Female Types in Traditional Turkish Theater and Gender

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 3, 346 - 358, 25.09.2025

Banu Çakmak Duman

https://doi.org/10.18037/ausbd.1603958

Öz

Traditional Turkish Theater is the source of Turkish Theater. Karagöz and Orta Oyunu (Orta Plays) are the leading genres of Traditional Turkish Theater. Female play characters in plays in these genres are called Zenne. In this article, we will take a closer look at how the types of women in Karagöz and Orta Oyunu are shaped in the context of the concept of gender. How gender roles, which are decisive in daily life, affect theater will be shown through Traditional Turkish Theater. For this, first of all, the women who take part in these plays will be classified as married women, unmarried women and old women, and the personality traits and actions of each of them will be examined. Evaluations will be made about women’s behaviors and male- female relations in plays, and these evaluations will be supported by examples taken from various play texts. Then, the relationship between personification and the social structure that determines women’s attitudes and behaviors, men’s and women’s approach to each other will be analyzed. In this context, the effect of the patriarchal system, which is decisive in the society where the plays are played, on personification will be emphasized. Women’s personifications and male-female relations will be examined in the context of the gender stereotypes of the patriarchal system. The impact of gender on theatre will be discussed through an in-depth and multifaceted perspective that will be directed to the female playwrights in these plays.

Anahtar Kelimeler

Traditional Turkish theatre , karagöz , middle play , patriarchal system , gender

Geleneksel Türk Tiyatrosunda Kadın Tipleri ve Toplumsal Cinsiyet

Öz

Geleneksel Türk Tiyatrosu, Türk Tiyatrosu’nun kaynağını oluşturmaktadır. Karagöz ve Orta Oyunu Geleneksel Türk Tiyatrosu’nun önde gelen türleridir. Bu türlerde yer alan oyunlardaki kadın oyun kişilerine zenne adı verilir. Bu yazıda Karagöz ve Orta Oyunundaki kadın tiplerinin nasıl biçimlendirildiğine, toplumsal cinsiyet kavramı bağlamında yakından bakılacaktır. Günlük yaşamda belirleyici olan toplumsal cinsiyet rollerinin tiyatroyu nasıl etkilediği Geleneksel Türk Tiyatrosu üzerinden gösterilecektir. Bunun için öncelikle bu oyunlarda yer alan kadınlar, evli kadınlar, evli olmayan kadınlar ve yaşlı kadınlar olarak sınıflandırılacak ve her birinin kişilik özellikleri ile eylemleri incelenecektir. Oyunlardaki kadın davranışları ve kadın-erkek ilişkilerine yönelik değerlendirmeler yapılarak bu değerlendirmeler, çeşitli oyun metinlerinden alınan örneklerle desteklenecektir. Ardından kadınların tutum ve davranışlarını, erkekler ve kadınların birbirlerine yönelik yaklaşımını belirleyen toplumsal yapı ile kişileştirme arasındaki ilişki çözümlenecektir. Bu bağlamda oyunların oynandığı toplumda belirleyici olan ataerkil sistemin kişileştirmeye etkisi üzerinde durulacaktır. Kadın kişileştirmelerine ve kadın- erkek ilişkilerine, ataerkil sistemin toplumsal cinsiyet kalıpları bağlamında, gerekçeli olarak bakılacaktır. Bu oyunlardaki kadın oyun kişilerine yönetilecek derinlikli ve çok yönlü bakış açısı üzerinden toplumsal cinsiyetin tiyatroya etkisi tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Türk tiyatrosu , karagöz , orta oyunu , ataerkil sistem , toplumsal cinsiyet

Kaynakça

• Akkuş, M. (2021). Geleneksel Türk Tiyatrosunda Toplumsal Cinsiyet (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Nevşehir.
• And, M. (1977). Gölge Oyunu. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• And, M. (1969). Geleneksel Türk Tiyatrosu. Ankara: Bilgi.
• Conell, R. W. (1998). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar. (Çev. Cem Soydemir). İstanbul: Ayrıntı.
• Çakmak B. (2011). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Uzanan Çizgide Osmanlıda Kadın Hareketleri, Dönemin Tiyatrosunda Kadının Temsili Ve Kadın Sorunu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturgi Bölümü Dergisi, 18, 51-88. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/teddergi/issue/18491/194703
• Donovan, J. (2009). Feminist Teori. (Çev. Aksu Bora, Meltem A. Gevrek, Fevziye Sayılan). İstanbul: İletişim.
• Eagleton, T. (1996). Edebiyat Eleştirisi Üzerine. (Çev. Handan Gönenç). İstanbul: Eleştiri. Millet, K. (1987). Cinsel Politika. (Çev. Seçkin Selvi). İstanbul: Payel.
• Özsoysal, F. (2009). Oyunlarda Kadınlar. İstanbul: E.
• Pekman, Y. (2002). Çağdaş Tiyatromuzda Geleneksellik. İstanbul: Mitos Boyut. Solok, C. K. (1970). Karagöz. Ankara: Bilgi.
• Solok, C. K. (1973). Orta Oyunu. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Şimşek, L. (2005). Anadolu Masallarında Kocakarı İmgesi. Gönül Putlar, Tahire Erman (Ed.), Türk(iye) Kültürleri (s. 485-497) içinde. İstanbul: Tetragon İletişim Hizmetleri.