Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosunun Oluşum Sürecinde Resmi Tarih Yazımı ve Kimlik Problemi

Yıl 2023, , 436 - 454, 30.12.2023

Berkay Erdoğan , Banu Ayten Akın

https://doi.org/10.58608/augsfd.1358934

Öz

Çokuluslu Osmanlı Devleti’nden ulus-devlet anlayışıyla yeniden yapılaşan Türkiye Cumhuriyeti ulusal kimliği de yeniden inşa etmiştir. Çokuluslu yapıdan ulusal kimliğe geçiş sürecinde yeni bir tarih yazımı yaşanmış, bu bağlamda Türk Tarih Tezi ve Güneş Dil Teorisi yeni bir ideolojik zemin oluşturmuştur. Bu zemin doğrultusunda resmi ideolojinin üretilmesi ve bu ideoloji için yeni bir geleneğin icadı, yeni Türkiye Cumhuriyet’i için Tanzimat Dönemi’ndeki Doğu-Batı tartışmalarını yeniden gündeme getirmiştir. Model-kopya, dış-iç, teknik-kültür bağlamında garbiyatçı mı şarkiyatçı mıyız sorusu dönemin aydınları tarafından da sıklıkla ele alınan konular olmuştur. Bu bağlamda betimsel modele dayalı bu araştırmanın amacı cumhuriyetin resmi kimlik oluşturma sürecinde tiyatronun nasıl araçsallaştırıldığını araştırmaktır. Bu doğrultuda Orta Asya Mit Oyunları başlığı altında Faruk Nafiz Çamlıbel’in Akın, Çağdaş Uygarlık Düzeyi Oyunları başlığı altında Vedat Nedim Tör’ün Değişen Adam, Maddi Dünya ve Manevi Bütünlük başlığı altında Necip Fazıl Kısakürek’in Tohum oyunları eleştirel söylem analizi yöntemiyle ele alınmıştır. Üç oyunda da Batı algısının farklılaştığı ancak önemli ölçüde benzer olduğu görülmüştür. Orta Asya Mit Oyunları’nda bir taraftan Türk Tarih Tezi vurgusuyla Türkler’in tarihin başlangıcını ifade edip Batı’dan üstün olduğu düşüncesi savunulurken diğer taraftan kendinden daha üstün bir ırkın olmadığı görüşüyle tarihsel bir fantezi yarattığı bulgulanmıştır. Çağdaş Uygarlık İdeali bölümünde ise Batı yalnızca bilimiyle gelişmiş bir yer olduğu, Türklerin de özlerini kaybetmeden bu kadar gelişebilecekleri vurgusu görülmüştür. Son olarak Maddi Dünya ve Manevi Bütünlük açısından Tohum oyununda ise Batı’nın gelişmiş ancak bir o kadar yozlaşmış olduğu vurgusuna rastlanmıştır. Üç oyunun bu noktada ortak özelliği Batı’nın bilimini bir yere kadar alınabilir ancak asıl olanın içimizdeki öz olduğu görüşürüdür. Bununla birlikte Batı’nın aksine Türklerin tarihsel olarak kadına her zaman önem verdiğinin altı çizilmektedir. Bu bağlamda üç oyunun da Doğu’nun kültüründen kopmamak gerektiğine dair özcü bir yaklaşım sunduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Türk Tiyatrosu, Batılılaşma, Resmi Tarih, Türk Tarih Tezi, Güneş Dil Teorisi

Etik Beyan

Bu araştırma 2021 yılında Kocaeli Üniversitesi I. Lisansüstü Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda bildiri olarak sunulmuştur.

