Eleştirel Düşünme Becerisi Edindirme Bağlamında Çocuk ve Gençlik Kitaplarının İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 55 Sayı: 2, 421 - 446, 01.08.2022

Fatma Esra Kanmaz , Canan Aslan

https://doi.org/10.30964/auebfd.1082458

Öz

Teknolojinin hızla geliştiği, çocuk ve gençlerin yazınsal yapıtlarla kurdukları iletişimin her geçen gün azaldığı bu çağda, onların ilgilerini nitelikli yazınsal yapıtlara çekmek büyük önem kazanmaktadır. Nitelikli çocuk ve gençlik edebiyatı kitapları; denetimci bir tutumdan uzak durarak, yazınsallığını yitirmeden çocuk ve gençlere, kurgu içerisindeki karakterler yoluyla düşünsel ipuçları sunmalı; onların kişi ve olaylar üzerine düşünmelerini sağlayabilmelidir. Bu çalışmanın genel amacı 2016 yılında çocuk ve gençlik edebiyatı adı altında “çok satılan” çocuk ve gençlik kitaplarından, araştırmanın amacı doğrultusunda seçilenlerin çocuklara eleştirel düşünme becerisini edindirme bağlamındaki işlevini değerlendirmektir. İçerik çözümlemesi yönteminin kullanıldığı bu araştırmanın çalışma grubunu, üç bilgisunar (internet) sitesinde ortaklık gösteren, öykü ve roman türündeki otuz çocuk ve gençlik kitabı oluşturmaktadır. Araştırmada bağlam birimi olarak “izlek” (tema) seçilmiştir. Kitaplardaki alt kategorilerin yorumlanmasında sıklık (frekans), yüzde ve yoğunluk puanlarından yararlanılmıştır. Sonuç olarak bu çalışma kapsamında incelenen çocuk ve gençlik kitaplarında yoğunluk puanı en yüksek olan kitapların sırasıyla Küçük Prens, Bir Şeftali Bin Şeftali ve Yaşasın Ç Harfi Kardeşliği iken; en az olanların ise sırasıyla Çocuk Kalbi, Bir Küçük Osmancık Vardı ve Saftirik Greg’in Günlüğü Ah Kalbim (7.Kitap) adlı kitaplar olduğu görülmüştür. Bu çalışma kapsamında çocuklar ve gençlerle buluşturulacak yazınsal kitapların, çocuk ve gençleri eleştirel düşünmeye yönlendirmesi bakımından da değerlendirilmesi gerektiği önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

çok satılan kitap, çocuk ve gençlik edebiyatı, eleştirel düşünme, içerik çözümlemesi.

An Investigation of Children’s and Young Adult Books in the Context of Critical Thinking Skills Acquisition

Öz

With the technological advancements and declining connection of children and young adults with written works, getting their interest to qualified books has become a significant issue. Such children and young adult books should avoid an instructional tone and make them reflect on various events through the characters without compromising the literary value. This study is intended to focus on an in-depth investigation of 2016 best-seller children and young adult books in the context of critical thinking skills acquisition. Thirty children's and young adult books in the genre of short stories and novels selected based on the data from three internet websites constitute the data set to the content analysis performed in this study. “Theme” is used as a context unit. Frequency, percentage, and density values are utilized in the evaluation of subcategories. Among the children and young adult books examined in the course of this study, The Little Prience, One Peach and a Thousand Peaches, and Yaşasın Ç Harfi Kardeşliği are found to be the books having largest density values in this order while the books titled Heart, Bir Küçük Osmancık Vardı, and Diary of a Wimpy Kid: The Third Wheel (Book 7) are the books with the least density values. This study points out the importance of a detailed examination of the books intended to be read by children and young adults from critical thinking perspective.

Anahtar Kelimeler

best-seller book, children and young adult literature, critical thinking, content analysis.

