Modernliğin Eşiğinde Ulusun Ruhunu Aramak: Ziya Gökalp’in İktisadi Türkçülük Yaklaşımı ve Batı Düşünündeki Kökenleri

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 6, 733 - 751, 26.12.2025

Kemal Bozkaya , Ayhan Vergili

Öz

Bir ulusun kolektif kalkınmasının en önemli aşaması, kendine özgü bir ekonomi modeli oluşturmasına bağlıdır. Aklın toplumsal birliğini de ifade eden bu model, felsefi ve sosyolojik analizlerin kapsayıcılığıyla öne çıkar. Birinci Dünya Savaşı sonrasında ulusların kaderini belirleyen iktisat politikaları, kültürel ve ekonomik sermayeyi birlikte düşünerek ideal bir temel üzerine inşa edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda çalışmanın odağındaki Ziya Gökalp’in iktisadi Türkçülük fikri, yalnızca ekonomik bir program değil, aynı zamanda ahlaki ve kültürel bir millet projesi olarak ele alınmaktadır. Ancak Gökalp’in Türk ulusunun iktisadi yaşamına dair toplumu aydınlatma çabasını yansıtan bu politikalar, felsefi ve sosyolojik açıdan ayrıntılı açıklamaya muhtaçtır. Bu nedenle makalede Durkheim’ın pozitivist sosyolojisi, Comte’un toplum mühendisliği, Herder’in kültür vurgusu ve Fichte’nin eğitime ve iktisadi bağımsızlığa dair görüşleri, Gökalp’in düşünce tarzı süzgecinden geçirilerek birey, toplum, ortak tarih, ulus ruhu ve kolektif bilinç bağlamında teleolojik olarak analiz edilecektir. Böylece özgün bir melez model olan iktisadi Türkçülüğün felsefi ve sosyolojik arka planı açıkça netleştirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp , Türkçülük , İktisadi Türkçülük , Felsefi Türkçülük

Seeking the Spirit of the Nation on the Threshold of Modernity: Ziya Gökalp’s Approach to Economic Turkism and Its Roots in Western Thought

Öz

The most crucial stage of a nation’s collective development depends on establishing its own economic model. This model, which also reflects the social unity of reason, stands out through its philosophical and sociological depth. Following the First World War, economic policies that shaped the destiny of nations were built upon an ideal basis by considering cultural and economic capital together. In this context, Ziya Gökalp’s concept of Economic Turkism is examined not merely as an economic program, but also as a moral and cultural nation-building project. However, these policies—reflecting Gökalp’s effort to enlighten society regarding the economic life of the Turkish nation—require further philosophical and sociological clarification. Therefore, this article analyzes Durkheim’s positivist sociology, Comte’s notion of social engineering, Herder’s emphasis on culture, and Fichte’s views on education and economic independence through Gökalp’s intellectual synthesis, within the framework of the individual, society, shared history, national spirit, collective consciousness, and independence. In doing so, it clarifies the philosophical and sociological background of Economic Turkism as a distinctive hybrid model that outlines how the economic structure of nation-states should function.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp , Turkism , Economic Turkism , Philosophical Turkism

Kaynakça

• Aristoteles. (1975). Politika (Çev. M. Tunçay). Remzi Kitabevi. (Original work published 4th century BCE).
• Barnard, F. M. (1969). J. G. Herder on social and political culture. Cambridge University Press.
• Cevizci, A. (2005). Felsefe sözlüğü. Paradigma Yayınları.
• Durkheim, E. (2006). Toplumsal işbölümü (Çev. Ö. Ozankaya). Cem Yayınevi. (Original work published 1893).
• Gökalp, Z. (1977). Makaleler IV (F. R. Tuncor, Haz.). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1980). Makaleler IX (Ş. Beysanoğlu, Haz.). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019a). Kitaplar (M. S. Koz, Haz.). Yapı Kredi Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019b). Türkçülüğün esasları. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Gökberk, M. (1997). Kant ile Herder’in tarih anlayışları. Yapı Kredi Yayınları.
• Hayek, F. A. von. (1999). Kölelik yolu (Çev. T. Feyzioğlu & Y. Arsan). Liberte Yayınları. (Original work published 1944).
• Herder, J. G. (2020). Tarih felsefesi (Çev. S. B. Arvasi). Doğu Batı Yayınları. (Original work published 1784–1791).
• Karpat, K. H. (2006). Osmanlı’da değişim, modernleşme ve uluslaşma. İmge Yayınları.
• Keyder, Ç. (2014). Türkiye’de devlet ve sınıflar. İletişim Yayınları.
• Köker, L. (1995). Modernleşme, Kemalizm ve demokrasi. İletişim Yayınları.
• Krause, W. (2011). Fichte’nin “Kapalı Ticaret Devleti.” İçinde A. Topakkaya (Haz.), Fichte (Fikir Mimarları Dizisi). Say Yayınları.
• Mardin, Ş. (1991). Türk modernleşmesi (Makaleler IV). İletişim Yayınları.
• Parla, T. (1993). Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de korporatizm. İletişim Yayınları.
• Platon. (2010). Devlet (Çev. S. Eyüboğlu & M. A. Cimcoz). Türkiye İş Bankası Yayınları. (Original work published ca. 375 BCE).
• Sağlam, S. (2015). Türk sosyolojisinin 100. yılında Ziya Gökalp. Türk Yurdu Yayınları.
• Saint-Simon, H. de. (1964). Social organization, the science of man and other writings. Harper & Row. (Original works published 1820–1825).
• Topuzlu, C. (2002). İstibdat – Meşrutiyet – Cumhuriyet devirlerinde 80 yıllık hatıralarım. Topuzlu Yayınları.
• Tütengil, C. O. (1964). Ziya Gökalp üstüne notlar. Varlık Yayınları.