Kaynakça

• Akçam, A. (2008). Türk ulusal kimliği üzerine bazı tezler. T. Bora, Milliyetçilik, modern Türkiye'de siyasi
• düşünce içinde (Cilt 4, s. 53-63). İletişim Yayınları.
• Akı, N. (1989). Türk tiyatro edebiyatı tarihi. Dergâh Yayınları.
• Akın, B. A. (2015). Din-dram. Serüven Yayınevi.
• Akman, Ş. T. (2011). Türk tarih tezi bağlamında erken cumhuriyet dönemi resmi tarih yazımının ideolojik ve
• politik karakteri. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(1), 80-109.
• And, M. (1983). Türk Tiyatrosunun Evreleri.Turhan Kitabevi.
• Baltacıoğlu, İ. H. (2006). Tiyatro. Mitos-Boyut Yayınları.
• Bora, T. (1997). Cumhuriyetin ilk döneminde milli kimlik. N. Bilgin, Cumhuriyet, Demokrasi ve Kimlik içinde
• (s. 53-62). Bağlam Yayınları.
• Çamlıbel, F. N. (2010). Akın. Yapı Kredi Yayınları.
• Çiğdem, A. (2007). Batılılaşma, modernite ve modernizasyon. T. Bora & M. Gültekingil, Modernleşme ve
• batıcılık içinde (Cilt 3, s. 68-74). İletişim Yayınları.
• Çongur, E. (2017). Ulusal kimliği tiyatro ile kurmak: Türk tiyatrosunun kimlik inşasındaki işlevi. İmge Kitabevi.
• Demir, G. Y. (2010). Türk tarih tezi ile Türk dil tezinin kavşağında güneş-dil teorisi. Uludağ Üniversitesi Fen-
• Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(19), 385-396.
• Erdem, G. (2014). Türk tiyatrosunda garbiyatçı fantezi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi].
• Ankara Üniversitesi.
• Gencer, M. (2009). Genç Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşmesi çerçevesinde kimlik sorunsalı. G.
• Pultar, Kimlikler lütfen: Türkiye Cumhuriyeti'nde kültürel kimlik arayışı ve temsili içinde (s. 67-79). ODTÜ
• Geliştirme Vakfı.
• Gökalp, Z. (1972). Hars ve medeniyet. İş Matbaacılık.
• Gökalp, Z. (2019). Türkçülüğün esasları. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Güntekin, R. N. (1976). Tiyatro ile ilgili makaleler. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hobswam, E. (2006). Gelenekleri icat etmek. E. Hobsbawm & T. Ranger, Geleneğin icadı içinde (s. 1-19).
• Agora Kitaplığı.
• İğdemir, U. (1973). Cumhuriyetin 50. yılında Türk Tarih Kurumu. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kadıoğlu, A. (2008). Milliyetçilik-liberalizm ekseninde vatandaşlık ve bireysellik. T. Bora, Modern Türkiye’de
• siyasi düşünce – milliyetçilik içinde (Cilt 4, s. 284-293). İletişim Yayınları.
• Karadağ, N. (1998). Halkevleri tiyatro çalışmaları. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kısakürek, N. F. (1981). Tohum. Büyük Doğu Yayınları.
• Koçak, O. (2009). 1920'lerden 1970'lere kültür politikaları. T. Bora & M. Gültekingil, Modern Türkiye'de siyasi
• düşünce: kemalizm içinde (Cilt 2, s. 370-382). İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2018). Türk modernleşmesi. İletişim Yayınları.
• Meydan, S. (2014). Köken: Atatürk ve kayıp kıta Mu 2. İnkılap Yayınevi.
• Özgü, M. (1963). Atatürk'ün dilimiz üzerine eğilişi. Türk Dil Kurumu.
• Pekman, Y. (2010). Çağdaş tiyatromuzda gelenesellik. Mitos-Boyut Yayınları.
• Safa, P. (2022). Fatih Harbiye. Ötüken Neşriyat.
• Sancar, S. (2014). Türk modernleşmesinin cinsiyeti: erkekler devlet, kadınlar aile kurar. İletişim Yayınları.
• Smith, A. (2002). Ulusların kökeni. (H. Kendir & S. Bayramoğlu, Çev.). Dost Kitabevi.
• Şener, S. (t.y.). Cumhuriyetin 75. Yılında Türk tiyatrosu. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tankut, H. R. (1938). “Alp” kelimesi ve Alpin Irkın yurdu. İstanbul Devlet Basımevi.
• Tanpınar, A. H. (1977). Edebiyat üzerine makaleler. Dergâh Yayınları.
• Tör, V. N. (1941). Değişen adam. Ulusal Matbaa.
• Türk Tarih Heyeti. (1930). Türk tarihinin ana hatları. Devlet Matbaası.
• Türkeş, A. Ö. (2006). Muhafazakâr romanlarda muhafaza edilen Neydi? T. Bora & M. Gültekingil, Modern
• Türkiye'de siyasi düşünce: muhafazakârlık içinde (Cilt 5, s. 590-604). İletişim Yayınları.