The Transfer of Modern Geography Tradition to Türkiye: Besim Darkot and His Regional Geography

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 2, 796 - 825, 30.10.2025

Şafak Bariş

Öz

Ordinary Prof. Dr. Mehmet Besim Darkot (1903-1990) was an academic who worked at the Faculty of Literature. Department of Geography, Istanbul University for many years, trained many students, and played a role in the establishment of modern geography in Turkey. With the education he received in France, he brought contemporary geography approaches in the West to Turkey, and was particularly influential in the development and institutionalization of the discipline. The works of Darkot, who wrote many textbooks, encyclopedia articles, congress papers, articles, and pioneering maps in his field from primary school to higher education level, are important in understanding the transformation of Turkish geography during the transition from the Ottoman Empire to the Republic. This study is qualitative research based on document analysis and biographical methodology. The aim of the research is to analyze the contributions of Darkot, one of the geographers of the Republican period, to the science of geography in Turkey, especially from the perspective of “regional geography”. Educated in an academic environment influenced by Vidal de la Blache, Darkot's contributions in the fields of cartography, physical and human geography, bear the traces of his education. In this context, the study first provides a general conceptual framework by defining and briefly outlining the history of regional geography, and then analyzes the subject, illustrated with examples from Darkot's works.

Anahtar Kelimeler

MEHMET BESIM DARKOT , Coğrafya , Istanbul University , Regional Geography

Modern Coğrafya Geleneğinin Türkiye'ye Transferi: Besim Darkot ve Bölgesel Coğrafyacılığı

Öz

Ordinaryüs Prof. Dr. Mehmet Besim Darkot (1903–1990), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü’nde uzun yıllar görev yapmış, birçok öğrenci yetiştirmiş ve Türkiye’de modern coğrafya anlayışının kurulmasında rol oynamış bir akademisyendir. Fransa’da aldığı eğitimle Batı’daki çağdaş coğrafya yaklaşımlarını Türkiye’ye taşımış; özellikle disiplinin gelişmesi ve kurumsallaşmasında etkili olmuştur. İlköğretimden yükseköğretim seviyesine kadar çok sayıda ders kitabı, ansiklopedi maddesi, kongre bildirisi, makale ve alanında öncü haritalar kaleme alan Darkot’un çalışmaları, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde Türk coğrafyasının dönüşümünü anlamak açısından önemlidir. Bu çalışma, doküman analizine dayanan ve biyografik yöntem çerçevesinde ele alınan nitel bir araştırmadır. Araştırmanın amacı, Cumhuriyet dönemi coğrafyacılarından Darkot’un, Türkiye’de coğrafya bilimine katkılarını özellikle “bölgesel coğrafya” perspektifinden inceleyebilmektir. Vidal de la Blache’ın etkili olduğu bir akademik çevrede eğitim alan Darkot’un kartografya, fiziki ve beşerî coğrafya alanındaki katkıları, aldığı eğitimin izlerini taşımaktadır. Bu bağlamda, çalışmada öncelikle bölgesel coğrafyanın tanımı ve kısa tarihçesi verilerek genel bir kavramsal çerçeve oluşturulmuş, ardından Darkot’un eserleri üzerinden örnekler verilerek, konu analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Besim Darkot , Coğrafya , İstanbul Üniversitesi , Bölgesel Coğrafya

Etik Beyan

Etik kurul izni gerektiren bir durum söz konusu değildir.

