Saʿduddīn et-Teftāzānī’nin (ö.792/1390) Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ Adlı Risalesinin Tahkiki ve Nahiv Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 62 Sayı: 2, 345 - 416, 30.11.2021

Duran Ekizer

https://doi.org/10.33227/auifd.884883

Cited By: 2

Öz

Kendi döneminde İslami ilimlerin özellikle delalet merkezli gelişen disiplinlerinde özgün, derinlikli ve orijinal bakış açısı ile ön plana çıkmış en önemli şahsiyetlerden birisi olan et-Teftāzānī, nahiv alanında da oldukça yetkin bir ilim adamıdır. Et-Teftāzānī, el-Muṭarrizī’nin (ö.610/1213) el-Miṣbāḥ adlı eserinin mukaddimesi üzerine yazdığı şerhte nahivcilik yönünü ortaya koymuş ve bu risalesinde adeta muhtasar bir nahiv eseri telif etmiştir. Özellikle lafzi ve manevi izafet (el-iḍāfetu’l-lafẓiyye, el-iḍāfetu’l-maʿneviyye), harfle irab (el-iʿrāb bi’l-ḥurūf), atıf (el-ʿaṭf) ve zarf-ı mustakarr (eẓ-ẓarfu’l-mustaḳarr) gibi nahiv ilminin ana konuları ile bazı edatların kökeni konusunda oldukça doyurucu bilgiler verdiği bu eserinde, Basra ve Kufe ekolünün görüşleri ile ez-Zemaḫşerī (ö.538/1144) ve İbnu’l-Ḥācib (ö.646/1248) gibi nahiv alanında tebarüz etmiş iki dilciden naklettiği değerlendirmeleri oldukça sistematik bir şekilde mezcetmiştir. Ayrıca zaman zaman soru-cevap şeklinde bazı meseleleri tartışarak nahiv analizi babında metodik bir yaklaşım sergilemiştir. Bu çalışmada et-Teftāzānī’nin bahsi geçen şerhi tahkik edilmiş ve bu eser özelinde şarihin nahivcilik yönünün genel çizgileri ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Nahiv, el-Muṭarrizī, el-Miṣbāḥ, et-Teftāzānī, Şerh

The Critical Edition of Saʿd al-Dīn al-Taftāzānī’s (d.792/1390) Treatise Entitled Sharḥ Dībājat al-Miṣbāḥ and Its Evaluation in Terms of al-Naḥw

Öz

al-Taftāzānī is one of the most important figures who came to the forefront with his own peculiar, profound and original point of view in the Islamic sciences, especially in the disciplines that developed based on semantics. He is also a very competent scholar in the field of al-naḥw. al-Taftāzānī revealed his perspective on al-naḥw in his commentary on the muqaddima of al-Miṣbāḥ written by al-Muṭarrizī (d.610/1213) and in this treatise entitled Sharḥ Dībājat al-Miṣbāḥ he almost compiled a concise work of al-naḥw. In this work, he gave very satisfying information about the main subjects of the discipline of al-naḥw such as al-iḍāfa al-lafẓiyya, al-iḍāfa al-maʿnawiyya, al-iʿrāb bi’l-ḥurūf, al-ʿaṭf, al-ẓarf al-mustaqarr, and the origin of some adāts. He also systematically combined the views of the Baṣra and Kūfa schools, and the evaluations he narrated from two linguists, such as al-Zamakhsharī (d.538/1144) and Ibn al-Hājib (d.646/1248). In addition, he showed a methodical approach in terms of analysis of al-naḥw by discussing some issues in the form of questions and answers. This study reveals the general framework of the grammarian aspect of al-Taftāzānī in Sharḥ Dībājat al-Miṣbāḥ and provides the critical edition of this commentary.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, al-Naḥw, al-Muṭarrizī, al-Miṣbāḥ, al-Taftāzānī, Commentary

