Akademisyenlik ve Annelik: Fenomenolojik Bir Araştırma

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 3, 629 - 656, 27.09.2023

Meryem Memiş Doğan , Kübra Temiz Arslan

https://doi.org/10.18037/ausbd.1257569

Öz

Değişen dünya koşulları ile eğitimde ve çalışma yaşamında daha çok görünür olan kadınlar için akademisyenlik önemli bir tercihtir. Çalışma yaşamına katılmış olsalar da toplumsal roller ve beklentilerin etkisi ile aile kurma, çocuk sahibi olma gibi sorumluluklar, kadınların günlük yaşantısında egemen olmaya devam etmektedir. Bu çalışma, akademisyen annelerin annelik ve akademisyenlik kimliğine yönelik atıflarını, aidiyet düzeylerini açıklayabilmeyi, iki rol arasında kadınların gündelik yaşam pratiklerini ve duygularını anlayabilmeyi hedeflemektedir. Nitel araştırma yöntemleri çatısı altında bulunan ve amacı insan deneyimlerini anlamak olan fenomenolojik yaklaşımın kullanıldığı çalışmanın örneklemi, nispeten yeni ve genç bir kadroya sahip olan geleneksel toplumsal yapının gözlemlenebildiği Bitlis ilinde bulunan, Bitlis Eren Üniversitesi’nde çalışan çocuk sahibi 8 kadın akademisyenden oluşmaktadır. Bitlis Eren Üniversitesi 30.12.2022 tarihli E-84771431-050.03-76688 sayılı etik kurul iznine sahip olan bu çalışmanın bulguları çerçevesinde, annelik ve akademisyenliğin sınırsız fedakârlık ve sevgi olarak tanımlandığı ve katılımcıların birincil kimlik olarak anneliğe, ikincil kimlik olarak akademisyenliğe aidiyet hissettiği söylenebilir. Araştırma bulguları, çalışma yaşamı ve aile hayatında pek çok sorumluluk ve görevi üstlenen katılımcıların, bu sorumluluk ve görevleri aile bireyleri, komşu, arkadaş ve ücretli çalışanlardan oluşan kadın ağı ile paylaştığını göstermektedir. Katılımcıların yoğun geçen günlük yaşamlarında öncelikle çocuk bakımı, ev işleri, ders verme gibi akademik işlerle ilgilendikleri, bu görevler bittikten sonra akademik üretime zaman ayırabildikleri görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Annelik, Kadın Akademisyenler, Toplumsal Cinsiyet, Fenomenolojik Araştırma

Academician and Motherhood: A Phenomenological Research

Öz

Being an academic is an important choice for women who are more visible in education and working life with the changing world conditions. Even though they have participated in the working life, responsibilities such as starting a family and having children continue to dominate in the daily life of women, with the effect of social roles and expectations. This study aims to explain the attributions and belonging levels of mother academicians to motherhood and academician identity and to understand women's daily life practices and feelings between these two roles. In the study, the phenomenological approach, which is one of the qualitative research methods whose purpose is to understand human experiences, was preferred. The sample of the study consists of 8 female academicians with children working at Bitlis Eren University in Bitlis, which has a relatively new and young staff and where the traditional social structure can be observed. Research findings show that the participants, who take on many responsibilities and duties in working life and family life, share these responsibilities and duties with the women's network consisting of family members, neighbors, friends, and paid employees.

