İnönü's Last Prime Ministerial Period and Developments in Domestic Politics

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 2, 1089 - 1122, 03.06.2025

Fuat Uçar

https://doi.org/10.46868/atdd.2025.909

Öz

İsmet İnönü is one of the most important figures of the National Struggle and the cadre involved in the establishment of the Republic of Turkey. In addition to being a successful soldier, he also played an important role as a statesman in protecting the regime and ensuring political and social stability. İnönü's political life has always maintained its importance as a man of difficult conditions and transition processes. After the military coup d'état of 27 May 1960, the first coup d'état of the Republic of Turkey, İnönü was one of the most influential actors in the transition to civilian life and democratic order. In this context, İnönü assumed important duties as Prime Minister in two coalition and one minority government he formed after the 1961 elections. Especially during his last term as Prime Minister, important developments took place in domestic and foreign policy. In this period, coup attempts, foreign political developments such as the Cyprus problem and the Johnson Letter had significant effects on domestic politics. The election of Demirel as the chairman of the Justice Party (AP) during İnönü's last prime ministership was one of the important developments in domestic politics. The last government of İnönü's political life was also the first minority government of Turkish political life and the first government to be dismissed as a result of budget negotiations.

Anahtar Kelimeler

İsmet İnönü , Domestic Politics , Johnson Letter , Coalition Government

İnönü’nün Son Başbakanlık Dönemi ve İç Politikada Meydana Gelen Gelişmeler

Öz

İsmet İnönü, Millî Mücadele’nin ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde yer alan kadronun önemli isimlerindendir. Başarılı bir asker olmanın yanında, devlet adamı olarak da rejimin korunmasında, siyasal ve toplumsal istikrarın sağlanmasında önemli roller üstelenmiştir. İnönü’nün siyasal hayatı çoğu zaman zor şartların ve geçiş süreçlerinin adamı olarak her zaman önemini korumuştur. İnönü, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk darbesi olan 27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi’nden sonra sivil hayata ve demokratik düzene geçişin en etkili aktörlerinden olmuştur. Bu kapsamda İnönü, 1961 seçimlerinden sonra kurduğu iki koalisyon ve bir azınlık hükümetinde Başbakan olarak önemli görevler üstlenmiştir. Özellikle son başbakanlık döneminde iç ve dış politikada önemli gelişmeler meydana gelmiştir. Bu dönemde darbe teşebbüslerinin, Kıbrıs sorunu ve Johnson Mektubu gibi dış politik gelişmelerin iç politikaya da önemli etkileri olmuştur. İnönü’nün son başbakanlığı döneminde Demirel’in Adalet Partisi (AP) genel başkanı olarak seçilmesi iç politikada önemli gelişmelerden biri olmuştur. İnönü’nün siyasi hayatında kurmuş olduğu son hükümet, aynı zamanda Türk siyasi hayatının ilk azınlık hükümeti ve bütçe görüşmeleri sonucunda düşürülen ilk hükümet olma özelliğine sahip olmuştur.

