Swamp drainage and lake reclamation in terms of environmental history: The Bilecik Gölpazarı example

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 1, 122 - 150, 29.04.2025

Kübra Çaylı

https://doi.org/10.33688/aucbd.1638248

Öz

Marshes, with their rich biodiversity, are crucial to ecosystems but have been transformed over time for economic reasons. In the Ottoman Empire, reclamation works were carried out across vast areas, including Rumelia, Anatolia, and the Arab world. One such area is Gölpazarı, currently in Bilecik Province. In the 19th century, Gölpazarı, previously part of Bursa Province, was valued for its fertile land and strategic location, but its marshes hindered agriculture and settlement. The reclamation efforts to drain these marshes ignored the region's geographical and climatic characteristics, leading to environmental problems instead of economic gains. This study examines the environmental impacts of these reclamation efforts using Ottoman and Republican-era archival sources, along with other scientific studies, and The current reflections of the environmental and economic effects of the reclamation activities in Gölpazarı were also emphasized.

Anahtar Kelimeler

Swamp drainage , Environmental history , Climate change , Bilecik Gölpazarı

Çevresel Tarih Açısından Bataklık Kurutma ve Göl Islahı: Bilecik Gölpazarı Örneği

Öz

Bataklıklar, sundukları zengin biyoçeşitlilik ile ekosistem için önemli alanlar olup zaman içerisinde ekonomik nedenlerle dönüştürülmüşlerdir. Osmanlı Devleti’nde ekonomik nedenlerle başlanan bu dönüştürme çalışmaları Rumeli, Anadolu, Arap coğrafyası gibi oldukça geniş bir alanda yürütülmüştür. Bu alanlardan birisi de günümüzde Bilecik İli’ne bağlı olan Gölpazarı İlçesi’dir. 19. yüzyılda Bursa Vilayeti’ne bağlı bir nahiye olan Gölpazarı, verimli toprakları ve stratejik konumu ile önem taşısa da bataklıklar tarım ve yerleşim faaliyetlerini zorlaştırmıştır. Bataklıkların kurutularak tarıma uygun hale getirildiği Gölpazarı’nda bölgenin coğrafi ve iklim özellikleri dikkate alınmadığından ıslah çalışmaları ekonomik yarardan ziyade çevresel sorunları ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada, Gölpazarı’nda yürütülen ıslah çalışmalarının çevresel etkileri Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi arşiv kaynaklarında verilen bilgiler çerçevesinde ele alınarak incelenmiştir. Arşiv kaynakları haricinde diğer bilimsel çalışmalardan da yararlanılan bu çalışmada, Gölpazarı’ndaki ıslah faaliyetlerinin çevresel ve ekonomik etkilerinin günümüze yansımaları üzerinde de durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bataklık kurutma , Çevresel tarih , İklim değişikliği , Bilecik Gölpazarı