Anahtar Kelimeler

Motherhood, Female Academics, Gender, Phenomenological Research

Kaynakça

• Altınoluk, D. (2018). Kadın olmak mı, akademisyen olmak mı? : İşte bütün mesele bu. Fe Dergi, 10(1), 57-66. doi: 10.1501/Fe0001_0000000196
• Andersen , G. E. (2011). Tamamlanmamış devrim kadınların yeni rollerine uymak. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aycan, Z. ve Esgin, M. (2005). Relative contributions of childcare, spousal support, and organizational support in reducing work family conflict for men and women: The case of Turkey. Sex Roles, 53, 453-471. doi: 10.1007/s11199-005-7134-8
• Badinter, E. (1992). Annelik sevgisi. İstanbul: Afa Kitapevi.
• Badinter, E. (2017). Kadınlık mı annelik mi? İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bayraktar, S. (2011). Makbul anneler müstakbel vatandaşlar. Ankara: Ayizi Kitap.
• Beauvoir, S. D. (2010). İkinci cins: Evlilik çağı. İstanbul: Payel Yayınevi.
• Belkıs, Ö. (2016). Anneliğin akademik kariyer gelişimine etkileri üzerine nitel bir araştırma. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5(4), 250-263. Erişim adresi: http://www.jret.org/FileUpload/ks281142/File/26a.ozlem_belkis.pdf
• Berber, M., ve Eser, B. Y. (2008). Türkiye'de Kadın İstihdamı: Ülke ve bölge düzeyinde sektörel analiz. "İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 10(2) 1-16. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/235547
• Bi̇rcan, H. M., ve Erdoğmuş, N. (2020). Kadın akademisyenlerin kariyer kimliği inşası: Araştırma yapmak isteyen anne öğretim üyesi. Journal of Economy Culture and Society, (Özel Sayı 1/Supplement 1), 177-206. doi: 10.26650/JECS2020-0087
• Bitlis Sosyal Analiz Raporu. (2016, Temmuz 12). DAKA: Erişim adresi: https://www.daka.org.tr/panel/files/files/yayinlar/Bitlis%20Sosyal%20Analiz%20Raporu.pdf
• Budak, G., Doğan, H. Z., ve Harlak, H. (1991). Çalışan kadınların sorunları: Bir toplumsal değişme araştırması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 1(1). Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/198059
• Chodorow, N. J. (1999). The reproduction of mothering: Psychoanalysis and the sociology of gender. California: University of California Press.
• Clark, L. H., Matthews, A. M., ve Matthews, R. (2006). The continuity and discontinuity of the embodied self in infertility. CRSA/RCSA, 43(1), 95-113. doi: 10.1111/j.1755-618X.2006.tb00856.x
• Creswell, J. W. (2014). Nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Siyasal Kitapevi.
• Creswell, J. W., ve Clark, V. P. (2017). Designing and conducting mixed methods research. London: Sage Publications.
• Daniluk, J. C. (1999). When biology isn't destiny: Implications for the sexuality of women without children. Canadian Journal of Counselling and Psychotherapy, 33(2), 79-94. Erişim adresi: https://cjc-rcc.ucalgary.ca/article/view/58616/44104
• Deguy, J., ve Beauvoır, S. L. (2009). Simone de beauvoir: Özgürlüğü yazmak. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Delphy, C. (1999). Baş düşman. İstanbul: Saf Yayıncılık.
• Delphy, C. (2016). Close to home : A materialist analysis of women's oppression. New York: Verso Books.
• Dikeçligil, F. B. (1998). Metropolde kariyer meslekleri ve aile yapısı temelinde yaşama tarzları. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanllgı Yayınları.
• Durmaz, Ş. (2016). İşgücü piyasasında kadınlar ve karşılaştıkları engeller. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(3), 37-60. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/263795
• Fine, C. (2011). Toplumsal cinsiyet yanılsaması. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Freud, A. (2004). Ben ve savunma mekanizmaları. İstanbul: Metis Yayınları.
• Giray, D., ve Ergin, C. (2006). Çift-kariyerli ailelerde bireylerin yaşadıkları iş-aile ve aile-iş çatışmalarının kendini kurgulama davranışı ve yaşam olayları ile ilişkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 21(57), 83-107. Erişim adresi: https://kutuphane.dogus.edu.tr/mvt/pdf.php
• Gönenç, İ. M., Akgün, Ş., Özvarış, Ş. B., ve Tunç, T. E. (2013). An Analysis of the Relationship between Academic Career and Sex. Eğitim ve Bilim, 166-178. Erişim adresi: https://huksam.hacettepe.edu.tr/Turkce/SayfaDosya/Gender_Academic.pdf
• Greenhaus, J. H., ve Parasuraman, S. (1993). Job performance attributions and career advancement prospects: An examination of gender and race effects. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 55(2), 273-297. doi: 10.1006/obhd.1993.1034
• Greenhaus, J. H., ve Beutell, N. J. (1985). Sources of conflict between work and family roles. Academy of management review, 10(1), 76-88. doi: 10.5465/amr.1985.4277352
• Grönlund, A. (2007). More control, less conflict? Job demand–control, gender and work–family conflict. Gender, Work & Organization, 14(5), 476-497. doi: 10.1111/j.1468-0432.2007.00361.x
• Güneş, F. (2017). Feminist kuramda ataerki tartışmaları üzerine. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27 (2), 245-256. doi: 10.18069/firatsbed.346526
• Hartman, H. (2006). Marksizmle feminizmin mutsuz evliliği. İstanbul: Agora Kitaplığı. Hartmann, H. I. (1981). The family as the locus of gender, class, and political struggle: The example of housework. Signs: Journal of Women in Culture and Society, 6(3), 366-394. Erişim adresi: https://www.journals.uchicago.edu/doi/pdf/10.1086/493813
• Hays, S. (1996). The cultural contradictions of motherhood. London: Yale University Press.
• Hochschild, A. R. ve Machung, A. (1989). The second shift: Working parents and the revolution at home. New York: Viking Penguin.