Kaynakça

• Adler ve Van Doren (2017). Kitapları Nasıl Okumalı? (E. Koca, Çev.). Ankara: Atıf.
• Akçay, S. (2015). Samed Behrengi’nin Hikâyelerindeki Eğitsel İletiler Üzerine Bir Araştırma (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi, İstanbul, Türkiye.
• Aslan, C. (2008). Yaşam Gerçekliğinin Çocuklara İletilmesi Bakımından 100 Temel Eser’deki Öyküler Üzerine Bir Çözümleme. 4. Uluslararası Çocuk ve İletişim Kongresi ile 4. Uluslararası Çocuk Filmleri Festivali ve Kongresi “Risk Altındaki Çocuklar” (ss.85-98). İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi.
• Aslan, C. (2010). Düşünme Becerilerini Geliştirici Dil ve Edebiyat Öğretimi Ortamları: Bir Eğitim Durumu Örneği. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (24), 127-152.
• Aslan, C. (2013a). Duyarlık ve Düşünceyi Geliştirmede Çocuk/Gençlik Edebiyatı. Çoluk Çocuk Anne Baba Eğitimci Dergisi, 12, 29-32.
• Aslan, C. (2013b). Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Yapıtları Yoluyla Düşünme. Kum Edebiyat Dergisi, 72-73, 11-18.
• Aslan, C. (2017). Örnek Eğitim Durumlarıyla Türkçe-Türk Dili ve Edebiyatı Öğretimi. Ankara: Anı yayıncılık.
• Aslan, C. (2019). Çocuk Edebiyatı ve Duyarlık Eğitimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Aslan, C., Karaman Kepenekci, Y., Karagül S. ve Doğan Güldenoğlu, B. N. (2016). Çocuk ve Gençlik Edebiyatında Barış Eğitimi. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Balcı, A. (2016). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler. Ankara: Pegem Akademi.
• Binyazar, A. (2015). Ağıt Toplumu. İstanbul: Can.
• Çebi, A. (2006). Küçük Prens’te Eğitbilimsel Göstergeler. II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu “Gelişmeler, Sorunlar ve Çözüm Önerileri”. 04-06 Ekim 2006 (ss.219-225). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Çotuksöken, Y. (2011). Eleştirel Okumadan Eleştirel Düşünmeye. Uluslararası Katılımlı Okuma Kültürü “Sorunlar ve Çözüm Yolları” Sempozyumu, 23-24 Ocak 2010. (ss.45-55). Ankara: Eğitim Sen Yayınları.
• Descartes (2015). Yöntem Üzerine Konuşma (A. Timuçin ve Y. Timuçin, Çevirenler). İstanbul: Bulut Yayınları.
• Dilidüzgün, S. (2018). Çağdaş Çocuk Yazını: Yazın Eğitimine Atılan İlk Adım. İzmir: Tudem Yayıncılık.
• Direk, N. (2011). Küçük Prens Üzerine Düşünmek. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Erdem, H., H. (2008). Düşünce ve Uygulamada Aydınlanmanın Sesi: Hasan Âli Yücel. Toplum ve Demokrasi, 2(3), 123-130.
• Ertan, G. (2011). Samed Behrengi’nin Hikâyeciliği ve İran Çocuk Edebiyatındaki Yeri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 26, 163-171.
• Facione, P. A. (2015). Critical thinking: What it is and why it counts? www.insightassessment.com/pdf_files/what&why2006.pdf?, 10.11.2016 tarihinde erişilmiştir.
• Flew, A. (2008). Dosdoğru Düşünmenin Yolu: Eleştirel Akıl Yürütmeye Giriş (H. Gündoğdu, Çev.). Ankara: Liberte Yayınları.
• Göker, C. (1972). Antonie de Saint-Exupéry’de İnsanların Dünyası. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Gündoğdu, H. (2009). Eleştirel Düşünme ve Eleştirel Düşünme Öğretimine Dair Bazı Yanılgılar. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (1), 57-74.
• Gündoğdu, H. (2012). Niçin Eleştirel Düşünemiyoruz? Eleştirel Düşünmenin Engelleri. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, 146, 43-52.
• Güner, M. (2006). Küçük Prens’le “İnsanlığın Çocukluk Tarihine” Yolculuk (Bir Değerlendirme). S.Sever (Yayıma Hazırlayan), II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu “Gelişmeler, Sorunlar ve Çözüm Önerileri”. 04-06 Ekim 2006 (ss.855-864). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Güneş, F. (2007). Türkçe Öğretimi ve Zihinsel Yapılandırma. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Halpern, D. F. (2014). Thought and Knowledge: An Introduction to Critical Thinking. New York: Psychology Press.