Kaynakça

• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, (AFAD, 2021). İl Afet Risk Azaltma Planı, Bilecik.
• Alkan, M. S. (2022). Bilecik bölgesi sismik tehlikesinin ve zemin sıvılaşma potansiyelinin belirlenerek sıvılaşma risk haritasının oluşturulması, Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden edinilmiştir.
• Barbier, E., Acreman, M., Duncan, K. (1997). Economic Valuation of Wetlands: A Guide For Policy Makers and Planners, Ramsar Convention Bureau.
• Başkaya, Z. (2011). Gölpazarı’nın Kuruluşu, Gelişmesi ve Fonksiyonel Özellikleri, Doğu Coğrafya Dergisi, 16(25), 133-161. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunidcd/issue/2453/31236 edinilmiştir.
• Başkaya, Z. (2018). Bilecik ili’nde topografik faktörlere göre (yükselti, eğim, bakı) nüfusun ve yerleşmelerin dağılışı, içinde Erdoğan, T., Atayeter, Y. (Ed.) Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimlerde Akademik Araştırmalar-VI, (89-106), Ankara:Gece Kitaplığı.
• Batur, M. (1964). Gölpazarı: Adı, Kuruluşu, Folkloru, Türk Folklor Araştırmaları, 174, 3280-3282. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://turkfolklorarastirmalari.com/pdf/174.pdf adresinden edinilmiştir.
• Berberoğlu, E. (2013). Sulak alan kavramı, sulak alan nedir? Sulak alan sınıflandırması, içinde Meriç, T., Serhan Çağırankaya, S. (Ed), Sulak Alanlar, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Ankara:Kayıhan Ajans, 9-38.
• Bilgin, T. (2012). Milli Mücadele Döneminde Bilecik, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. https://acikerisim.sakarya.edu.tr/handle/20.500.12619/77566 adresinden edinilmiştir.
• Cuinet, V. (1895). La Turquie d'Asie, Géographie Administrative: Statistique, Descriptive et Raisonnée de Chaque Province de l'Asie Mineure, 4, Paris.
• Çoruh, H. (2019). Osmanlı döneminde bataklık ıslah çalışmaları (1840-1920), Journal of Strategic Research in Social Science, 5(1), 267-294. doi:10.26579/josress-5.1.16
• Demiryürek, H. (2011). II. Meşrutiyet Döneminde Bilecik, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sakarya. https://acikerisim.sakarya.edu.tr/handle/20.500.12619/77372 adresinden edinilmiştir.
• Emecen, F. (1992). Bilecik, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 6, 154-156.
• Emecen, F. (1998). Hüdâvendigâr, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 18, 285-286.
• Gürbüz, E., Seyitoğlu, G. (2014). Gölpazarı Havzası’nın Kuvaterner gelişimi, Türkiye Jeoloji Bülteni, 57(2), 1-17. doi:10.25288/tjb.298717
• Menteşe, S., Koca, S. (2022). Tarıma uygun alanların belirlenmesi: Bilecik İli örneği, Coğrafi Bilimler Dergisi, 20(2), 395-397. doi:10.33688/aucbd.1081180
• Özgür, M. (1990). Gölpazarı ovası ve çevresinde coğrafi gözlemler, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 33(1-2), 408-410. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dtcfdergisi/issue/66754/1043943 adresinden edinilmiştir.
• Özkadıoğlu, M. (2018). Gölpazarı Havzası’nın (Bilecik) Mıke She Programı ile Bütünleşik Hidrolojik Modeli, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. https://openaccess.hacettepe.edu.tr/handle/11655/5502 adresinden edinilmiştir.
• Öztürk, S. (2007). 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla İmar-ı Mülk Hedefinde Yeni Adımlar: Göl, Nehir ve Bataklıkların Islahı, I. İktisat Tarihi Kongresi Tebliğleri, 7-8 Eylül, İstanbul, 297-311.
• Scott, J. (2023). Tahıla Karşı, İlk Devletlerin Derin Tarihi, İstanbul:Koç Üniversitesi Yayınları.
• Yılmaz, T. (2013). Sulak alan mevzuatı, içinde Meriç, T., Çağırankaya, S. (Ed), Sulak Alanlar, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Ankara:Kayıhan Ajans, 81-96.
• Yılmazçelik, İ., Erdem, S. (2017). II. Abdülhamid döneminde Anadolu ve Balkanlarda yürütülen bataklık alanlarının kurutularak ziraî ekonomiye kazandırılması çalışmaları, içinde Gün, F., Erbay, H.İ. (Ed.), Sultan II. Abdülhamid Han ve Dönemi, İstanbul:TBMM Milli Saraylar 409-413.
• Arşiv Kaynakları:
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA).
• Sadaret Mektubi Kalemi (A.MKT.) Dosya No:37 Gömlek No:9, Tarih:5 Rebiulevvel 1262 (3 Mart 1846).
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.) Dosya No:2199 Gömlek No:164882, Tarih:28 Recep 1321(20 Ekim 1903).
• Cevdet, İktisat (C.İKTS.) Dosya No: 8 Gömlek No:397, Tarih:21Muharrem 1262 (19 Ocak 1846).
• Dahiliye Mütenevvia (DH.MTV.) Dosya No:16 Gömlek No:18, Tarih: 3 Recep 1330 (18 Haziran 1912).
• İrade, Ticaret ve Nafia (İ.TNF.) Dosya No:18 Gömlek No:25 Tarih:16 Rebiulahir 1326 (18 Mayıs 1908).
• Meclis-i Vâlâ. (MVL.) Dosya No: 664 Gömlek No:27, Tarih:25 Recep 1280 (5 Ocak 1864).
• Dosya No:666 Gömlek No:6, Tarih: 4 Şaban 1280(14 Ocak 1864), Dosya No:672 Gömlek No:4 Tarih:25 Zilkade 1280(2 Mayıs 1864).
• Şura-yı Devlet (ŞD.). Dosya No:1223 Gömlek No:2 Tarih: 18 Safer 1324 (13 Nisan 1906).
• Yıldız Resmi Maruzat (Y.A.RES.). Dosya No:137 Gömlek No:4 Tarih: 3 Rebiulahir 1324 (27 Mayıs 1906), Dosya No:145 Gömlek No:21, Tarih: 10 Safer 1325 (25 Mart 1907).
• Haritalar (HRT.H.). nr:957, 29 Zilhicce 1341(12 Ağustos 1923).
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA).
• Başbakanlık Kararlar Daire Başkanlığı Tarih: 18 Mayıs 1981.
• Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü, Tarih:22 Temmuz 1937.
• Siyasi Partiler, Tarih:6 Ocak 1940.