The Iravani Scholarly Lineage and Sufi Orientation: The Life and Legacy of Abdulkarim Iravani (AH 1220–1294 / 1806–1877)

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 4, 611 - 624

Hilal Aghamoghlanov

Öz

This study examines the role of Islamic scholars from Western Azerbaijan in shaping the socio-religious life of the region, a subject that retains significance in light of current socio-political dynamics. Particular attention is given to the Iravani scholarly lineage, a family of Islamic scholars whose contributions constitute an important part of the region’s religious, social, and cultural history. The lineage began with Mirza Muhammad Iravani, born in 1720, and continued with his son, Mirza Abulqasim Iravani (1773), his grandson, Mirza Abdulkarim Iravani (AH 1220–1294 / 1806–1877), and subsequent generations, many of whom also became Islamic scholars. The findings indicate that Abdulkarim Iravani engaged with Sufi thought. His connections with prominent Sufi figures of his time, particularly the sheikhs of the Nimatullahi order, his respect toward dervishes, and his establishment of the Mollabashi Mausoleum—later serving as a burial place for leading Sufis—support this conclusion. In addition, the article discusses the activities of his forebears and descendants, situating Abdulkarim Iravani within a broader intellectual and religious tradition of Western Azerbaijan.

Anahtar Kelimeler

Religious studies , Western Azerbaijan , Islamic scholars , Iravani lineage , Abdulkarim Iravani , socio-religious activity , Nimatullahi Sufi order

İrevânî Âlimler Silsilesi ve Tasavvufî Yönelim: Abdülkerim İrevânî’nin (H. 1220–1294 / M. 1806–1877) Hayatı ve Mirası

Öz

Bu çalışma, Batı Azerbaycan’daki İslâm âlimlerinin bölgenin sosyo-dinî hayatının şekillenmesindeki rolünü incelemekte olup, konu güncel sosyo-politik dinamikler ışığında önemini korumaktadır. Çalışmada özellikle İrevânî âlimler silsilesine odaklanılmaktadır. Bu aile, bölgenin dinî, sosyal ve kültürel tarihinin önemli bir parçasını oluşturan İslâm âlimlerinden müteşekkildir. Silsile, 1720 yılında doğan Mirza Muhammed İrevânî ile başlamış, oğlu Mirza Ebü’l-Kasım İrevânî (1773), torunu Mirza Abdülkerim İrevânî (H. 1220–1294 / M. 1806–1877) ve sonraki nesillerle devam etmiş, bunların birçoğu da İslâm âlimi olmuştur. Bulgular, Abdülkerim İrevânî’nin tasavvuf düşüncesiyle meşgul olduğunu göstermektedir. Özellikle Nimetullahî tarikatı şeyhleri olmak üzere döneminin önde gelen sûfî şahsiyetleriyle olan irtibatı, dervişlere gösterdiği hürmet ve İleri dönemde önemli sûfîlerin defnedildiği Mollabaşı Türbesi’ni inşa etmesi bu sonucu desteklemektedir. Ayrıca makalede, onun selefleri ve haleflerinin faaliyetleri de ele alınmakta; Abdülkerim İrevânî, Batı Azerbaycan’ın daha geniş bir entelektüel ve dinî geleneği içerisinde konumlandırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din araştırmaları , Batı Azerbaycan , İslâm âlimleri , İrevânî silsilesi , Abdülkerim İrevânî , sosyo-dinî faaliyet , Nimetullahî tasavvufî gelenek