• Hirose, S. (1993). Critical thinking in community colleges. L. E. Gronlund (Ed.). Striving for excellence: The national education goals volume II. 83-85. (Erişim: https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED363932.pdf)
• İpşiroğlu, Z. (2004). Eğitimde Yeni Arayışlar. İstanbul: Adam Yayınları.
• Karaman Kepenekci, Y. ve Aslan, C. (2011). Okulöncesi Döneme Seslenen Kitaplarda Çocuk Hakları, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Kavcar, C. (1999). Edebiyat ve Eğitim, Ankara: Engin Yayınevi.
• Kazancı, O. (1989). Eğitimde Eleştirici Düşünme ve Öğretimi. İstanbul: Kazancı Kitap.
• Ketenci, T. (2016). Saf Aklın Eleştirisi’nde Önsözler ve İşlevleri. Beytülhikme An İnternational Journal Of Philosophy. 6 (1), 115-139.
• Kirazlı, N. (2018). Behiç Ak’ın Çocuk Edebiyatı Yapıtlarının Çocuğa Görelik Açısından İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara, Türkiye.
• Lipman, M. (2003). Thinking in Education. Cambridge: Cambridge University. Miles, M. B. ve Huberman, M. (2015). Nitel Veri Analizi. (S. Akbaba Altun, A. Ersoy, Çeviri Editörleri). Ankara: Pegem Akademi.
• Nosich, G. (2016). Eleştirel Düşünme Rehberi (B. Aybek, Çev.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Oğuzkan, F. (2013). Çocuk Edebiyatı. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Özdemir, E. (2013). Sözcüklerin Vicdanı. Ankara: Bilgi.
• Özdemir, E. (2017). Dilin Öteki Yakası. Ankara: Akılçelen.
• Özden, Y. (2014). Öğrenme ve Öğretme. Ankara: Pegem Akademi.
• Özüdoğru, M. (2016). Eleştirel Söylemden Eleştirel Okumaya. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Paul, R. ve Elder, L. (2016). Kritik Düşünce, Yaşamınızın ve Öğrenmenizin Sorumluluğunu Üstlenmek İçin Araçlar. (E. Aslan ve G. Sert, Çeviri Editörleri). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Ruggiero, V. R. (2017). Eleştirel Düşünme İçin Bir Rehber (Ç. Dedeoğlu, Çev.) İstanbul: Alfa Yayınları.
• San, İ. (2008). Sanat ve Eğitim. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Sever, S. (2008a). Çocuk ve Edebiyat. İzmir: Tudem Yayınları.
• Sever, S. (2008b). Eğitimde ve Bilimde Türkçe Eğitimi. Cumhuriyetimizin Kuruluş Felsefesinin Öngördüğü Eğitim “Bildiriler” (ss.435-471). Malatya: İnönü Üniversitesi Matbaası.
• Sever, S. (2013). Çocuk Edebiyatı ve Okuma Kültürü. İzmir: Tudem Yayıncılık.
• Sever, S. (2018) . Sanatsal Uyaranlarla Dil Öğretimi. İzmir: Tudem Yayıncılık.
• Sever, S. ve Aslan, C. (2009). Eleştirel Düşünme Becerisini Kazandırma Bağlamında Çocuk Edebiyatı Yapıtlarının İşlevi Üzerine Bir Çözümleme. M. Artar (Ed.), Türkiye'de Çocuk Yetiştirme, Yaklaşımlar, Yöntemler, Sorunlar, Çözümler; VI. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri (ss.231-251). Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Şahinel, S. (2015). Eleştirel Düşünme. (Ö. Demirel, Ed.). Eğitimde Yeni Yönelimler (ss.123-136). Ankara: Pegem Akademi.
• Şirin, M. R. (2014). Çocuk Edebiyatı Okul Türü Öğrenmenin Dışında Düşünülemez. Selahattin Dilidüzgün İle Söyleşi. Türk Dili Dergisi Çocuk ve İlk Gençlik Özel Sayısı. (ss.306-311). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tavşancıl, E. ve Aslan, E. (2001). Sözel, Yazılı ve Diğer Materyaller İçin İçerik Analizi ve Uygulama Örnekleri. İstanbul: Epsilon Yayınevi.
• Tsui, L. (1999). Courses and Instruction Affecting Critical Thinking. Research in Higher Education, 40 (2), 185-200. Türk Medenî Kanunu (2001, 8 Aralık). Resmî Gazete (24607).
• Yazıcı, N. (2013). Çocuk Edebiyatı ve Edebiyat Eleştirisi: Çocuk kalbi Romanında Anlatının Biçimlenişi ve Söylemsel Niyetler. Bilig, 66, 315-334.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, İ., E. ve Dinç, S. (2017). Türkiye’de En Çok Okunan Çocuk Kitaplarının Yeterlilik Analizi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Eylül 2017, 21(4), 1477-1490.