Kaynakça

• el-ʿAsḳalānī, İbn Ḥacer. Ed-Duraru’l-Kāmine fī Aʿyāni’l-Miʾeti’s̠-S̠āmine. Beyrut: Dāru İḥyāʾi’t-Turās̠i’l-ʿArabī, 1349/1930.
• el-ʿAşmāvī, Muḥammed Zekī. En-Nābiġatu’z-Zubyānī maʿa Dirāse li’l-Ḳaṣīdeti’l-ʿArabiyye fī’l-Cāhiliyye. Kahire: Dāru’ş-Şurūḳ, 1414/1994.
• Alqafer, Mousa M. Saleh. “Teftâzânî’nin Keşşâf Haşiyesinin Tahkik ve İncelenmesi,” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, 2020.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hadiyyat al-‘Ārifīn Asmā al-Mu’allifīn ve Ās̠ār al-Muṣannifīn (Hediyyetü’l-‘Ārifīn, Esmāü’l-Mü’ellifīn ve Ās̠ārü’l- Muṣannifīn). 2 c. Nşr. Kilisli Rifat Bilge, İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Avni Aktuç (İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1955).
• Bilgin, Orhan. “Yazma,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.43, ss.369-373.
• el-Birgivī, Meḥmed Efendi b. Pīr ʿAlī. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Amcazade Hüseyin (Tüyatok), no.419, vv.33-64.
• el-Bursevī, Yaʿḳūb b. Seyyid ʿAlī. Ferāʾidu Şerḥi Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Giresun Yazmalar (Tüyatok), no.3567, vv. 1-104.
• el-Bursevī, Yaʿḳūb b. Seyyid ʿAlī. Ḥāşiye ʿalā Şerḥi Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi-Yazma Eserler, no.108, vv.1-76.
• el-Bursevī, Yaʿḳūb b. Seyyid ʿAlī. Ḥāşiye ʿalā Şerḥi Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Beyazıd Devlet Kütüphanesi-Beyazıd, no.6559.
• el-Curcānī, Ebū’l-Ḥasen ʿAlī b. Muḥammed b. ʿAlī. El-Ḥāşiye ʿalā’l-Muṭavvel. Tah. Er-Raşīd el-Aʿraḍī. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1427/2007.
• el-Çaġmīnī, Ebū Ali Şerefuddīn Maḥmūd b. Muḥammed b. ʿUmer el-Ḫarizmī. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ fī’n-Naḥv. Süleymaniye Kütüphanesi-Nafiz Paşa, no.1419, vv.10-38.
• Çöğenli, M. Sadi. “Mutarrizî,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.31, ss.375-377.
• Daşkıran, Yaşar. Anlama Sürecinde Arapçanın Yapısal İşlevleri. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2016.
• Ḍayf, Şevḳī. El-Medārisu’n-Naḥviyye. Kahire: Dāru’l- Maʿārif, 1968.
• Debbāġzāde, Muḥammed b. Maḥmūd b. Aḥmed. Et-Tertību’l-Cemīl fī Şerḥi’t-Terkībi’l-Celīl. Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi, no.4554/3, vv.1-36.
• Debbāġzāde, Muḥammed b. Maḥmūd b. Aḥmed. Et-Tertību’l-Cemīl fī Şerḥi’t-Terkībi’l-Celīl. Atıf Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, no.2447, vv.1-44.
• ed-Demāmīnī, Bedruddīn Muḥammed b. Ebī Bekr. Şerḥu’d-Demāmīnī ʿalā Muġni’l-Lebīb. Tah. Muḥammed es-Seyyid ʿOs̠mān. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, tsz.
• Ebū’ṭ-Ṭayyib el-Luġavī, ʿAbdulvāḥid b. ʿAlī el-Ḥalebī. Merātibu’n-Naḥviyyīn. Tah. Muḥammed Ebū’l-Faḍl İbrāhīm. Kahire: Mektebetu Nahḍati Miṣr ve Maṭbaʿatuhā, 1374/1955.
• Ebū Temmām, Ḥabīb b. Evs eṭ-Ṭāʾī. Dīvānu’l-Ḥamāse. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1417/1997.
• el-Enbārī, Ebū’l-Berekāt Kemāluddīn ʿAbdurraḥmān b. Muḥammed. El-İnṣāf fī Mesāʾili’l-Ḫilāf beyne’l-Baṣriyyīn ve’l-Kūfiyyīn. Tah. Cevdet Mebrūk Muḥammed Mebrūk. Kahire: Mektebetu’l- Ḫāncī, 1422/2002.
