Hümâyun’un Kozmolojik Egemenlik Anlayışı

Yıl 2021, Sayı: 70, 401 - 418, 20.01.2021

Muhammed Çelik , Hami Demir

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4379

Öz

Bâbür Şah 1526’da Kuzey Hindistan’da kurduğu devletin temellerini sağlamlaştıramadan vefat etti. Tahtını birçok sorun ile bıraktığı oğlu Hümâyun ise gerekli reformları gerçekleştiremedi. Ancak Şir Han’a mağlup olarak Hindistan’ı terk etmek zorunda kaldığı 1540 öncesi saltanatının ilk on yıllık sürecinde yeni bir egemenlik anlayışı inşa etmeye çalıştı. Hümâyun dönemindeki teşkilat ve kültür hayatı Bâbürlülerin istifade ettiği Timurlu mirası ve Hindistan’daki ilmi seviye ile şekillendi. O bu ortamda saltanat doktrininde kozmolojik temelli bir değişimi ortaya koyan siyasi örgütlenme modeli geliştirdi. Bu farklı bakış açısı Babürlü tarihine alışılmadık bir katkı yaptı. Bu makalede Hümâyun’un bu girişiminin ana hatları belirtilerek bilimsel ve siyasi bağlamı değerlendirilmeye çalışılacaktır. Onun yeni egemenlik anlayışına uygun olarak yaptığı sınıflandırmaların nasıl bir bilgi ve etki ile şekillendiğini incelemek bu hususta doğru bir bakış açısı sunacaktır. Ayrıca bu dönemde meydana gelen entelektüel gelişmelerin bilimsel temeli de vurgulanmaya çalışılacaktır. Makalede dönemin Bâbürlü saray tarihçilerinin eserlerine başvurularak bu konu hakkında daha önce yapılan çalışmalar da değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Babür, Hümâyun, Astronomi, Astroloji