Destekleyen Kurum

YOK

Kaynakça

• Akkan, E. (1972). Cumhuriyetin 50. yıldönümünde coğrafya. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 5-6, 1-5.
• Akyol. İ. H. (1943a). Son yarım asırda Türkiye’de coğrafya I: Mutlakiyet devrinde coğrafya. Türk Coğrafya Dergisi, 1, 3-15. https://doi.org/10.17211/tcd.74017
• Akyol. İ. H. (1943b). Son yarım asırda Türkiye’de coğrafya II: Meşrutiyet devrinde coğrafya. Türk Coğrafya Dergisi, 2, 121-136. https://doi.org/10.17211/tcd.76221
• Akyol, İ. H. (1943c). Son yarım asırda Türkiye’de coğrafya III: Cumhuriyet devrinde coğrafya. Türk Coğrafya Dergisi, 3-4, 247-276. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/298883
• Alagöz, C. A. (1943). Türk Coğrafya Kurumunun amaçları ve çalışmaları. Türk Coğrafya Dergisi, 3-4, 397-403. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/298929
• Alagöz, C. A. (1949). Türk coğrafya ailesinin kayıpları: Profesör Théodore Lefebvre. Türk Coğrafya Dergisi, 11-12, 147-148.
• Avcı, S. (2012). Birinci Coğrafya Kongresi ve Türkiye’nin coğrafî bölgeleri hakkındaki tartışmalara dair bir not. Türk Coğrafya Dergisi, 57, 95-99. https://doi.org/10.17211/tcd.40405
• Bayartan, M. (2023). “Türkiye’de tarihi coğrafyanın 100 Yılı. Tarih Dergisi – Turkish Journal of History, 81 (2023/3), 695-725. https://doi.org/10.26650/iutd.20238119
• Bekaroğlu, E., & Yavan, N. (2013). Modern Türk coğrafyasının tarihsel gelişiminde Batılı coğrafya okullarının etkisi: Ampirik bir analiz, Beşeri Coğrafya Dergisi, 1(1), 51-66. Erişim adresi: https://www.academia.edu/7313746/Modern_T%C3%BCrk_co%C4%9Frafyas%C4%B1n%C4%B1n_tarihsel_geli%C5%9Fiminde_Bat%C4%B1l%C4%B1_co%C4%9Frafya_okullar%C4%B1n%C4%B1n_etkisi_Ampirik_bir_analiz_Influences_of_Western_Geography_on_the_Historical_Development_of_Modern_Turkish_Geography_An_Empirical_Analysis_
• Bekaroğlu, E. (2014). Modern Türk coğrafyası geleneği. İçinde E. Bekaroğlu A. & R. Özdemir (Eds.). Bir disiplinin iç dünyası: Modern Türk coğrafyası üzerine söyleşiler (ss.53-69). İstanbul: İdil.
• Bekaroğlu, E. (2016). Modern dünya-sisteminin bilgi yapıları bağlamında coğrafya için bir dışsal tarih okuması. Toplum ve Bilim, 136, 117-146. Erişim adresi: https://www.academia.edu/27401116/Modern_d%C3%BCnya_sisteminin_bilgi_yap%C4%B1lar%C4%B1_ba%C4%9Flam%C4%B1nda_co%C4%9Frafya_disiplini_i%C3%A7in_bir_d%C4%B1%C5%9Fsal_tarih_okumas%C4%B1_A_Study_of_an_External_History_for_Geography_in_the_Context_of_Structures_of_Knowledge_in_the_Modern_World_System_
• Birinci, A. (2016). Türkiye’de biyografi geleneği. Yedikıta Tarih ve Kültür Dergisi, 99, 49-53. Erişim adresi: https://www.academia.edu/31035349/T%C3%BCrkiyede_Biyografi_Gelene%C4%9Fi_Prof_Dr_Ali_Birinci_ Birinci Türk Coğrafya Kongresi. (1941, 6–21 Haziran). T.C. Maarif Vekilliği, Raporlar- Müzakereler- Kararlar.
• Ceylan, M. A. (2013). Türkiye coğrafyasına katkıda bulunan yabancı bilim adamları: E. Obst, Th.Lefebvre ve E. Chaput. Avrasya İncelemeleri Dergisi (AVİD), 2 (1), 311-351. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/217853
• Claval, P. (2007). Regional geograpy: Past and present (A review of ideas/consepts, approaches and goals). UFR de Géographie et Aménagement, Université Paris Sorbonne (Paris IV)
• Darkot, M. B., & Alagöz, C. A. (1926). Cumhuriyet çocuklarına (yeni) coğrafya dersleri (3., 4., 5. sınıf). İstanbul.