• el-Enbārī, Ebū’l-Berekāt Kemāluddīn ʿAbdurraḥmān b. Muḥammed. Nuzhetu’l-Elibbāʾ fī Ṭabaḳāti’l-Udebāʾ. Tah. İbrāhīm es-Sāmerrāī. Beyrut: Mektebetu Menār, 1405/1985.
• el-Esterābāzī, Raḍıyyuddīn Muḥammed b. Ḥasen. Şerḥu Kāfiyeti İbni’l-Ḥācib. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1345/2014.
• Fidan, İbrahim. “Ögeleri Arasındaki Semantik İlişki Bakımından Arapçada İsim Tamlamaları,” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi (İLTED) 53 (2020), ss.213-236.
• Gökbulut, Hasan. “Kâfiyeci,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.24, ss.154, 155.
• el-Ḥanbelī, Şemsuddīn Muḥammed. Şerḥu’l-İmām el-Fāriḍī ʿalā Şerḥi Elfiyyeti İbni Mālik. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1439/2018.
• Ḥācī Ḫalīfe, Muṣṭafā b. ʿAbdullāh el-Konsṭanṭīnī. Keşfu’ẓ-Ẓunūn ʿan Esāmi’l-Kutub ve’l-Funūn. Bağdat: Mektebetu’l-Musennā, 1359/1941.
• Hazer, Dursun. “Sadettin Teftâzânî ve Arap Dili ve Belagatındaki Yeri,” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 1994.
• Hazer, Dursun. “Osmanlı Medreselerinde Arapça Öğretimi ve Okutulan Ders Kitapları,” Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2002), ss.274-293.
• el-Iṣfahānī, Ebū’l-Ferec. Kitābu’l-Eġānī. Kahire: el-Heyʾetu’l-Mıṣriyyetu’l-ʿĀmme, 1400/1980.
• İbn ʿAḳīl, Bahāʾuddīn ʿAbdullāh. Şerḥu İbni ʿAḳīl ʿalā’l-Elfiyye. Tah. Muḥammed Muḥyiddīn ʿAbdulḥamīd. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿAṣriyye, 1431/2010.
• İbnu’d-Dehhān, Ebū Muḥammed Saʿīd b. el-Mubārek. Kitābu’l-Fuṣūl fī’l-ʿArabiyye. Tah. Fāiz Fāris. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 1408/1988.
• İbnu’l-Ḥācib, Cemāluddīn ʿUs̠mān b. ʿUmer. El-Īḍāḥ fī Şerḥi’l-Mufaṣṣal. Tah. Mūsā Bināy el-ʿAlīlī. Bağdat: Dāru İḥyāʾi’t-Turās̠i’l-ʿArabī, 1402/1982.
• İbnu’l-Ḥācib, Cemāluddīn ʿUs̠mān b. ʿUmer. El-Kāfiye fī ʿİlmi’n-Naḥv. (Mecmūʿatu’n-Naḥv, İstanbul: Fazilet Yayınevi, tsz.) içinde, ss.1-110.
• İbn Mālik, Cemāluddīn Muḥammed b. ʿAbdullāh el-Endelusī. Şerḥu’t-Teshīl. Tah. ʿAbdurraḥmān es-Seyyid ve Muḥammed Bedevī el-Maḫtūn. Kahire: Dāru Ḥicr, 1410/1990.
• İbn ʿUṣfūr el-İşbilī, Ebū’l-Ḥasen ʿAlī b. Muʾmin. Şerḥu Cumeli’z-Zeccācī. Takdim: Fevvāz eş-Şaʿār. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1418/1998.
• el-İsferāyīnī, Tācuddīn Muḥammed b. Aḥmed. El-Lubāb fī ʿİlmi’l-İʿrāb. Tah. Şevḳī el-Maʿarrī. Beyrut: Mektebetu Lubnān Nāşirūn, 1416/1996.
• el-Ḳāfiyecī, Muḥyīddīn Muḥammed b. Suleymān el-Ḥanefī. Maḳāle fī Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Laleli, no.332, vv.28-34.
• Ḳarapīrī, Muḥammed b. Yūsuf el-Ḳaramānī. El-Iṣlāḥ Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāh. Beyazıd Devlet Kütüphanesi-Beyazıd, no.6212, vv.1-150.
• Kaya, Mesut. “Şerh ve Haşiyelerin Tefsir İlmine Katkıları: Teftāzānī’nin el-Keşşāf Şerhi Örneği,” Sezai Engin-Mesut Kaya (ed.), İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Şerh Geleneği (İstanbul: Endülüs Yayınları, 2000) içinde, ss.201-242.
• Keḥḥāle, ʿUmer Rıḍā. Muʿcemu’l-Muʾellifīn. Beyrut: Dāru İḥyāʾi’t-Turās̠i’l-ʿArabī, 1376/1957.
• el-Kenġrāvī, ʿAbdulḳādir Ṣadruddīn el-İstanbūlī. El-Mūfī fī’n-Naḥvi’l-Kūfī. Dimaşḳ: Mecelletu Mecmeʿu’l-Luġati’l-ʿArabiyye, 1369/1950.