Kaynakça

• Abbas, Sh. Q. (2007). Al-Fava’id al-Razaviyya fi ahval-i ‘ulama’-i madhhab-i Ja‘fariyya. Bustan-e Ketab. (in Persian).
• Aqili, B. (2001). Sharh-e hal-e rijal-e siyasi va nezami-ye mo‘asir-e Iran. Goftar. (in Persian). Habibabadi, M. M. ‘A. Muallim. (1972). Makarim al-Asar (Vol. 3). (in Persian).
• Husayni, S. M., & Rizvani Mufrad, A. (2011, November). Saxtare nizame qazai asre Sefevi (The structure of the judicial system in the Safavid era). Faslnamei huquq, (41), 155–169. (in Persian).
• Ilyasi, ‘A. A. (2018). Tarikhnegari va tarikhnegari-ye Mirza Muhammad Kalantar-e Fars. Pajuheshhaye Tarikhi Iran va Islam, (23), 1–25. (in Persian).
• Karang, ‘A. (1972). Asar-e bastani-ye Azerbaijan (Vol. 1). Shafaq. (in Persian).
• Khunsari, M. M. B. Musavi Isfahani. (1969). Rawzat al-Jannat fi ahval al-‘ulama’ wa al-sadat. (in Persian).
• Majlisi, ‘A. (1983). Bihar al-Anwar (Vol. 69). Wafa. (in Arabic).
• Mowlayi, ‘A., & Alvansaz, M. Khoyi. (2021). Farzanegane Qafqaz. Elmi Nashr. (in Persian).
• Mujtahidi, M. (1948). Rijal-e Azerbaijan dar ‘asr-e Mashrutiyya. Naqsh-e Jahan Press. (in Persian).
• Muhsin Amin, S. (1983). A‘yan al-Shi‘a (Vol. 8). Dar al-Ta‘aruf. (in Arabic).
• Pirmuradian, M., Babasheykhali, H., Shirmuhammadi, & Bahreyni, F. (2013). Seyri dar andishe-ye siyasi-ye Mirza Fazlullah Aqa Tabrizi. Tarvij-e Asnad-e Baharistan, 1392(3), 29–48. (in Persian).
• Rahimov, N. (2014). Azərbaycanın din alimləri. Nurlar. (in Azerbaijani).
• Rufai, ‘A. J. (1992). Mu‘jam ma kataba ‘an al-Rasul wa Ahl Baytihi. (in Arabic).
• Sardarniya, S. (2014). Iravan müsəlman sakinli vilayət olmuşdur (İ. Quliyev, Trans.). Zərdabi. (in Azerbaijani).
• Shirvani, Z. ibn Iskandar. (1950). Bustan al-Sayaha. (in Persian).
• Tabatabai, S. M. T. Qumi. (1996). Bulugh al-Amani fi hayat al-faqih al-kabir wa al-usuli al-shahir al-Iravani. Iravani Madrasa. (in Persian).
• Tarbiat, M. ‘A. (1999). Daneshmandan-e Azerbaijan (Azerbaijan Scholars). (in Persian).
• Tehrani, B. (1970). Al-Dhari‘a ila tasnif al-Shi‘a (Vol. 20). Islamiyya Library. (in Arabic).
• Tunkabuni, M. M. ibn Suleyman. (2005). Qisas al-‘ulama’ wa Risalat al-Najat. Fazil Nashr. (in Persian).
• Zeynali, M., Ilhami, ‘A., & Khosravi, H. (2022). Sahib-e mansaban-e shakhs-e dini dar negar-gari-ye Safavi (vazayef va ‘elmkardha). Sahra-ye Islami, 18(43), 268–287. (in Persian).
• az.wikipedia.org. (n.d.). Nəmatullahiyyə. In Wikipedia. Retrieved September 7, 2025, from https://az.wikipedia.org/wik
• mail.almerja.net. (n.d.). Biography of Abdulkarim Iravani. Retrieved September 7, 2025, from https://mail.almerja.net/more.p
• mail.almerja.net. (n.d.). Fazlali Aqa Mujtahid Tabrizi in Parliament. Retrieved September 7, 2025, from https://mail.almerja.net/
• vista.ir. (n.d.). Mollabashi Mausoleum. Retrieved September 7, 2025, from https://vista.ir/w/a/1
• vista.ir. (n.d.). Mollabashi Mosque. Retrieved September 7, 2025, from https://vista.ir/w/a/16/
• wikijoo.ir. (n.d.). Mirza Abdulkarim Molla Bashi. Retrieved September https://wikijoo.ir/
• eghamat24.com. (n.d.). Tabriz religious places. Retrieved September https://www.eghamat24.
• tarikh.inoor.ir. (n.d.). (Medical treatment of Fazlali Aqa Mujtahid Tabrizi in London and Holland). https://tarikh.inoor.ir/fa/event/page/1L293L/معالجه_فضلعلی_آقا_مجتهد_تبریزی_در_لندن_و_هلند
• tarikh.inoor.ir. (n.d.).(Election of Fazlali Aqa Mujtahid Tabrizi to Parliament). Retrieved https://tarikh.inoor.ir/fa/event/page/1L293J/انتخاب_فضلعلی_آقا_مجتهد_تبریزی_به_نمایندگی_م
• shiaonlinelibrary.com. (n.d.). Al-Dhari‘a Aqa Bozorghttp://shiaonlinelibrary.com/الكتب/3388