Energy Potential and Environmental Impacts of River Type Hydroelectric Power Plants in Rize Mountains

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 2, 1 - 26

Kadir Doğan

https://doi.org/10.33688/aucbd.1383442

Öz

Energy has become an indispensable element for people by becoming a basic need with the developing technology. The world's rapidly increasing energy needs, the limited availability of fossil fuels, and the environmental problems they cause, have led to the emergence and rapid spread of alternative energy sources. Among these alternative energy sources, rivers are the most widely used natural resource in Turkey. This study focuses on the construction of river tipe hydroelectric power plants in Rize Mountains, which are among the most mountainous and rugged regions of Turkey. This region have been seen as a suitable area for hydroelectric power plants and many power plants have been established at different points. The rapid expansion of hydroelectric power plants in the region and the methods followed during their construction, have started to become a serious threat to the sensitive mountain ecosystems sustainability, which is rich in biodiversity.

Anahtar Kelimeler

Energy, Hydroelectric power plants, Environmental Impacts, Sustainability, Rize Mountains

Rize Dağları’ndaki Nehir Tipi Hidroelektrik Santrallerin Enerji Potansiyelleri ve Çevresel Etkileri

Öz

Gelişen teknoloji ve teknolojik aletlerin kullanım alanlarının yaygınlaşması elektrik tüketiminin artmasına neden olmuştur. Hızla artmaya devam eden enerji ihtiyacının karşılanması için kullanılan fosil yakıtların sınırlı olması ve sebep oldukları çevresel sorunlar alternatif enerji kaynaklarının yaygınlaşmasına yol açmıştır. Alternatif enerji kaynakları arasında akarsular %30’luk payla Türkiye’de en fazla kullanılan doğal kaynak olarak dikkat çekmektedir. Çünkü dağlık ve engebeli arazi yapısıyla Türkiye hidroelektrik potansiyelin yüksek olduğu bir ülkedir. Bu çalışmada biyoçeşitlilik bakımından zengin olan hassas dağ ekosistemlerinin sürdürülebilirliği adına ciddi bir tehdit unsuru haline gelmeye başlayan nehir tipi hidroelektrik santrallerin Rize Dağları’ndaki yapım süreçlerine değinilmiştir. Türkiye’nin en dağlık engebeli yöreleri arasında bulunan ve debisi yüksek düzenli rejime sahip çok sayıda akarsuyun bulunduğu Rize Dağları’nın enerji potansiyeli topografik ve hidrografik verilerle ortaya konulmuştur. İşletme halindeki santrallerin sayısının 53’e ulaştığı yörede; santrallerin dağılışları, işletmeleri ve yapımları sürecinde çevrede oluşturdukları tahribat gezi, gözlem ve fotoğraflama çalışmalarıyla açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Enerji, Hidroelektrik Santral, Çevresel Etkiler, Sürdürülebilirlik, Rize Dağları

Etik Beyan

Çalışma etik kurul onayı gerektirmemektedir.

Destekleyen Kurum

Çalışma herhangi bir kurumdan destek almamıştır.