• Köksoy, Mesut. İbrāhim Opijac el-Mostārī ve Şerhu’l-Misbâh Adlı Eserinin Edisyon Kritiği. Konya: Billur Yayınevi, 2019.
• el-Ḳūçevī, Muḥammed b. Muṣṭafā. Şerḥu Ḳavāʾidi’l-İʿrāb li-İbn Hişām. Tah. İsmāʿīl İsmaʿīl Merve. Beyrut: Dāru’l-Fikri’l-Muʿāṣır, 1415/1995.
• Kut, Günay ve Nimet Bayraktar. Yazma Eserlerde Vakıf Mühürleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1979.
• el-Meydānī, Aḥmed b. Muḥammed en-Nīsābūrī. Mecmeʿu’l-Emsāl. Tah. Muḥammed Muḥyiddīn ʿAbdulḥamīd. Kahire: Matbaʿatu’s-Sunneti’l-Muḥammediyye, 1374/1955.
• Muḥammed b. Mezīd b. ʿĀrif. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Esat Efendi, no.3698, vv.10-28.
• el-Muṭarrizī, Ebū’l-Fetḥ Nāṣiruddīn b. ʿAbdisseyyid. El-Miṣbāḥ fī ʿİlmi’n-Naḥv. Tah. ʿAbdulḥamīd es-Seyyid eṭ-Ṭabīb. Kahire: Mektebetu’ş-Şebāb, tsz.
• Özcan, Halil. “Ali b. Mecduddin Musannifak ve er-Reşad fi Şerhi İrşadi`l-Hadi Adlı Eserinin Edisyon Kritiği,” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2013.
• Özcan, Halil. “Sa’deddîn et-Taftazânî ve İrşadu’l-Hâdi Adlı Eseri,” Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13:20 (2008), ss.211-226.
• Özel, Ahmet. “Zencânî, İzzeddin,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.44, ss.253-254.
• Özen, Şükrü. “Teftâzânî,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.40, ss.299-308.
• Ravvāy, Ṣalāh. En-Naḥvu’l-ʿArabī -Neşeʾtuhu, Taṭavvuruhu, Medārisuhu, Ricāluhu-. Kahire: Dāru Ġarīb, 2003.
• eṣ-Ṣafedī, Ṣalāḥuddīn Ḫalīl b. Aybek b. ʿAbdullāh. El-Vāfī bi’l-Vefeyāt. Tah. Aḥmed el-Arnaʾūṭ-Turkī Muṣṭafā. Beyrut: Dāru İḥyāʾi’t-Turās, 1420/2000.
• eṣ-Ṣaʿīdī, ʿAbdulmuteʿāl. Buġyetu’l-Īḍāḥ li-Telḫīṣi’l-Miftāḥ fī ʿUlūmi’l-Belāġa. Kahire: Mektebetu’l-Ādāb, 1419/1999.
• Sībeveyh, Ebū Bişr ʿAmr b. ʿUs̠mān b. Ḳunbur. Kitābu Sībeveyh. Tah. ʿAbdusselām Hārūn. Kahire: Mektebetu’l-Ḫāncī, 1408/1988.
• Sinān Paşa, Sinānuddīn Yūsuf b. Hızır el-Bursevī. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Laleli, no.1314, vv.123-130.
• es-Suyūṭī, Celāluddīn ʿAbdurraḥmān b. Ebī Bekr. Buġyetu’l-Vuʿāt fī Ṭabaḳāti’l-Luġaviyyīn ve’n-Nuḥāt. Tah. Muḥammed Ebū’l-Faḍl İbrāhīm. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿAṣriyye, 1384/1964.
• eṭ-Ṭabātabāʾī, Muḥammed Kāẓım el-Yezdī. El-ʿUrvetu’l-Vus̠ḳā. Kum: Muessesetu’n-Neşri’l-İslāmī, 1422/2002.
• Taşköprizāde, Aḥmed b. Muṣṭafā. Miftāḥu’s-Saʿāde ve Miṣbāḥu’s-Siyāde fī Mevḍūʿāti’l-ʿUlūm. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1985.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Ḥāşiyetu’ḍ-Ḍavʾ. Antalya Elmalı Halk Kütüphanesi, no.2753, 2912, vv.38-96.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Ḥāşiyetu’ḍ-Ḍavʾ. Köprülü Fazıl Ahmed Paşa Kütüphanesi, no.733, vv.38-62.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. İʿrābu Dībāceti’l-Miṣbāḥ min Fevāʾidi Ġarāʾibi’l-Miftāḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Laleli, no.3317, vv.3-41.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. İʿrābu Dībāceti’l-Miṣbāḥ min Fevāʾidi Ġarāʾibi’l-Miftāḥ. Süleymaniye Kütüphanesi-Laleli, no.3321/1, vv.2-43.