbul, 148-149.
• Batur, A. (1985) ‘Batılılaşma Döneminde Osmanlı Mimarlığı’, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, C.4, İstanbul, 1038-1066.
• Batur, A. (1985) “İstanbul Art Nouveau’su”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, C.4., İstanbul, 1086-1089.
• Batur, A. (1993) “Art Nouveau”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 327-328.
• Batur, A. (1994) “Botter Apartmanı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı Tarih Vakfı Yayınları, C.2, İstanbul, 312-314.
• Batur, A. (1994) Art Nouveau, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı Tarih Vakfı Yayınları, C.1, İstanbul, 327-333.
• Batur, A. (1994) D'aronco, Raimondo Tommaso, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı Tarih Vakfı Yayınları, C.2, İstanbul, 550-551.
• Batur, A. (1995) “Art Nouveau Mimarlığı ve İstanbul”, Yapı, S.161, İstanbul, 44-63.
• Batur, A. (2005) “İstanbul Art Nouveau’su”, Avrupa’dan İstanbul’a Yeni Sanat 1890-1930, Mimarlık Odası Yayınları, Ankara, 157-160.
• Batur, A. (2007) “Modern Olmak: Bir Cumhuriyet Mimarlığı Arayışı”, Modern Türk Mimarlığı 1900 – 1980, (Ed. Holod, R. – Evin, A. – Özkan, S), TMMOB Mimarlar Odası Yayınları, Ankara, 69-96.
• Berkes, N. (1978) Türkiye'de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Büktel, Y. (2000) Mimarlık Tarihi II, Trakya Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü, Edirne.
• Cezar, M. (1991) “Sanatta Batıya Açılış Döneminde Mimarlar” 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi Kitabı, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 23-27 Mayıs,479-487.
• Cezar, M. (1995) Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, Erol Kerim Aksoy Kültür Eğitim, Spor ve Sağlık Vakfı Yayınları, Yayınları, İstanbul.
• Çelik, Z. (1988) 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti “Değişen İstanbul” (çev. Selin Deringil), Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul.
• Denel, S. (1982) Batılılaşma Sürecinde İstanbul’da Tasarım ve Dış Mekânlarda Değişim ve Nedenleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, İstanbul.
• Doğan, A. (2016) “Vallaury’nin Klasist Cephe Tasarımları”, (haz. Gözde Çelik), Geç Osmanlı Döneminde Sanat, Mimarlık ve Kültür Karşılaştırmaları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul,192-196.
• Durmuş, S. (2018) “Metinsel Var Olma Biçimi Olarak Osmanlı Mimarlığı: Usûl-i Mi’mârî-i Osmânî”, Osmanlı’da Mimari, Sanat ve Yemek Kültürü, OSAMER, Sakarya üniversitesi, İstanbul, 41-60.
• Düzbakar, Ö. (2009) “XV-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Elçilik Geleneği ve Elçi İaşelerinin Karşılanmasında Bursa’nın Yeri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.2, S.6, Bursa, 182-194.
• Enlil, Z. M. (1999) “19. Yüzyıl İstanbul'unda Konut Yapı Gelenekleri ve Kent Kültürü”, Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı “Uluslarüstü Bir Miras”, Uluslararası Kongre Bildirileri, (Ed. Nur Akın., Afife Batur, Selçuk Batur)., İstanbul, 286-295.
• Eravcı, H.M.- Kiremit, İ. (2010) Lale Dönemi ve Patrona Halil İsyanı Üzerine Yeni Değerlendirmeler, Tarih Okulu Dergisi, S.8, İzmir, 79-93.
• Ergut, E. A. (2009) “Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı: Tanımlar, Sınırlar, Olanaklar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.7, S.13, İstanbul, 121-130.
• Eriş, M. (2014) “Osmanlı Devleti'nde Batılılaşma Hareketleri”, Türkler Ansiklopedisi “Osmanlı”, Yeni Türkiye Yayınları, C.14, Ankara, 593-605.