• Darkot, M. B. (1928). İlk mekteplerde coğrafya muallim el kitabı. İstanbul: İstanbul Basım.
• Darkot, M. B. (1930). Tabiat üzerinde müşahedeler I. Terbiye Dergisi, 23, 5-17.
• Darkot, M. B. (1931). Tabiat üzerinde müşahedeler V. Terbiye Dergisi, 32, 20-27, Ankara.
• Darkot, M. B. (1931). Tabiat ve insan. Terbiye Dergisi, 4-7.
• Darkot, M. B. (1938). Boğazların menşei. Coğrafi Araştırmalar I, 1-14. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü.
• Darkot, M. B. (1938). Türkiye’de yakın iklim değişiklikleri ile ilgili bazı morfoloji müşahedeleri. Coğrafi Araştırmalar I, 15-27. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü.
• Darkot, M. B. (1938). Ege haliçlerinin menşe ve tekâmülü. Coğrafi Araştırmalar, 1, 29-52. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü.
• Darkot, M. B. (1938). Kütahya yaylalarında yapılan coğrafi seyahate ait rapor gibi. Coğrafi Araştırmalar 1, 53-91. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü.
• Darkot, M. B. (1938). Coğrafi Araştırmalar 1. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayını. Darkot, M. B. (1942). Türkiye coğrafyası: Lise III. İstanbul: Kanaat Yayınları.
• Darkot, M. B. (1943). Türkiye’nin coğrafi bölgeleri arasında Yukarı Fırat Bölgesi. İçinde İstanbul Üniversitesi III. Üniversiteler Haftası, Elazığ (ss. 225–268).
• Darkot, M. B. (1951). Türkiye coğrafyasının kuruluşuna bir bakış. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 1, 59–62.
• Darkot, M. B. (1955). Türkiye’nin coğrafi bölgeleri hakkında (Sur les regions geographiques de la Turquie). Türk Coğrafya Dergisi, 13–14, 141–150.
• Darkot, M. B. (1955). Türkiye iktisadi coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
• Darkot, M. B. (1957). Kartografya dersleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayını.
• Darkot, M. B. (1961). Türkiye’nin “İdari Coğrafyası” üzerinde düşünceler. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 12, 35–46.
• Darkot, M. B. (1966). Türkiye’de coğrafi bölgelerin teşkilinde kriterlerin araştırılması. İçinde İTÜ Şehircilik Konferansları (1963–64) (ss. 31–47). İstanbul.
• Darkot, M. B. (1969). Akdeniz Bölgesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Teksir Ders Notları.
• Darkot, M. B., & Tuncel, M. (1981). Marmara Bölgesi coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayını.
• Darkot, M. B., & Tuncel, M. (1988). Ege Bölgesi coğrafyası (2. baskı). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayını.
• Durgun, S. (2011). Memalik-i Şahane’den Vatan’a. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Erinç, S. (1968). Jeomorfoloji-I. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları, No. 2931.
• Erinç, S. (1971). Jeomorfoloji II. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Erinç, S. (1973). Elli yılda coğrafya. Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı, Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları, No. 11.
• Erinç, S. (1991). Ord. Prof. Dr. M. Besim Darkot anısına (1903–1990). İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 7. İstanbul, Türkiye.
• Gümüşçü, O. (2012a). Coğrafyaya davet. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Gümüşçü, O. (2012b). Kâtip Çelebi’den günümüze Türkiye’de coğrafyanın tarihi serüveni. İçinde TÜCAUM VII. Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı (ss. 355–389). Ankara. Erişim adres: http://tucaum.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/280/2015/08/semp7_46.pdf