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. İrşādu’l-Hādī. Tah. ʿAbdulkerīm ez-Zubeydī. Cidde: Dāru’l-Beyāni’l-ʿArabī, 1985.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi-Yazma Eserler, no.1569, vv.2-24.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi-Yazma Eserler, no.2203, vv.2-27.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi-Yazma Eserler, no.1405, vv.1-49.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Balıkesir İl Halk Kütüphanesi, no.104/02, vv.38-75.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Balıkesir İl Halk Kütüphanesi, no.180, vv.1-48.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Balıkesir İl Halk Kütüphanesi, no.646/01, vv.1-40.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Kütahya Vahidpaşa İl Halk Kütüphanesi, no.932, vv.1-38.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Manisa İl Halk Kütüphanesi-Manisa Akhisar Zeynelzade Koleksiyonu 489/1, vv.1-49.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Manisa İl Halk Kütüphanesi Manisa Akhisar Zeynelzade Koleksiyonu 699/1, vv.1-57.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Milli Kütüphane-Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, no.1404, vv.1-33.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Süleymaniye Kütüphanesi Amcazade Hüseyin (Tüyatok), no.419, vv.33-64.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ fī’n-Naḥv. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi- Yazma Eserler, no. 2205, vv.28-65.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ fī’n-Naḥv li’l-Muṭarrizī. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi-Yazma Eserler, no.1390, vv.2-27.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Şerḥu’l-Maḳāṣıd. Tah. ʿAbdurraḥmān ʿUmeyre. Beyrut: ʿĀlemu’l-Kutub, tsz.
• et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Et-Terkību’l-Celīl. Nuruosmaniye Kütüphanesi, no.4556, v.2; Topkapı Emanet Hazinesi, no.1928, vv.1.
• el-ʿUkberī, Ebu’l-Beḳāʾ. Şerḥu Dīvāni Ebī’ṭ-Ṭayyib el-Mutenebbī bi-Şerḥi Ebī’l-Beḳāʾ el-ʿUkberī (et-Tibyān fī Şerḥi’d-Dīvān). Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1428/2008.
• Yaḥyā b. Naṣūh b. İsrāʾīl. Şerḥu Dībāceti’l-Miṣbāḥ. Adana İl Halk Kütüphanesi, no.487, vv.3-18.
• Yılmaz, Okan Kadir. İsam Tahkikli Neşir Kılavuzu. İstanbul: İsam Yayınları, 2017.
• Yüksel, Emrullah. “Birgivî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.6, ss.191-194.
• eẕ-Ẕehebī, Şemsuddīn Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. Aḥmed b. ʿUs̠mān b. Ḳaymāz. Siyeru Aʿlāmi’n-Nubelā. Tah. Şuʿayb Arnavūṭ vd. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risāle, 1405/1985.
• ez-Zemaḫşerī, Cārullāh Ebū’l-Ḳāsım Maḥmūd b. ʿUmer. El-Keşşāf ʿan Ḥaḳāʾiḳi Ġavāmiḍi’t-Tenzīl ve ʿUyūni’l-Eḳāvīl fī Vucūhi’t-Teʾvīl. Tah. ʿĀdil Aḥmed ʿAbdulmevcūd ve ʿAlī Muḥammed Muʿavviḍ. Riyad: Mektebetu’l-ʿUbeykān, 1418/1998.
• ez-Zemaḫşerī, Cārullāh Ebū’l-Ḳasım Maḥmūd b. ʿUmer. El-Mufaṣṣal fī ʿİlmi’n-Naḥv. Tah. Faḫr Ṣāliḥ Ḳadāre. Amman: Dāru ʿAmmār, 1424/2004.
• ez-Ziriklī, Ḫayruddīn. El-Aʿlām. Beyrut: Daru’l-ʿİlm li’l-Melāyīn, 1422/2002.