• Ertuğrul, A. (2009) “XIX. Yüzyılda Osmanlı’da Ortaya Çıkan Farklı Yapı Tipleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.7, S.13, 293-312.
• Eruz, F. (2008) “Sahilsaray”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.35, İstanbul, 530-532.
• Eyice, S. (1981) “XVIII. Yüzyılda Türk Sanatı ve Türk Mimarisinde Avrupa Neo-Klasik Üslubu, Sanat Tarihi Yıllığı, S. IX-X, İstanbul, 163-189.
• Eyice, S. (1995) “Empire”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.11, İstanbul, 159-163.
• Eyice, S. (2014) “Batı Sanat Akımlarının Değiştirdiği Osmanlı Dönemi Türk Sanatı”, Türkler Ansiklopedisi “Cumhuriyet”, Yeni Türkiye Yayınları, C.15, Ankara, 284-309.
• Godoli, E. (1995) “Türkiye’de Olbrich Yorumları”, (çev. Aygül Ağır), Yapı Dergisi, S.161, İstanbul.
• Gülenaz, N. (2011) Batılılaşma Dönemi İstanbul’unda Hanlar ve Pasajlar, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul.
• Günergun, F.– Kadıoğlu, S. (2006) “İstanbul Üniversitesinin Yerleşim Tarihçesi Üzerine Notlar”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C.VIII, S.I, İstanbul, 136-163.
• Güngören, E.- Tuztaşı, U. (2014) “Türk Mimarlık Tarihi Yazıcılığında ‘Ulusal’/’Millî’ Olanın Eklektisizm ve Modernizm Ekseninde Ayrıştırılması Üzerine”, Sanat Kuram Dergisi, Mimar Sinan Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, C.10, S.18, İstanbul, 117-134.
• Hamadeh, S. (2010) Şehr-i Sefa 18. Yüzyılda İstanbul, (çev. İlknur Güzel), iletişim Yayınları. İstanbul.
• Holod, R.- Evin, A.- Özkan, S. (2007) Modern Türk Mimarlığı 1900-1980, TMMOB Mimarlar Odası, Ankara.
• İnce, K. (2014) “Osmanlı Sanatının 1789-1839 Dönemine Bir Bakış”, Türkler Ansiklopedisi, C.15 Ankara, 310-319.
• İnci, N. (1985) “18 Yüzyılda İstanbul Camilerine Batı Etkisiyle Gelen Yenilikler”, Vakıflar Dergisi, S.XIX, Ankara, 223-236.
• İrepoğlu, G. (1990) “Sultan II. Abdülhamit Döneminde Yeni Bir Anlayış: Art Nouveau”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, S.9, İstanbul, 9-14.
• İrez, F. (1996) “Çırağan Sarayı: Milli Saraylar Arşivinden Bazı Önemli ve Bilinmeyen Belgeler”, 19 Yüzyıl İstanbul’da Sanat Ortamı, HABİTAT II’ye Hazırlık Sempozyumu, İstanbul, 55-62.
• Kanca, H. (2013) “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Uluslararası Osmanlı Fuarı: 1863 Sergi-i Umumi-i Osmani”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, S:5, 159-187.
• Karpat, K. H. (2012) Kısa Türkiye Tarihi 1800-2012, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Kınay, C. (1993) Sanat Tarihi, Kültür Bakanlığı Sanat Tarihi Dizisi/25, Ankara.
• Köse, M.- Küçük, M. (2015) “Oryantalizm ve “Öteki” Algısı”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, C. I, S.1, 107-127.
• Kuban, D. (1970) “İstanbul’un Tarihi Yapısı”, Mimarlık Dergisi, S.5, Ankara, 26-48.
• Kuban, D. (1998) Kent ve Mimarlık Üzerine İstanbul Yazıları, Yem Yayınları, İstanbul.
• Okumuş, A. (2016) Türk Süsleme Sanatlarında Barok ve Rokoko, İlke Kitap, İstanbul.