• Gümüşçü, O. (2013). Tarihi coğrafya (O. Gümüşçü, Ed.). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Gümüşçü, O., Şenkul, Ç., & Yılmaz, H. H. (2014). Temelleri, gelişimi ve yapısıyla tarihi coğrafya (O. Gümüşçü, Ed.). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Gümüşçü, O., & Özür/Karakaş, N. (2016). Türkiye’de modern coğrafyanın kuruluşu ve örgütlenmesi (1915–1941). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 32(93), 105–148.
• Gürsoy, G. R. (1957). Türkiye’nin coğrafi taksimatında yapılması icab eden bazı tahsisler. Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, 15, 219–239.
• Hartshorne, R. (1939). The nature of geography: A critical survey of current thought in the light of the past. Annals of the Association of American Geographers, 29, 173–658.
• Holt Arild-Jensen. (2019). Coğrafya tarihi, felsefesi ve temel kavramları (2. baskı; E. Bekaroğlu, Ö. F. Anlı, H. Turut, & S. Tuysuz, Çev.). İstanbul: İdil Yayıncılık.
• İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü. (t.y.). Ordinaryüs Prof. Dr. Mehmet Besim Darkot (163 Numaralı Dosya). Karakuş, U. (2012). Coğrafya eğitimi için önemli bir kaynak: Birinci Türk Coğrafya Kongresi. Marmara Coğrafya Dergisi, 25, 198–212.
• Kayan, İ. (2000). Türkiye üniversitelerinde coğrafya eğitimi: Amaç, yeni hedefler, sorunlar ve öneriler. Ege Coğrafya Dergisi, 11, 7–22. Erişim adresi: chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3434367
• Kaygalak, İ. (2011). Postmodern eleştirilerin coğrafi düşünce ve yeni mekân kavrayışları üzerine yansımaları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(1), 1–10. doi:10.1501/Cogbil_0000000114
• Kaygalak, İ. (2023). Türkiye’de ekonomik coğrafyanın yüzyılı. Ege Coğrafya Dergisi (ECD) / Aegean Geographical Journal, 32, 13–35. (Cumhuriyet’in 100. Yılı Özel Sayısı). doi:10.51800/ecd.1318713
• Koçman, A. (1999). Cumhuriyet döneminde yüksek öğretim kurumlarında coğrafya öğretimi ve sorunları. Ege Coğrafya Dergisi, 10, 1–14. Erişim adresi: chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/56816
• Neuman, W. L. (2017). Toplumsal araştırma yöntemleri: Nitel ve nicel yaklaşımlar I (S. Özge, Çev.). İstanbul: Yayın Odası.
• Özgen, N. (2017). Beşeri coğrafyada bilimsel bilgi ve metodolojik uygulamalar üzerine bir değerlendirme. FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 24, 195–221.
• Özgüç, N., & Tümertekin, E. (2000). Coğrafya: Geçmiş, kavramlar, coğrafyacılar. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Özgür, E. M., & Yavan, N. (2013). Türk coğrafyacılarının iç hesaplaşması: Neden başaramadık? Nasıl başarabiliriz?. Beşeri Coğrafya Dergisi, 1, 14-38. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/profile/Nuri-Yavan-2/publication/263470559_Turk_Cografyacilarinin_Ic_Hesaplasmasi_Neden_Basaramadik_Nasil_Basarabiliriz_An_Essay_on_Self-Criticism_of_Turkish_Geography_Why_Have_We_Failed_How_Can_We_Succeed/links/00b7d53b0971847aba000000/Tuerk-Cografyacilarinin-Ic-Hesaplasmasi-Neden-Basaramadik-Nasil-Basarabiliriz-An-Essay-on-Self-Criticism-of-Turkish-Geography-Why-Have-We-Failed-How-Can-We-Succeed.pdf