Kaynakça

• Akova, İ. (2019). Enerji Coğrafyası, İçinde Doğan, M., Sertkaya Doğan, Ö. (Ed.), Beşerî ve Ekonomik Coğrafya, Pegem Akademi, Ankara, 285-330
• Akpınar, E. (2005). Nehir tipi santrallerin Türkiye’nin hidroelektrik üretimindeki yeri, Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/67757 adresinden edinilmiştir.
• Aslan, H., Soğuksulu, Ş. (2017). Nehir tipi hidroelektrik santralleri (NT-HES)’nin neden olduğu sorunlar ve rehabilitasyon çalışmaları: Trabzon örneği, KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi, 20(1), 67-74. doi: 10.18016/ksujns.86536
• Atalay, İ., Mortan, K. (2017). Türkiye Bölgesel Coğrafyası, Genişletilmiş 7.Baskı, İnkılap Kitap Evi, İstanbul
• Başkaya, Ş., Başkaya, E., Sarı, A. (2011). The principal negative environmental impacts of small hydropower plants in Turkey, African Journal of Agricultural Research, 6(14), 3284-3290. doi: 10.5897/AJAR10.786 ISSN 1991-637X
• Devlet Su İşleri (DSİ), 10 Mart 2023 tarihinde www.dsi.gov.tr/Sayfa/Detay/1499 adresinden edinilmiştir.
• Devlet Su İşleri (DSİ), 30 Eylül 2023 tarihinde https://www.dsi.gov.tr/Haber/Detay/619 adresinden edinilmiştir.
• Devlet Su İşleri (DSİ), 1 Ekim 2023 tarihinde https://dsi.gov.tr/Haber/Detay/7951 adresinden edinilmiştir.
• Devlet Su İşleri (DSİ), 27 Aralık 2023 tarihinde https://www.dsi.gov.tr/Sayfa/Detay/744 adresinden edinilmiştir.
• Devlet Su İşleri (DSİ), 10 Ocak 2024 tarihinde https://www.dsi.gov.tr/Sayfa/Detay/740 linkinde Güncel Şartnameler Başlığında Mühendislik Hidrolojisi Hizmetleri Teknik Şartnamesi_R00_20061110 üzerinden https://cdniys.tarimorman.gov.tr/api/File/GetFile/425/KonuIcerik/740/1088/DosyaGaleri/m%C3%BChendislik-hidrolojisi-hizmetleri-teknik-%C5%9Fartnamesi_r00_20061110.pdf adresinden edinilmiştir.
• Doğan, K. (2023). Dağlık bölgelerde insan ve çevre etkileşimi: Rize Dağları örneği, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Beşeri Coğrafya Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul
• Efe, R., Sönmez, S. (2006). Ekolojik ve Floristik özelliklerine göre Türkiye orman vejetasyonunun bölgesel dağılımı. IV. Ulusal Coğrafya Sempozyumu. Avrupa Birliği Sürecinde Türkiye’de Bölgesel Farklılıklar. AÜ Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi, 25-26.
• Elibüyük, M., Yılmaz, E. (2010). Türkiye’nin coğrafi bölge ve bölümlerine göre yükselti basamakları ve eğim grupları, Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(1), 27-55, doi: 10.1501/Cogbil_0000000104
• Elektrik Mühendisleri Odası (EMO), 27.02.2024 tarihinde https://www.emo.org.tr/ekler/095e69ae7d0338f_ek.pdf?tipi=41%26turu=X%26sube=0 adresinden edinilmiştir.
• Ertürk, F., Akkoyunlu, A., Varınca, K.B. (2006). Enerji üretimi ve çevresel etkileri: Fosil hidrolik, yenilenebilir, nükleer, TASAM Türkasya Stratejik Araştırmalar Merkezi, Stratejik Rapor 14.
• Gökdemir, M., Kömürcü, M. İ., Evcimen, T.U., İMO Su Yapıları Kurulu (2012). Türkiye’de hidroelektrik enerji ve hes uygulamalarına genel bakış, Türkiye Mühendislik Haberleri (TMH),471, 18-26. https://www.imo.org.tr/Eklenti/568,turkiyede-hidroelektrik-enerji-ve-hes-uygulamalarina-genel-bakispdf.pdf?0 adresinden edinilmiştir.
• Gönençgil, B. (2009). Küresel Degredasyon Sürecinde Dağlar ve Dağ Alanları Yönetimi, Çantay Kitapevi, İstanbul
• Günal, N. (2013). Türkiye’de iklimin doğal bitki örtüsü üzerindeki etkileri, ACTA TURCICA Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 5(1), 1-22. https://actaturcica.wordpress.com/wp-content/uploads/2020/01/v_i_13.pdf adresinden edinilmiştir.
• Hayısever Topçu, F. (2011). Hidroelektrik santrallarında kamu ve özel sektörün rolünün değişimi ve yarattığı sorunlar, Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 3(1), 223-242. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/201562 adresinden edinilmiştir.
• International Energy Agency (IEA), 27.02.2024 tarihinde https://www.iea.org/reports/electricity-information-overview/electricity-production adresinden edinilmiştir.
• İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) (2009). Hidroelektrik santrallerin yapımı ile ilgili İMO görüşü, Türkiye Mühendislik Haberleri (TMH), 454, 61-64. https://www.imo.org.tr/Eklenti/787,hidroelektrik-santrallerin-yapimi-ile-ilgili-imo-gorusupdf.pdf?0 adresinden edinilmiştir.
• Karr, J.R. (1998). Rivers as Sentinels: Using the biology of rivers to guide landscape management. In Naiman, R.J., Bilby, R.E., (eds.), River Ecology and Management: Lessons from the Pacific Coastal Ecosystems. Springer, New York, 502-528. doi: 10.1007/978-1-4612-1652-0_20
• Muluk, Ç.B., Turak, A., Yılmaz, D., Zeydanlı, U., Bilgin, C.C. (2009). Hidroelektrik santral etkileri uzman raporu: Barhal Vadisi
• Özalp, M., Kurdoğlu, O., Erdoğan Yüksel, E., Yıldırımer, S. (2010). Artvin’de nehir tipi hidroelektrik santrallerin neden olduğu/olacağı ekolojik ve sosyal sorunlar, III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, 20-22 Mayıs 2010, Bildiriler Kitabı, 2, 677-687.
• Özdemir, M.A., Kaymak, H. (2021). Havza planlama, İçinde Doğan, M., Köse, M., Ayhan, F. (Ed.), Coğrafi Planlama, 175-204, Pegem Akademi, Ankara
• Öziş, Ü., Baran, T., Durnabaş, İ., Şeker, Ş., Özdemir, Y. (1997). Türkiye akarsularının su ve su kuvveti potansiyeli, Türkiye Mühendislik Haberleri (TMH), 391, 17-27, https://www.imo.org.tr/Eklenti/1783,1400pdf.pdf?0 adresinden edinilmiştir.
• Sağır, H. (2020). Hidroelektrik Santraller (HES): Ekonomik ve Ekolojik Perspektif, Eğitim Yayınevi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayıncı Sertifika No: 47830, E-ISBN: 978-605-74942-9-0
• Statista Research Department, 27.02.2024 tarihinde https://www.statista.com/statistics/270281/electricity-generation-worldwide/ adresinden edinilmiştir.
• Süme, V., Fırat, S.S. (2020a). Hidroelektrik santraller ve Trabzon ilinde bulunan hidroelektrik santrallerin şehir ve Doğu Karadeniz Havzası için önemi, Türk Hidrolik Dergisi, 4(1), 11-24, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1173951 adresinden edinilmiştir.
• Süme, V., Fırat, S.S. (2020b). Hidroelektrik santraller ve Rize ilinde bulunan hidroelektrik santrallerin şehir ve Doğu Karadeniz Havzası için önemi, Türk Hidrolik Dergisi, 4(2), 8-23, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1365711 adresinden edinilmiştir.
• Tanoğlu, A. (1947). Türkiye’nin İrtifa Kuşakları, Türk Coğrafya Dergisi, 9(10), 37-63. doi: 10.17211/tcd.68808
• T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 27.01.2024 tarihinde https://enerji.gov.tr/bilgi-merkezi-enerji-elektrik# adresinden edinilmiştir.
• T.C. Resmi Gazete (2003). 26 Haziran 2003, Sayı:25150, Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması İmzalanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
• T.C. Resmî Gazete (2008). 17 Temmuz 2008, Sayı: 26939, Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, 08.03.2023 tarihinde https://cdniys.tarimorman.gov.tr/api/File/GetFile/426/KonuIcerik/774/1122/DosyaGaleri/tablo3.xlsx adresinden edinilmiştir.
• TEİAS (Türkiye Elektrik İletim A.Ş.), 27.02.2024 tarihinde https://www.teias.gov.tr/aylik-elektrik-uretim-tuketim-raporlari, adresinden edinilmiştir.
• Türkiye Mimarlar ve Mühendisler Odası Birliği (TMMOB) (2010). Doğu Karadeniz Bölgesi HES Teknik Gezisi Raporu (29–31 Ekim 2010), TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası, Ankara
• Tümertekin, E., Özgüç, N. (1995). Ekonomik Coğrafya, Çantay Kitabevi, İstanbul
• Ulaş, D. (2010). Macahel’de hidroelektrik santrallerin ve ekoturizmin çevreye ve yöre halkına etkileri, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 21(1), 151-158. https://dergipark.org.tr/tr/download/issue-full-file/16799 adresinden edinilmiştir.
• Usta, A. (2016). Türkiye’nin su potansiyelinin belirlenmesi üzerine bir araştırma, Küresel Mühendislik Çalışmaları Dergisi, e-ISSN: 2149-2735, 3(2), 107-115. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/180598 adresinden edinilmiştir.