Birinci Dünya Müharibəsindən (1914–1918) Müasir Bilik Cəmiyyətinə: Texnoloji və İnformasiya Determinizminin Təkamülü

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 296 - 306

Ayxan Mustafayev

https://doi.org/10.5281/zenodo.17697247

Öz

Bu tədqiqatda Birinci Dünya Müharibəsindən (1914–1918) müasir bilik cəmiyyətinə qədər texnoloji və informasiya determinizminin təkamülü araşdırılır. Müharibə dövründə texnologiya əsasən mərkəzləşdirilmiş təbliğat və hərbi üstünlük vasitəsi kimi istifadə olunurdu. Lakin müasir dövrdə texnologiya süni intellekt, böyük məlumat analitikası və sosial media platformaları vasitəsilə fərdi davranışların formalaşdırılması, ictimai rəyin idarə edilməsi və sosial, iqtisadi, siyasi proseslərin istiqamətləndirilməsində əsas amilə çevrilmişdir. Araşdırma göstərir ki, texnologiyanın cəmiyyətə təsiri mərkəzləşdirilmiş dövlət nəzarətindən fərdiləşdirilmiş sosial manipulyasiyaya keçərək, fərdlərin qərar qəbuletmə mexanizmlərinə və sosial münasibətlərinə dərin təsir göstərir. Bu proses texnologiyanın yalnız alət deyil, həm də cəmiyyətin struktur və dəyərlər sistemini formalaşdıran determinant qüvvə kimi rolunu gücləndirir və gələcəkdə bu təsirin daha da artacağı proqnozlaşdırılır.

Anahtar Kelimeler

Texnoloji determinizm , Birinci Dünya Müharibəsi (1914–1918) , Rəqəmsal transformasiya , Sosial manipulyasiya , Süni intellekt

From the First World War (1914–1918) to the Modern Knowledge Society: The Evolution of Technological and Informational Determinism

Öz

This study examines the evolution of technological and informational determinism from the First World War (1914–1918) to the modern knowledge society. During the war period, technology was primarily used as a means of centralized propaganda and military superiority. In contrast, in the contemporary era, technology has become a key instrument in shaping individual behavior, managing public opinion, and directing social, economic, and political processes through artificial intelligence, big data analytics, and social media platforms. The research demonstrates that the influence of technology has shifted from centralized state control to individualized social manipulation, profoundly affecting decision-making mechanisms and social relations. This transformation reinforces the role of technology not merely as a tool but as a determinant force that shapes the structure and value systems of society. The study concludes that this influence is likely to intensify further in the future.

Anahtar Kelimeler

Technological determinism , First World War (1914–1918) , Digital transformation , Social manipulation , Artificial intelligence

Kaynakça

• BBC News. (2022, May 5). Ukrayna və Rusiya arasında dronların rolu [The role of drones between Ukraine and Russia]. Retrieved from https://www.bbc.com/azeri/articles/c1d558e5le4o
• Castells, M. (2010). The rise of the network society (2nd ed.). Wiley-Blackwell. Retrieved fromhttps://www.wiley.com/enus/The+Rise+of+the+Network+Society%2C+With+a+New+Prefa
• Dənizdə I Dünya Müharibəsi. (2017, October 24). Tarix və Mədəniyyət. Retrieved from https://www.example.com/denizde-i-dunya-muharibesi
• Ellul, J. (1964). The technological society. Vintage Books. Retrieved from https://ia803209.us.archive.org/2/items/Jacques
• Fitzgerald, G. J. (2008). Chemical warfare and medical response during World War I. American Journal of Public Health, 98(4), 611–618. https://doi.org/10.2105/AJPH.2007.11930
• Güzel, H. (2023, November 10). Birinci Dünya Savaşı'nın buluşları ve arkasındaki mühendisler. Hüseyin Güzel. Retrieved from https://www.huseyinguzel.net/post/birinci-d%C3%BCnya-
• McLuhan, M. (1964). Understanding media: The extensions of man. Routledge.
• O’Hanlon, M. E. (2016). The future of land warfare. Brookings Institution Press.
• ON THIS DAY. (2023, October 18). İngiltere'nin Birinci Dünya Savaşı tanklarındaki 10 önemli gelişme. Retrieved from https://onthisday.wiki/tr/ingiltere-nin
• Strachan, H. (2005). The first world war. Oxford University Press. Retrieved from https://prussia.online/Data/Book/th/the-first-world-war-
• van Dijck, J., & Poell, T. (2013). Understanding social media logic. Media and Communication, 1(1), 2–14. https://doi.org/10.12924/mac2013.01010002
• Winner, L. (1980). Do artifacts have politics? Daedalus, 109(1), 121–136. World Economic Forum. (2022). The global risks report 2022. World Economic Forum. Retrieved from https://www.weforum.org/reports/global-risks-report-2022
• Zuboff, S. (2019). The age of surveillance capitalism: The fight for a human future at the new frontier of power. Public Affairs. Retrieved from https://www.researchgate.net/pub