AZERBAYCAN’IN İLK KADIN GAZETESİ IŞIK (1911-1912)’TA KADININ SOSYAL KONUMU VE ÇOCUK BESLENMESİNE İLİŞKİN YEMEK KÜLTÜRÜ

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 45, 304 - 320, 15.10.2025

Necla Dağ Ergen

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1766758

Öz

Kadın hakları konusunda Batı’da yaşanan gelişmeler, bütün ülkelerde kadın hak ve özgürlükleri konusunda yaşanan mağduriyetlerin gündeme gelmesini sağlar. Toplumsal düzen ve aile içerisinde kadının rolü, görevleri ve yeni bir neslin yetiştirilmesinde önemi üzerine yazılan yazılarda aydınlar, basın ve edebiyat yoluyla kadının sadece mutfak ve diğer ev işlerine mahkûm edilişini eleştirmeye başlarlar. Batı’daki gelişmelerden sonra Rusya ve Azerbaycan’da başlayan kadının eğitimi, haklarını özgürce kullanması, aile ve toplumsal düzen içindeki rolünün artırılması konusunda yapılan bilinçlendirme çalışmaları, her kesimden destekçinin katkılarıyla genişler. Çeşitli basın organlarında dile getirilen bu konuların yanı sıra özellikle kadınlara hitap edecek, ev, aile, karı koca ilişkisi, çocuk sağlığı ve terbiyesi, kadın hakları konularında aktif olarak çalışacak bir yayına ihtiyaç duyulur. Bu ihtiyacı karşılamak amacıyla Hatice Alibeyova ve Mustafa Alibeyov 22 Ocak 1911’de Azerbaycan’ın ilk kadın gazetesi olan Işık gazetesini yayımlarlar. Gazete, 68 sayı çıkmasına rağmen 1911’de çıkan otuz dört sayı, 1912’de ise 12 sayı erişime açıktır. 1912’de çıkan 22 sayının bulunması için araştırma yapanlar bu sayılara ulaşamadıklarını ifade ederler. Işık gazetesinde, kadınlara yönelik sağlık, hukuk, kültür, edebiyat ve yemeklerle ilgili yazılara yer verilir. Bu çalışmada Işık gazetesinin erişilebilen sayılarında Osmanlı Türkçesiyle yazılmış kadın, aile ve neslin yetiştirilmesi ile ilgili yazılar Latinize edilerek bu yazılar üzerinden kadının sosyal konumu ve çocuk beslenmesine ilişkin görüşler yemek kültürü ile bağlantılı olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Işık gazetesi , yemek kültürü , kadın , çocuk.

SOCIAL POSITION OF WOMEN AND FOOD CULTURE RELATED TO CHILD NUTRITION IN AZERBAIJAN’S FIRST WOMEN’S NEWSPAPER IŞIK (1911-1912)

Öz

Developments in the West regarding women's rights brought the grievances faced by women regarding their rights and freedoms to the forefront in all countries. In articles written on the role and duties of women within the social order and family, and their importance in raising a new generation, intellectuals, through the press and literature, began to criticize the confinement of women to kitchen and other household duties. Following these developments in the West, awareness-raising efforts in Russia and Azerbaijan, which began to promote women's education, the free exercise of their rights, and the enhancement of their role within the family and social order, expanded with the contributions of supporters from all walks of life. In addition to these issues raised in various media outlets, a need arose for a publication specifically addressing women, actively working on issues related to the home, family, marital relations, child health and upbringing, and women's rights. To meet this need, Hatice Alibeyova and Mustafa Alibeyov published Işık, Azerbaijan's first women's newspaper, on January 22, 1911. Although the newspaper published 68 issues, only thirty-four from 1911 and twelve from 1912 are accessible. Those searching for the 22 issues from 1912 have reported being unable to access them. Işık newspaper features articles on women's health, law, culture, literature, and food. This study analyzes articles written in Ottoman Turkish in the accessible issues of Işık newspaper, focusing on women, family, and the upbringing of the next generation, using Latinized texts to analyze women's social status and views on child nutrition in relation to food culture

Anahtar Kelimeler

Işık newspaper , food culture , women , children.