• Özgür, E. M., Bekaroğlu, E., Deniz, A., & Yüceşahin, M. M. (2023). Geleneğin izinde: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde bölgesel coğrafyanın tarihi (1935–2023). İçinde L. Kayapınar, M. Küçük, R. Bayar, T. B. Güler, D. K. Düşünceli, & M. Öksüz (Ed.), Cumhuriyetin 100. yılına armağan: Kuruluşundan günümüze ata yadigârı Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi (ss. 417–420). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (Ciltsiz) (M. Bütün & S. B. Demir, Çev.). Ankara: Pegem Akademi.
• Pérouse, F.-J. (2012). Türkiye’de coğrafyanın yansımaları (N. Yavan & S. Acar, Çev.). Coğrafi Bilimler Dergisi, 10(1), 1–8. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000128
• Sekin, S. (1999). Cumhuriyetin 75. yılında coğrafya. Öneri Dergisi, 2(11), 147-153.
• Selen, H. S. (1941). Türkiye’nin coğrafi bölgelere taksimine dair bir muhtıra. İçinde Birinci Türk Coğrafya Kongresi, Müzakere ve Raporlar Kitabı (s.251-255). Ankara.
• Tekeli, İ. (2010). Mekân anlayışında ve coğrafyada Kantçı çizginin gelişmesi. İçinde Mekânsal ve toplumsal olanın bilgibilimi yazıları (İlhan Tekeli Toplu Eserler, No. 10, ss. 51–68). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. (2012). Türkiye'de coğrafyacıların çok paradigmalı bir bilim dünyasında yaşamayı öğrenmesi gerekiyor. İçinde TÜCAUM VI. Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı (ss. 348–354). Ankara: TÜCAUM. Erişim adresi: chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://tucaum.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/280/2015/08/semp7_45.pdf
• Tuncel, M. (1991). Ord. Prof. Dr. Besim Darkot: Hayatı ve Türkiye coğrafyasına katkıları. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 3, 1-13.
• Tuncel, M. (1992). Coğrafya dolu bir hayat: Ord. Prof. Dr. Besim Darkot. Türk Coğrafya Dergisi, 27, 1-14. https://doi.org/10.17211/tcd.33984
• Tuysuz, S., & Yavan, N. (2012). Bölgesel coğrafya yaklaşımı ve Türk coğrafyasındaki etkileri üzerine kritik bir değerlendirme. İçinde TÜCAUM VI. Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı (ss. 390–405). Ankara: TÜCAUM. Erişim adresi: https://tucaum.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/280/2015/08/semp7_43.pdf
• Tümertekin, E. (2001).Beşeri coğrafya. İçinde Cumhuriyet döneminde Türkiye’de bilim: Sosyal bilimler-II (ss. 194–196). Ankara: TÜBA Yayınları.
• Warf, B. (2006). Regional geography. İçinde Encyclopedia of human geography. Thousand Oaks, CA: SAGE Publications.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yiğit, A. (2000). Türkiye’de daha kullanışlı coğrafi bölgeler oluşturma gerekçeleri ve öneriler. 9. Ulusal Bölge Bilim/Bölge Planlama Kongresi Bildirileri, 514-528. Trabzon: KATÜ. Erişim adresi: https://www.academia.edu/22472774/_22_T%C3%BCrkiye_de_Daha_Kullan%C4%B1%C5%9Fl%C4%B1_Co%C4%9Frafi_B%C3%B6lgeler_Olu%C5%9Fturma_Gerek%C3%A7eleri_ve_%C3%96neriler
• Yiğit, A., & Tunçel, H. (2017). 100. yılında Türkiye’de coğrafyacılar: Türkiye coğrafyacı biyografileri (1915-2015). Ankara: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları.
• Yiğit, A. (2019). Sırrı Erinç’in bölgesel coğrafyanın ilke ve yöntemleri ile ilgili literatüre katkıları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 17(34), 583-608. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1112524