• Ortaylı, İ. (2008) Tarihimiz ve Biz, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Ögel, S. (2010) “18.yüzyıl Mimarisinin İstanbul’daki Yaratıcı Değişimi”, Sanat Tarihi Defterleri, Ege Yayınları, İstanbul, 165-185.
• Özgüven, H. B. (2003) “Mahmud II Türbesi, Sebili, Çeşmesi ve Hazîresi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.27, Ankara, 357-358.
• Öztuna, Y. (1983) Türkiye Tarihi, C.10, Ötüken Yayınları, İstanbul,
• Papila, A. (2008) “Osmanlı İmparatorluğunun Batılılaşma Döneminde Resim Sanatının Ortaya Çıkışı ve Osmanlı Kimliğinin Resimsel Anlatımı”, Gazi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Sanat ve Tasarım Dergisi, Ankara, 117-134.
• Polatçı, T. (2017) “Osmanlı Batılılaşmasında Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Paris Sefaretnamesi’nin Önemi”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (2), Çankırı, 249-263
• Raby, J. (2000) “Oyun Başlıyor”, Padişahın Portresi Tesavir- i Ali Osman, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Renda, G. (2006) The Ottoman Empire and Europe: Cultural Encounters”, Foundation For Science Technology And Civilisation, Publication Id.622. Manchester,
• Renda, G. (1977) Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700-1850, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Sakaoğlu, N. (1994) “Abdülmecit”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.1, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul. 1994, 45-48
• Saner, T.- Keskin, Ç. (2014) “Büyük Mecidiye (Ortaköy) Caminin Mimarisi”, Büyük Mecidiye Camii ve Ortaköy, Kuveyt Türk Katılım Bankası Kültür Yayınları Dizisi: 4, İstanbul, 278,280.
• Saner, T. (1993) 19. Yüzyıl Osmanlı Eklektisizminde ‘Elhamra’ nın Payı’”, Osman Hamdi Bey Dönemi Sempozyumu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 134-145.
• Saner, T. (1998) 19 Yüzyıl Osmanlı Mimarlığında “Oryantalizm”, Pera, İstanbul.
• Sözen, M. (1996) Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarisi, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• Timur, T. (1985) “Osmanlı ve Batılılaşma”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C.1, İstanbul, 139-142.
• Turan, Ş. (2005) “Mimarbaşı”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.30, İstanbul, 90-91.
• Turani, A. (2013) Dünya Sanat Tarihi, Remzi Kitapevi, İstanbul.
• Tuztaşı, U.- Aşkun, İ. Y. (2011) “Klasik Dönemden Batılılaşmaya Osmanlı Mimarlığında İdealleştirme Olgusu ve Batı Mimarlığıyla Olan Mukayesesi”, Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, XXXVIII, 213-235.
• Wharton, A. (2010) “The Identy Of The Ottoman Archıtect In The Era Of Westernızatıon”, Hasan Kuruyazıcı (Ed.), İstanbul’un Ermeni Mimarları, Hrant Dink Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Wiesner, M. E- Hanks (2013) Early Modern Europe, 1450-1789, Cambridge History Of Europe, 2nd Edition.
• Yavuz, Y. (1976) “İkinci Meşrutiyet Döneminde Ulusal Mimari Üzerindeki Batı Etkileri (1908 -1918)”, O.D.T.U. Mimarlık Fakültesi Dergisi, C.2, S.1, Ankara, 9-34.
• Yavuz, Y.- Özkan, S. (1985) “Osmanlı Mimarlığının Son Yıllar”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, C.4., İstanbul, 1078-1085.
• Yenişehirlioğlu, F. (1993) “Sanatta Osmanlı İmparatorluğu Fransa Etkileşimi”, Osman Hamdi Bey ve Dönemi Sempozyumu Kitabı, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul,
• Yıldıran, N. (2014) II. Abdülhamid Dönemi Mimarlığı”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, C.15, Ankara, 367-373.