Kaynakça

• Ahundova, Halime Hatun. “Hukuk-u Müslime”, Işık, 19 Şubat 1911, s.10.
• Altunsabak, E. (2022). “Tarım ve Hayvancılığa Bağlı Geleneksel Bilgi Sistemleri: Kars İli Örneği”. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara.
• Alibeyova, Hatice. “Hemşîrelerimize İhtâr”. Işık, (22 Ocak 1911), 1-2.
• Alibeyova, Hatice. “Hukûkumuz”. Işık, (22 Ocak 1911), 3-4.
• Alibeyova, Hatice. “Taze Dünyaya Gelen Uşağı Nece Beslemeli?”. Işık (26 Şubat 1911), 11-12.
• Aydın Hande. 2018. “İlk Kadın Gazetesi Işık’ın (1911-1912) Azerbaycan Basın Tarihindeki Yeri”. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aydoğdu, Aydoğan, & Mızrak, Metin. (2017). “Azerbaycan ve Türkiye Mutfak Kültürünün Tarihi Birlikteliği ve Mevcut Durumunun Belirlenmesi”. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(1), 15-25.
• Beşirli, Hayati. 2010. “Yemek, kültür ve kimlik”. Millî Folklor. Sayı 87, 159-169.
• Canbey, B. (2024). Azerbaycan Kadın Modernleşmesinde Matbuatın Yeri ve Şark Kadını Dergisi Üzerine Bir İnceleme. Sakarya Üniversitesi Türk Akademi Dergisi, 3(2), 60-71. https://doi.org/10.62122/sautad.1506851.
• Çaykıraklı, Hayat Hanım. “Haşhaş Çayı”. Işık, (19 Şubat 1911), 6-7.
• Fragner, Burcu. 2003. “Kafkaslardan Dünyanın Damına: Bir Mutfak Serüveni”. Sami Zubaida- Richard Tapper (Editörler). Ortadoğu Mutfak Kültürleri. (Çev. Ülkün Tansel). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s.49-61.
• Fischler, Claude. (1988). “Food, self and identity”. Social Science Information. 27(2). 275 292.
• Hablemitoğlu, Şengül. (2014). “İsmail Bey Gaspıralı ve Kadın Hareketleri” Her Yıl Bir Büyük Türk Bilgi Şölenleri. (İçinde s. 71-83). Bursa: Türk Ocakları Bursa Şubesi Yayınları.
• Işık. “Portakal Mürebbesini Nasıl Pişirmeli?”. (22 Ocak 1911), 7.
• Işık. “Ne Sayak Emecek Uşağı Temizlikte Saklamak” (14 Mayıs 1911), 5-6.
• Işık. “Hamile ve Vaz-ı Haml Etmiş Analar için Fenni Bir Makale”. (21 Mayıs 1911), 2-3.
• Kendli Kız. “Terbiyeli Aile”. Işık, (30 Nisan 1911), 8.
• Khalifazade, H. J. 1999. “Yazardan”. Azerbaycan Mutfağının Sırları. (İçinde s.23). Bakü: Azerbaycan Publishing İnstitute.
• Koçak, Aynur, & Günaltay, Merve. (2024). Anadolu’da Meryem Ana ile İlgili Yiyecek ve İçecekler. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 17(Özel Sayı), 46-65. https://doi.org/10.12981/mahder.1518828
• Köse, Elanur. 2021. “Kırım ve Kafkasya Matbuatında Kadın: Âlem-i Nisvan, Işık ve Molla Nasreddin”. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Maclagan, I. 2003. “Bir Yemen Kasabasında Toplumsal Cinsiyetin Sofraya Yansıması”. Sami Zubaida- Richard Tapper (Editörler). Ortadoğu Mutfak Kültürleri. (Çev. Ülkün Tansel). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s.
• Qasımova, A. 2010. Azərbaycan’da İlk Qadın Mətbuatı: “İşıq” Qəzeti, Bakı: Adiloğlu.
• Sarıahmetoğlu, Nesrin. 2021. “Milletleşme Sürecinde Azerbaycan Basınının Oluşum ve Gelişimi”. Azerbaycan Düşünce Tarihi Evreler, Olaylar ve Şahsiyetler (19. Yüzyılın Ortaları-20. Yüzyılın Başları. Ankara: Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
• Vahapzade, Bahtiyar. 1999. “Ön söz”. Azerbaycan Mutfağının Sırları. (İçinde s.21). Bakü: Azerbaycan Publishing İnstitute.
• Yakışan, Reyhan. (2024). “Azerbaycan Cedidizminde Kadın Hakları”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9(2), 102-116.
• Yukarıbaşlı. “Ramazan El-Mübarek Yakınlaşır”. Işık, (6 Ağustos 1911), 2-3.
• Yusufzâde, Ağababa.“Finlandiya’da Kızlar Terbiyesi”. Işık, (14 Mayıs 1911), 7-8.
• Yusufzâde, Ağababa. “Finlerde Uşak Beslemek”. Işık, (28 Mayıs 1911), 4-5.
• Yusufzâde, Ağababa. “Hamile Fale Avratın ve Onun Uşağının Himâye Olunması”. Işık, (18 Haziran 1911), 4-5.