Osmanlı Dönemi İrevan ve Nahçıvan bölgelerinin Ermeni Terörüne Maruz Kalmış Türk Kökenli Tarihi Toponimleri

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 4, 1961 - 2007, 30.12.2021

Galibe Hacıyeva

Öz

Osmanlı devrinin kaynakları çeşitli bölgelerde, ilkin meskunlaşan eski kavimlerin adını yansıtan coğrafi adların tarihini öğrenmek için çok değerli bilgiler vermektedir. XIV–XVIII. yüzyıllara ait Osmanlı kaynaklarında rasladığımız toponimlerin büyük bir grubunu etnonimlerden türemiş adlar yansıtmaktadır. Bu kaynaklarda Anadolu, Nahçıvan, İrevan Hanlığı (şimdiki Ermenistan) ve başka bölgelerde mevcut eski TÜRK etnonimlerinin adını yansıtan As//Az, Afşar,Alpaut, Kimmer//Gemerli, Uz, Tırkeş, Karakoyunlu, Mag, Çepni, Celayirli, Kıpçak, Tatar, Bayat, Bayandur, Halac, Kınık, Cağatay, Oğuz, Türkman, Kengerli, Sak, Çol//Çul//Sul, Karapapak ve başka bu gibi bir çok eski Türk kökenli etnotoponimlere rastlıyoruz. Bu etnotoponimlerin menşeyinin açıklanması Azerbaycan’dan ve Anadolu’dan toprak iddiasında bulunan Ermeni tarihçilerine verilen tutarlı tarihi cevaptır. Osmanlı kaynakları ve arşiv belgelerine dayalı olarak yapılan onomastik araştırmalar XVIII. Yüzyıldan sonra Ermeniler’in Anadolu, Nahçıvan, İrevan’a tarihi göçleri sonucunda bu alanlardaki eski Türk kökenli toponimlerin değiştirildiğini gösteriyor. Tarihi kaynaklar üzere yapılan araştırmalr ister Anadolu, isterse de eski Oğuz – Türk yurdu olan şimdiki Ermenistan’da çok sayıda eski Türk kökenli coğrafi adların (Büyük Karakilse – Gukark, Gorus-Goris, Karvansaray-İcevan, Zengibasar-Masis, Düzkent-Axuryan, Basarkeçer-Vardanes) değiştirilerek ermenileştirildiğini kanıtlıyor.

Anahtar Kelimeler

Türk, Osmanlı, Anadolu, Nahçıvan, İrevan, etnotoponim, toponim, tarihi kaynak.

Kaynakça

• LANGLOİS, V., Collection des Historiens Anciens et Moderns de L’Armenie, Librarie De Fırmın Didot Freres, Et C12 , French-Paris 1879-1880.
• MAHMUD, K., Divanü Lüğat-it Türk, TDKY, Ankara 2013.
• MAHMUDOV, Y., İrevan Hanlığı. Rusiya İşğalı ve Ermenilerin Şimali Azerbaycan Topraklarına Göçürülmesi, AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarih İnstitutu, Bakı 2010.
• MAMEDOV, S.A., Azerbaydjan i İrano-Tureçkie Voynı v 1603-1636 gg. (po armyanskom istoçnikam), İzvestiya AN Azerb.SSR, seriya istorii, filosofii i prava, 1979, N-1,s.50-61; N-3, s.38-48.
• MEDETOĞLU, A., Sovyet Rusiyasın’ın Türkiye ve Azerbaycana Karşı «Ermeni Kartı», “Türküstan” gazetesi, 6-11 Yanvar (Ocak) Bakı 2021.
• MEMETOV, A.O., O Proisxojdenii Krımskix Tatar i İx Yazıka, Jurnal Gasavet, Kırım 1994.
• MEMMEDOV, R., Nahçıvan Şeherinin Tarihi Oçerki, Elm, Bakı 1977.
• MİNNS, E.H., The Setthines and Northen Nomads, The Cambrige Ancient Histori III. Cambrige 1970.
• MUSTAFAZADE, T.T., Azerbaydjan i Russko-Tureçkie Otnoşeniya v I-oy Treti XVIII veka, Elm, Baku 1993.
• Nahçıvan Muhtar Respublikası, Tarihi-statistik mecume, Seda, Bakı 2004.
• Nahçıvan Muhtar Respublikası,Elm, Bakı 2001.
• Nahçivan Sancağının Müfessel Defteri, (Çev. Ziya Bünyadov ve Hüsameddin Memmedov), (Garamanlı), Elm, Bakı 2001.