Âyanlar, Ticari Tarım ve Sermaye Birikim İmkânları

Yıl 2022, Cilt: 77 Sayı: 4, 709 - 730, 16.12.2022

Hüseyin Aliyar Demirci Utku Aybudak

https://doi.org/10.33630/ausbf.1116212

Öz

Bu çalışma âyanların Osmanlı ekonomisindeki konumuna ve sermaye üretim kapasitesine odaklanmaktadır. Osmanlı toplumu içerisinde özellikle 17. yüzyıldan itibaren önem kazanan ayanlar, lisansüstü düzeyde çeşitli âyan ailelerin faaliyetleri açısından tekil olarak sıklıkla ele alınmıştır. Ancak bir toplumsal grubun tek bir hanesini ele almak, onların ekonomik sahadaki tutarlılık arz eden davranışlarını genel bağlamdan kopararak “israf, lüks düşkünlüğü” olarak tanımlama yanılgısına neden olabilmektedir. Bu çalışmanın amacı âyanların ekonomik davranışlarının altında yatan bağlamsal sebepleri ortaya koymaktır. Bunun yanında âyanların servetlerinin mahiyeti ve tarihsel olarak karşılaştırılması da çalışmanın amaçları arasındadır. Enflasyondan arındırılmış biçimde bir karşılaştırma yapıldığında, âyanların Osmanlı siyasi ve iktisadi sistemini dönüşüme uğratacak derecede büyük bir maddi imkâna sahip olmadığı anlaşılmaktadır. 19. yüzyıl ile başlayan merkezileşme sürecinin ardından âyanların iktidarı büyük ölçüde kırılmış ve Osmanlı Devletinde16. yüzyıldan beri devam eden adem-i merkezileşme eğilimi son bulmuştur. Yaklaşık üç asır boyunca Osmanlı toplumsal yapısında oldukça mühim bir yer işgal eden âyanların ticari tarım faaliyetleri ve sermaye birikim imkanları, dönemin önemli tarımsal müesseseleri olan plantasyonlar ile de karşılaştırılmaktadır. Hem tarımsal verimlilik hem de toprağın doyurması gereken iş gücü açısından kıyaslamanın yapıldığı çalışmada âyanların düşük verimlilik ve yüksek maliyet koşullarında faaliyetlerini sürdürdüğü ve bu nedenle sermaye birikim imkânlarının son derece kısıtlı olduğu ortaya konulmaktadır

Anahtar Kelimeler

Âyanlar, Sermaye birikimi, Ticari tarım, Plantasyonlar

Kaynakça

• Referans 1 Akdağ, Mustafa (1945), "Tımar Rejiminin Bozuluşu", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 3(4): 419-431.