Anahtar Kelimeler

İsmet İnönü , İç Politika , Johnson Mektubu , Koalisyon Hükümeti

Kaynakça

• Ahmad, F. (2015). Demokrasi sürecinde Türkiye (1945-1980). Hil Yayın.
• Ahmad, F. (2007). Modern Türkiye’nin oluşumu. Kaynak Yayınları.
• Arcayürek, C. (1984). Yeni demokrasi yeni arayışlar 1960-1965, Bilgi Yayınevi.
• Armaoğlu, F. (2007). 20. yüzyıl siyasi tarihi (1914-1995). Alkım Yayınevi.
• Avcıoğlu, D. (1990). Türkiye’nin düzeni (ikinci kitap). Tekin Yayınevi.
• Aydemir, Ş. S. (1968). İkinci adam. (C. 3). Yükselen Matbaası.
• Aydın, S. & Taşkın, Y. (2014). 1960’tan günümüze Türkiye tarihi. İletişim Yayınları.
• Baban, C. (1970). Politika galerisi. Remzi Kitabevi.
• Bilgiç, S. (2007). Hatıralarım. Akasya Kitap.
• Cumhuriyetin 75 Yılı (1954-1978), 1998). (C. 2). Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Cura, Y. (1994). Koalisyon hükümetleri: Türkiye örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe üniversitesi]. Yök Tez.
• Çavdar, T. (2008). Bir inkılâbın gün batımı 1908 – 2008. İmge Kitabevi.
• Ergil, D. (1978). Türkiye’de toplumsal gelişme siyasal bunalım. Tüm İktisatçılar Birliği Yayınları. Çağrı, E. & Arat, T. (2018). 1960-1980: göreli özerklik-3 AET’yle ilişkiler. Türk dış politikası,kurtuluş savaşından bugüne olgular, belgeler, yorumlar (1919-1980). (C I). İletişim Yayınları. Eroğul, C. (2013). Çok Partili Düzenin Kuruluşu 1945-1971. Geçiş sürecinde Türkiye. Belge Yayınları.
• Findley, C. V. (2011). Modern Türkiye tarihi. Timaş Yayınları.
• Fırat, M. (2018). 1945-1960: Batı bloku ekseninde Türkiye-1, Yunanistan’la ilişkiler. Türk dış politikası, kurtuluş savaşından bugüne olgular, belgeler, yorumlar (1919-1980). (C. I). İletişim Yayınları.
• Gündüz, T. (1998). Türkiye’de cumhuriyet dönemi din eğitimi ve öğretimi kronolojisi (1923 1998). Uludağ üniversitesi ilahiyat fakültesi dergisi. (7) 2, 543-557.
• Güresin, E. (1964a). Yeni hükümetten beklenenler. Cumhuriyet. (5 Ocak)
• Güresin, E. (1964b). Meclisteki tartışmalar. Cumhuriyet. (15 Kasım).
• Güresin, E. (1964c). Huzur komisyonun ilk kararı. Cumhuriyet. (19 Kasım).
• http://www.ysk.gov.tr/tr/1950-1977-yillari-arasi milletvekili-genel-secimleri/3007
• İnönü, 2025, https://www.ismetinonu.org.tr/kibris-sorunu-ve-inonu/
• İnönü, İ. (2017). Defterler 1919-1973. Yapı Kredi Yayınları.
• Keser, U. (2012). Kıbrıs’ta 21 Aralık 1963 kanlı Noel’i ve Kızılay. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. (XII) 24, 255-304.
• Kaplan, İ. (1999). Türkiye’de milli eğitim ideolojisi. İletişim Yayınları.
• Komsuoğlu, A. (2008). Muhalefette adalet partisi: siyasette bir denge arayışı. Türkiye’de siyasal muhalefet. Bengi Yayınları.
• Kongar, E. (2016). 21. yüzyılda Türkiye. Remzi Kitabevi.
• Landau, J. M. (1978). Türkiye’de aşırı akımlar. Turhan Kitabevi.
• Mumcu, U. (1980). Mason belgesi. Cumhuriyet. (29 Haziran).
• Örs, İ. R. (2019). İstanbullu rumlar ve 1964 sürgünleri. İletişim Yayınları.
• Özcan, G. (2017). Altmışlı yıllarda ‘dış’ politika. Türkiye’nin 1960’lı yılları. İletişim Yayınları.
• Sanal, T. (1997). Türkiye’nin hükümetleri. Sim Matbaacılık Ltd. Şti.
• Toker, M. (1992). Demokrasimizin İsmet paşalı yılları, İnönü’nün son başbakanlığı (1961 1965). Bilgi Yayınları.
• Turan, Ş. (2002). Türk Devrim Tarihi: Çağdaşlık Yolunda Yeni Türkiye (27 Mayıs 1960-12 Eylül 1980), 5. Kitap, Ankara, 2002.
• Turan, Ş. (2003). İsmet İnönü yaşamı, dönemi ve kişiliği. Bilgi Yayınevi.
• Turan, A. Ş. (2008). Türkiye’de yerel Seçimler. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Yalansız, N. (2006)., Türkiye’de koalisyon hükümetleri 1961-2002. Büke Kitapları.