Kaynakça

• Anooshahr, Ali. (2014). “Shirazi Scholars and the Political Culture of the Sixteenth-Century Indo-Persian World”. The Indian Economic and Social History Review, 51/3, 331–352.
• Anooshahr, Ali. (2017). “Science at the Court of the Cosmocrat: Mughal India, 1531–56.” The Indian Economic and Social History Review, 54/3, 295-316.
• Ansari, S. M. Razaullah. (2014). “Astronomical Activity in Medieval India in Sixteenth-Seventeenth Centuries”. Dört Öge, 3/6, 9-22.
• Aydüz, Salim. (1995). “Osmanlı Devleti’nde Müneccimbaşılık”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 1, 159-207.
• Badâ’uni. (2001). Müntehabu’t-Tevârih. C. II. ed. Ahmad Ali Sahib, Tahran: Encümen-i Asar Mefahir-i Ferhengi.
• Barthold, Wilhem. (2015). Uluğ Beg ve Zamanı. (Çev. İsmail Aka), 2. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.
• Blake Stephen P. (2013). Time in Early Modern Islam: Calendar, Ceremony, and Chronology in the Safavid, Mughal and Ottoman Empires. New York: Cambridge University Press.
• Blake, Stephen P. (2016). Astronomy and Astrology in the Islamic World, Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Demir, Hami. (2017). “Babürlü Devleti’nde Hümayun Dönemi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Sakarya Üniversitesi, SBE, Sakarya.
• Demir, Hami. (2017). “Hümayun’un Sürgün Hayatı”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (The Journal of Social and Cultural Studies), 3/6, 35-62.
• Devellioğlu, Ferit. (2005). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dughlât, Muhammad Haidar. (1895). The Tarikh-i Rashidi: A History of the Moghuls of Central Asia. (Çev. N. Elias and Edward Denison Ross), London: S. Low, Marstonand Co.
• Ebü’l-Fazl el-Allami. (2000). The Akbarnama of Abu-l Fazl. C.1. (Çev. H. Beveridge), Kalküta: Asiatic Society.
• Ernst, Carl W. (2003). “Şettârî Sufîlikte Mihne ve Temkin Tavrı”. (Çev. U. M. Kılavuz)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12 /1, 345-364.
• Esen, Emel. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Fâdıl Semerkandî. (1925). “Jawâhar al–ʻUlûm Humâyûnî”, Catalogue of the Arabic and Persian Manuscripts in the Oriental Public Library at Bankipore, IX, Maulavi Muqtadir and Abdul Khan Bahadur (haz.). Patna: Superintendent, Government Printing.
• Fehd, Tevfîk. (2000). “İlm-i Ahkâm-ı Nücûmun”. DİA, C.22. İstanbul: TDV Yayınları, 124-126.
• Ferishta, Mahomed Kasim. (1909). History of the Rise of the Mahomedan Power in India, till the Year AD 1612, (Çev. John Briggs M.R.A.S), Calcutta: R. Cambray&Co.
• Gazi Zahirüddin Muhammed Babur. (1987). Vekayi; Babur’un Hâtıratı. I, 2. Baskı, (Çev. Reşit R. Arat), Ankara: TTK Yayınları.
• Gulrukh, Khan. (2008). “The Structure of Mughal Polity C: 1526-1575 A. D”, Doctoral Thesis, Aligarh Muslim University.
• Gülbeden. (1987). Hümayunname, 2. Baskı. (Çev. Abdürrap Yelgar), Ankara: TTK Yayınları.
• Hândmîr. (1940). Kānûn-i Hümâyûnî. (Nşr. M. Hidayat Hosain), Kalküta: Baptist Mission Press.
• Kaan, Oktay. (2012). “Hindistan’da Türklük Müslüman Türk İmparatorları Hümayun Şah”, Transkripsiyon: Bilal Koç, Tarih Okulu Dergisi, 12, 221-233.
• Karlıağa, H. Bekir. (1991). “Anâsır-ı Erbaa” TDV İslâm Ansiklopedisi, C. III, İstanbul: TDV Yayınları, 149-151.
• Khwandamir. (1940). Qanun-i Humayun. (Çev. Baini Prashad), Kalküta: Baptist Mission Press.
• Kılıç, Hulusi. (2003). “Muslihuddîn-i Lârî”, DİA, C.27. İstanbul: TDV Yayınları, 103-104.
• Konukçu, Enver. (1994). “Ebü’l-Fazl el-Allâmî” DİA, C.10, Ankara: TDV Yayınları, 313-314.
• Konukçu, Enver. (2002). “Bâbürlüler: Hindistan’daki Temürlüler” Türkler Ansiklopedisi, C.8, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 744-765.
• Kortel, S. Haluk. (2011). “Tarih: Hindistan”. DİA, C. 40. İstanbul: TDV Yayınları, 2011, 58-60.
• Malecka, Anna. (1999.) “Solar Symbolism of the Mughal Thrones, A Preliminary Note”, Art Asiatiques, 54, 24-32.
• Moin, A. Azfar. (2012). The Millennial Sovereign: Sacred Kingship and Sainthood in Islam. New York: Columbia University Press.
• Nizami, Khaliq Ahmad. (1996a). “Gavsiyye” DİA, C.13. İstanbul: TDV Yayınları, 404.
• Nizami, Khaliq Ahmad. (1996b). “Muhammed Gavs” DİA, C.13. İstanbul: TDV Yayınları, 403-404.
• Orthmann, Eva. (2011). “Court Cultureand Cosmology in the Mughal Empire: Humayun and the Foundation of the dīn-i ilāhī”, Court Cultures in the Muslim World Seventh to Nineteenth Centuries. (Ed. A. Fuessand J.P. Hartung), New York, 202–220.
• Prasad, Ishwari. (1955). The Life and Times of Humayun, Calcutta: Orient Longman Ltd.
• Rehman, Abdul and Munazzah Akhtar. (2012). “Heart Pleasing and Praise Worthy Buildings: Reviewing Mughal Architecture in the light of Primary Sources”, Pak. J. Engg. &Appl. Sci, Vol. 10, Jan, 103-113.
• Reis, Bedriye. (2006.). “XVI-XVII Yüzyıllarda Hindistan’da Din-i İlahî Tartışmaları ve İmam Rabbanî”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 7/16, 211-234.
• Robinson, Francis. (2007). The Mughal Emperors, London: Thames & Hudson Ltd.
• Roux, J. Paul. (2008). Büyük Moğolların Tarihi: Babur. (Çev. Lale Arlan-Özcan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Seydi Ali Reis. (1988). Mir’at-ül Memalik, Necdet Akyıldız (Haz.). İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Sharma, Sri R. (1998). The Religious Policy of the Mughal Emperors. Third Edition, New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers Pvt. Ltd.
• Streusand, Douglas E. (2013). Ateşli Silahlar Çağında İslam İmparatorlukları: Osmanlılar, Safeviler ve Babürlüler. (Çev. Bahar Fırat), İstanbul: Ufuk Yayınları.
• Tosun, Necdet. (2012). “Ubeydullah Ahrâr”. DİA, 42. Ankara: TDV Yayınları, 19-20.
• Unat, Yavuz. (2003). “Orta Çağ İslam Dünyası’nda Astronomi Çalışmaları ve Batı’ya Etkileri”. Bilim ve Ütopya, 106, 1-15.
• Yûsuf Has Hâcib. (2008). Kutadgu Bilig. Mustafa S. Kaçalin (Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı.