YEMEK, KÜLTÜR VE TOPLUM

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 45, 69 - 84, 15.10.2025

Hayati Beşirli

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1689350

Öz

Yemek ve mutfağın, insanın varlığını devam ettirmesine yönelik temel bir faaliyet olarak değerlendirilmesi yemek olan maddeyi sadece bir enerji kaynağı olarak görme anlayışıdır. Bu bakış açısı kültürü ve toplulukların kültürel farklılıklarını göz ardı eden indirgemeci bir yaklaşımdır. İnsan, toplumsal bir varlık olarak neyi yiyip neyi yemeyeceğini belirlerken, içinde yaşadığı ekolojik ve kültürel belirleyicilere göre hareket eder. Kişiler, yiyecek olarak bir bitki veya hayvanı seçer ve onu yemeğe dönüştürür. Bu çerçevede yemek, toplumsal yapının hem somut hem de soyut dinamiklerini yansıtan kültürel bir unsurdur. Yemek ve mutfak bir yandan aynı toplum içinde toplumsal eşitsizliklerin görünür olduğu, öte yandan toplumlar arasında “biz” ve "öteki" ayrımının yeniden üretildiği bir alan haline gelir. Bir toplumun yemek ve mutfak kültürü, beslenme pratikleriyle birlikte toplumdaki iktidar ilişkilerini gösteren, kimlik inşa sürecinde rol oynayan ve sosyal dışlanma mekanizmalarını da içeren bir gösterge halini alır. Bu nedenle yemek, sosyal ve kültürel yapının şekillenmesinde belirleyici bir unsur olarak toplumsal yapıya ait çözümlemelerde önemli bir yer tutar. Yemek aracılığıyla toplumsal statüler belirlenir, kültürel aidiyetler ifade edilir ve toplumların birbirlerini tanımlama biçimleri şekillenir. Bu bağlamda yemek, kültürün sürekliliğini sağlayan, ekolojik belirleyicilerin etkisini toplumsal alanda görünür kılan, bireylerin ve toplumların kimliklerini ifadelerinde aracılık eden bir olgudur.

Anahtar Kelimeler

Yemek , mutfak , yemek sosyolojisi , mutfak kültürü

FOOD, CULTURE AND SOCIETY

Öz

Considering food and cuisine as a basic activity for the survival of human beings is an understanding of food as a mere source of energy. This perspective is a reductionist approach that ignores culture and the cultural differences of communities. As a social being, humans act according to the ecological and cultural determinants in which they live when determining what to eat and what not to eat. He chooses a plant or animal as food and transforms it into food. In this framework, food is a cultural element that reflects both the tangible and intangible dynamics of the social structure. On the one hand, food and cuisine become a space where social inequalities are visible within the same society, and on the other hand, where the distinction between “us” and “the other” is reproduced between societies. A society's food and culinary culture, together with its dietary practices, becomes an indicator that shows the power relations in society, plays a role in the process of identity construction and includes mechanisms of social exclusion. For this reason, food plays an important role in the analysis of social structure as a determining factor in shaping the social and cultural structure. Through food, social status is determined, cultural belonging is expressed and the ways in which societies define each other are shaped. In this context, food is a phenomenon that ensures the continuity of culture, makes the impact of ecological determinants visible in the social sphere, and mediates the expression of the identities of individuals and societies.

Anahtar Kelimeler

food , cousine , sociology of food , food culture

Kaynakça

• Beagan, Brenda, Elaine Power ve Gwen E. Chapman. 2015. “‘Eating Isn’t Just Swallowing Food’: Food Practices in the Context of Social Class Trajectory.” Canadian Food Studies / La Revue canadienne des études sur l’alimentation 2(1):75–98. doi:10.15353/cfs-rcea.v2i1.50.
• Beşirli, Hayati. 2013. “Türk Devlet Sisteminde Toplumsal Düzenin İnşaasında İşlevselci Bakış Açısıyla ‘Ülüş’ ve ‘Cilik’ Geleneği.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 63:337–358.
• Çakıcı, Emre ve Gökçe, Gamze. 2022. “Max Weber ve Michel Foucault’da İktidar: Karşılaştırmalı Bir Analiz.” Antalya Bilim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3(1):5–25. doi:10.54969/abuijss.1026807.
• Durkheim, Emile, 2018, Dinsel Yaşamın İlk Biçimleri, Çev. Özer Ozankaya, İstanbul, cem yayınları
• Goody, Jack. 2013. Yemek, Mutfak, Sınıf. Çev. Müge Günay Güran. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Ichijo, Atsuko ve Roland Ranta. 2016. Yemek ve Ulusal Kimlik. Çev. Emrullah Ataseven. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Karaman, Kazım. 2010. "Ritüellerin Toplumsal Etkileri." Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 2010(21):227-236.
• Karaosmanoğlu, Defne. 2017. Yemekle Devriâlem. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Montanari, Massimo. 1995. Avrupa'da Yemeğin Tarihi. Çev. Mesut Önen ve Biranda Hinginar. İstanbul: Afa Yayınları.
• Murcott, Anne. 1982. "The Cultural Significance of Food and Eating." Proceedings of the Nutrition Society 41(2):203-210. https://doi.org/10.1079/PNS19820031
• Onaran, Burak. 2015. Mutfak Tarih: Yemeğin Politik Serüveni. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sağır, Adem. 2012. "Bir Yemek Sosyolojisi Denemesi Örneği Olarak TOKAT Mutfağı." Journal of Turkish Studies 7(4-II):2675-2695. doi:10.7827/TurkishStudies.3834.
• Sağır, Adem. 2016. "Ölüm Sosyolojisi Bağlamında Yemek: Cenaze ve Ölümün Sofra Pratikleri Üzerine." Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi 20:259-287.
• Sağır, Adem ve Şehlanur Erek Ülgen. 2022. "Bir Yemek Sosyolojisi Denemesi Örneği Olarak Melez Mutfaklar: Sakarya'da Göçmenlik Deneyimleri (Çerkez Mutfağı Örneği)." Sosyolojik Bağlam Dergisi 3(2):123-139.
• Soner, Fikret. 2020. Gastrodiplomasi. Ankara: Siyasal Yayınları.
• Yeşil, Yılmaz. 2020a. "Epik Anlatılarda Dönüştürücü Gücün Değişmesi: Kahramanlar ve Normlar." Milli Folklor 25(128):41-47.
• Yeşil, Yılmaz. 2020b. "Halk Edebiyatı ve Kimlik İlişkisi." Pp. 229-239 in Kültür, Ankara, Siyasal Kimlik: Disiplinler Arası Yaklaşımlar, edited by H. Beşirli and Z. Tekten Sürmeli. Ankara: Siyasal Kitabevi.