• Holmes, C. (2006). Bornto do ıt? The social construction of motherhood. Canada: Simon Fraser University.
• Horkheimer, M., ve Adorno, W. T. (2015). Sosyolojik açılımlar. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• İnanç, B. Y., Bilgin, M., ve Atıcı, M. K. (2017). Gelişim psikolojisi çocuk ve ergen. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Johnston, D. D., ve Swanson, D. H. (2003). Invisible mothers: A content analysis of motherhood ideologies and myths in magazines. Sex roles, 49, 21-33. doi: 10.1023/A:1023905518500
• Lester, J. (2008). Performing gender in the workplace: Gender socialization, power, and identity among women faculty members. Community college review, 35(4), 277-305. doi: 10.1177/0091552108314756
• Letherby, G. (1999). Other than mother and mothers as others: The experience of motherhood and non-motherhood in relation to ‘infertility’ and ‘involuntary childlessness'. Women's Studies International Forum, 22(3), 359-372. doi: 10.1016/S0277-5395(99)00028-X
• Manen, M. V. (2007). Phenomenology of practice. Phenomenology ve Practice. Phenomenology & Practice, 11-30. doi: 10.29173/pandpr19803
• Marshall, S. E. (1997). Splintered sisterhood: Gender and class in the campaign against woman suffrage. ABD: University of Wisconsin Press.
• Mascetti , M. D. (2000). İçimizdeki Tanrıça: Kadınlığın mitolojisi. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
• Miller, T. (2010). Annelik duygusu: Mitler ve deneyimler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mitchell, J. (1974). Psychoanalysis and feminism. London: Allentane.
• Moustakas, C. (1994). Phenomenological research methods. London: Sage Publications.
• Negis, N., ve Tokmakçı, E. (2011). Çalışma yaşamında kadının tükenmişliği: Aile-İş-Sosyal yaşam açısından tükenmişlik. Journal of Yasar University, 24(6), 4041-4070. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/179341
• Noor, N. M. (2004). Work-family conflict, work-and family-role salience, and women's well-being. The Journal of social psychology, 144(4), 389-406. doi: 10.3200/SOCP.144.4.389-406
• Oakley, A. (1984). Taking it like a woman. New York: Random House.
• Ogburn, W. (1964). On culture and social change. Chicago: The University of Chicago Press.
• Özkanlı, Ö., Korkmaz, A. (2000). Kadın akademisyenler. Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Özkanli, Ö. (2007). The situation of academic women in Turkey. Egitim ve Bilim, 32(144), 59. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/299023149_The_situation_of_academic_women_in_
• Özkanlı, Ö., ve White, K. (2008). Leadership and strategic choices: Female professors in Australia and Turkey. Journal of Higher Education Policy and Management, 30(1), 53-63. doi: 10.1080/13600800701745051
• Öztürk, T. (2007). Türkiye’de kadın çalışanların iş yaşamındaki yerinin analizi (Yüksek Lisans Tezi). Yaşar Üniversitesi.
• Pameroy, S. (1995). Goddesses, whores, wives, and slaves: Women in classical antiquity. ABD: Schocken Books.
• Razon, N. (1983). Çalışan anne ve çocuk. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Rich, A. (1976). Of woman born: Motherhood as experience and ınstitution. New York: W. W. Norton & Company.
• Sancar, S., Acuner, S. ve Bora, A. (2006). Cinsiyet eşitsizliği bir kadın sorunu değil toplumun sorunudur. UNDP-Kalkınma ve Demokratikleşme Projelerinde Cinsiyet Eşitliği Hedefinin Gözetilmesi Eğitimi 2005-2006. İstanbul: UNDP.
• Savran, G. A. (2002). Kadınların emeğini görünür kılmak: Marx'tan Delphy'e bir ufuk taraması. Praksis, 159-209. Erişim adresi: https://www.praksis.org/wp-content/uploads/2011/07/010-08.pdf
• Tekeli, Ş. (2017). Feminizmi düşünmek. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tolay, E., ve Baysal, S. (2020). Kadın akademisyenlerde iş-aile çatışmasına neden olan faktörlerin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(2), 793-821. doi: 10.16953/deusosbil.561014
• Tong, R. ve Botts, T. F. (2018). Feminist thought: A comprehensive introduction. London: Routledge.
• TUİK. (2023, Mart 06). İstatistiklerde Kadın: Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Kadin-2022-49668#:~:text=En%20d%C3%BC% C5%9F%C3%BCk%20kad%C4%B1n%20istihdam%20oran%C4%B1,%2C%20Bitlis%2C%20Hakkari)%20izledi
• Uğurlu, N. S., Türkoğlu, B., Kuzlak, A. ve Gupta, A. (2018). Stereotypes of single and married women and men in Turkish culture. Current Psychology, 40(1), 213-225. doi: 10.1007/s12144-018-9920-9 Uysal, İ. (2013). Akademisyenlerin genel öz-yeterlik inançları: AİBÜ Eğitim fakültesi örneği. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 144-151. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/200349
• Wade, C. ve Tavris, C. (1994). The Longest War: Gender and Culture. W. J. Lonner, & R. Malpass (Dü) içinde, Psychology and Culture (s. 121-126). Boston: Allyn and Bacon.
• West, C. ve Zimmerman, D. H. (1987). Doing gender. Gender & Society, 1(2), 125-151. Erişim adresi: https://www.gla.ac.uk/0t4/crcees/files/summerschool/readings/WestZimmerman_1987_DoingGender.pdf
• Wheelock, J. (1990). Capital restructuring and the domestic economy: Family self respect and the irrelevance of ‘rational economic man’. Capital and Class, 14(2), 103-141. doi: 10.1177/030981689004100105
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2016). Nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yılmaz, E., ve Özdemir, G. (2012). Türkiye’de kadın akademisyen ve araştırmacıların karşılaştıkları sorunlar ve tarıma bakış açıları. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 9(2), 50-56. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/178375