The Azerbaijan SSR’s Military Evacuation Hospitals during the Great Patriotic War (1941–1945)

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 4, 458 - 474

Mais Emrahov

Öz

This article emphasises that, at the outbreak of the Great Patriotic War (1941–1945), and in accordance with the Soviet Union’s general mobilisation plan, it was initially intended to establish a hospital network in Azerbaijan comprising 6,000 beds across 7–8 evacuation hospitals. However, as military operations expanded, Baku, and the republic as a whole, became the operational base for the military sanitary and evacuation service. The hospitals were transformed into specialised centres, including maxillofacial surgery, neurosurgery, ophthalmology, prosthetics, infectious diseases, internal medicine, and dermatovenereology. The establishment of evacuation hospitals involved not only medical personnel but also the active participation of the civic community of Baku. Military hospitals were located in the buildings of the Azerbaijan State University (now the University of Economics), the Academy of Sciences, the Azerbaijan State Pedagogical Institute named after V. I. Lenin (now ASPU), the Baku City House of Culture, the Conservatory, and the First Polyclinic. In total, 66 military hospitals were established in the republic in 1941. Between 1941 and 1945, more than 441,000 wounded and sick individuals were treated in the evacuation hospitals of the Azerbaijan SSR. Despite the hardships of war, complaints indicated that in some hospitals certain patients with anti-Soviet inclinations engaged in propaganda in favour of fascist Germany, voicing praise for its armed forces.

Anahtar Kelimeler

War , Soldier , Nurse , Wounded , Military Hospital

Müharibə illərində Azərbaycan SSR-in Hərbi Təxliyə Hospitalları (1941-1945-ci illər)

Öz

Məqalədə qeyd olunur ki, Sovet İttifaqının 1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsi başlanan zaman ümumi səfərbərlik planına əsasən, Azərbaycanda hospital şəbəkəsinin ilk vaxtlar 6000 çarpayılıq olub 7-8 təxliyə hospitalı həddində formalaşdırmaq planlaşdırılırmış, lakin cəbhədə əməliyyatların genişlənməsi nəticəsində Bakı və ümumuilikdə respublika hərbi sanitariya və təxliyə xidmətinin fəaliyyət bazasına çevirmiş, hospitallar üz-çənə, neyro-cərrahiyyə, göz, protez, yoluxucu xəstəliklər, terapevtik və dəri-zöhrəvi olmaqla ixtisaslaşmışdılar. Təxliyə hospitallarının təşkilində təkcə tibb işçiləri deyil, Bakı ictimaiyyəti də iştirak etmişdi. Hərbi hospitallar Azərbaycan Dövlət Universiteti (indiki İqtisad Universiteti)), Elmlər Akademiyası, V.İ.Lenin adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutu (indiki ADPU), Bakı şəhər Mədəniyyət Evi, Konservatoriya, Birinci Poliklinika binasında yerləşirdi. Ümumilikdə 1941-ci ildə respublikada 66 hərbi hospital yaradılmışdı. 1941-1945-ci illərdə Azərbaycan SSR-in təxliyə hospitallarında ümumilikdə 441 mindən çox yaralı və xəstə müalicə olunmuşdur. Müharibənin çətinlikləri ilə əlaqədar daxil olan şikayət məktublarında bir sıra hospitallarda yaralı xəstələr arasında antisovet meylli adamlara rast gəlinmiş, onlar faşistlər xeyrinə təşviqat aparmış, faşist Almaniyasının qüvvələrini tərif edən fikirlər səsləndirmişlər.

Anahtar Kelimeler

Müharibə , Döyüşçü , Tibb Bacısı , Yaralı , Hərbi Hospiral

Kaynakça

• Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin İctimai-Sənədlər Arxivi ARPİİİSSA, Fond №1, siyahı №280, iş №4.
• ARPİİİSSA, Fond №1, siyahı №26, iş №239; iş №58.
• ARPİİİSSA, Fond №1, siyahı №153, iş №117; iş №12.
• ARPİİİSSA, Fond №1, siyahı №27, saxlama vahidi №160.
• ARPİİİSSA, Fond №2, siyahı №42, iş №40.
• ARPİİİSSA, Fond №2, siyahı №27, iş №117; iş №4.
• Abbasov, M. (1967). Baku v gody Velikoy Oteçestvennoy voynı. Azerbaydjanskoe Gosudarstvennoe İzdatelstvo. (In Russian).
• Ağazade, T. D. (1989). Zdravooxranenie Azerbaydjana v gody Velikoy Oteçestvennoy voynı [Avtoreferat dissertatsii kandidata istoricheskikh nauk]. Azerbaydjanskoe Gosudarstvennoe İzdatelstvo. (In Russian).
• Azərbaycan tarixi. VII c. (iyun 1941–2002-ci il). (2003). Elm nəşriyyatı.
• Azərbaycanın qızıl ulduzları: (kitab-albom). (1975). İşıq nəşriyyatı.
• Bratskaya pomoshch osvobozhdyonnym gorodam i selam [Brotherly assistance to the liberated towns and villages], Bakinskiy Rabochiy, 4 March 1943. (In Russian).
• İnsanov, Ə. (2002). Azərbaycan səhiyyəsinin tarixi. Azərbaycan nəşriyyatı.
• Mədətov, Q. (1965). Azərbaycan Böyük Vətən müharibəsində. AzSSR EA nəşriyyatı.
• Məktublar – 1941–1945-ci illər müharibəsinin canlı tarixidir. Məktublar və sənədlər toplusu Писма – живая история войны 1941–1945 гг. (2009). Elm nəşriyyatı.
• Nəsibov, L. (2023). Azərbaycan hərbi hospitalları. 1941–1945. Apostol-A nəşriyyatı.
• Oni osvobojdali Moldaviyu, oni şturmovali Berlin: Vospominaniya i očerki o pyatoy udarnoy armii. (1984). Biblioteka Seriya MSSR. (In Russian).
• Səfərova, R. A. (2008). Bakı-hospitallar şəhəri kimi. In Azərbaycan 1941–1945-ci illər müharibəsində: Məqalələr toplusu. Elm nəşriyyatı.
• Sultanov, Ç. (2016). Bakı nefti dünya şahmat taxtasında. 1939–1945-ci illər (rus dilindən tərc.). TEAS Press nəşriyyat evi.
• Süleymanov, M. (2018). Azərbaycan Ordusunun tarixi (C.IV). Maarif nəşriyyatı.
• Velikaya Oteçestvennaya voyna, 1941–1945: Slovar-spravoçnik. (1985). Politizdat. (In Russian). Vətənə və elmə xidmət etdilər... (2012). Müəl.-tərtibatçı G. Zapletin; red. A. Əlizadə; rus dilindən tərc. Z. Əhmədov. Hafta-Pres nəşriyyatı.
• Vklad Azerbaydjana v pobedu nad faşizmom. (2022). Planeta.
• Zeynalov, Ə. (2008). Azərbaycanin tibb işçiləri 1941–1945-ci illər müharibəsində. in Azərbaycan 1941–1945-ci illər müharibəsində: Məqalələr toplusu. Elm nəşriyyatı.