Yetişkin Bireylerde Aleksitimi ve Mükemmeliyetçilik Arasındaki İlişkide Belirsizliğe Tahammülsüzlüğün Aracı Etki Rolünün İncelenmesi

Yıl 2024, , 400 - 425, 31.05.2024

İlayda Şahin , Betül Çetintulum Huyut

https://doi.org/10.31682/ayna.1370626

Öz

Aleksitimi, belirsizliğe tahammülsüzlük ve mükemmeliyetçilik kavramları günümüzde çok sık karşımıza çıkan tanılar üstü kavramlardır. Bu araştırmanın temel amacı, aleksitimi ile mükemmeliyetçiliğin üç boyutu (katı, öz eleştirel, narsist) arasındaki ilişkide belirsizliğe tahammülsüzlüğün iki boyutunun (ileriye yönelik kaygı, engelleyici kaygı) aracılık rolünü gösteren bir yapısal model önermektir. Bu doğrultuda Toronto Aleksitimi Ölçeği (TAÖ-20), Büyük Üçlü Mükemmeliyetçilik Ölçeği (BUMÖ-16) ve Belirsizliğe Tahammülsüzlük (BT-12) ölçekleri Türkiye’de yaşayan 18-60 yaş aralığındaki 388’i kadın 152’i ise erkek olan 540 katılımcıya çevrimiçi olarak uygulanmıştır. Veriler SmartPLS 4 istatistik programı kullanılarak analiz edilmiştir. Faktör analizleri sonucunda araştırmanın iç tutarlık güvenirliği, birleşme ve ayrışma geçerliği sağladığı bulunmuştur. Bu çalışmanın değişkenlerinin ortak paydasının tanılar üstü kavramlar olması kategorik tanı sistemiyle karşılaştırılmasına imkân tanımıştır. Araştırma sonuçları, aleksitimik belirtileri yüksek olmasının mükemmeliyetçiliğin “öz eleştirel mükemmeliyetçilik” alt boyutunu artırdığını göstermektedir. Bireylerin aleksitimik belirti düzeyinin yüksek olması, belirsizliğe tahammülsüzlüğün “ileriye yönelik kaygı” “engelleyici kaygı” alt boyutlarını artırmaktadır. İleriye yönelik kaygı alt boyutu ile bireylerin katı, öz eleştirel ve narsist mükemmeliyetçilik alt boyutlarıyla pozitif yönde etkisi bulunmuş ve araştırmanın hipotezleri doğrulanmıştır. Engelleyici kaygı alt boyutu ile sadece narsist mükemmeliyetçilik alt boyutu arasında pozitif yönde etki bulunmuştur. Aleksitimi ve mükemmeliyetçilik boyutları arasındaki ilişkide belirsizliğe tahammülsüzlüğün alt boyutlarının bütünleyici kısmi ve tam olmak üzere aracı etki rolleri bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

aleksitimi, mükemmeliyetçilik, belirsizliğe tahammülsüzlük, yapısal eşitlik, smartPLS

Examining the Mediating Role of Intolerance of Uncertainty in the Relationship Between Alexithymia and Perfectionism in Adults

Öz

Alexithymia, intolerance of uncertainty, and perfectionism are transdiagnostic concepts frequently encountered in today’s context. The main purpose of this study was to propose a structural model that shows the mediating role of intolerance of uncertainty in two subscales in the relations between alexithymia and the three subscales of perfectionism. In this regard, the Toronto Alexithymia Scale (TAS-20), Big Three Perfectionism Scale (BTPS-16), and Intolerance of Uncertainty (IU-12) scale were used. These scales are registered with 540 Turkish community adults, 388 of whom are women and 152 of whom are men aged 18-60. Data were collected online and analyzed using the SmartPLS 4 statistical program. According to the results of factor analyses, the research provided internal consistency reliability and convergent and discriminant validity. The common feature of the variables of this study is that they are transdiagnostic concepts, allowing them to be compared with the definite diagnostic system. This study showed that individuals with high alexithymic symptoms increase the "self-critical perfectionism" subscale of perfectionism. High alexithymic symptom levels of individuals increase the "prospective anxiety" and "inhibitory anxiety" subscales of intolerance of uncertainty. A positive correlation was found between the prospective anxiety subscale and the rigid, self-critical, and narcissistic perfectionism subscales of individuals, and the research hypotheses were confirmed. A positive correlation was found only between the inhibitory anxiety and narcissistic perfectionism subscale. In the correlation between alexithymia and dimensions of perfectionism, mediating roles of intolerance of uncertainty, both complementary partial and complete, have been identified.

Anahtar Kelimeler

alexithymia, perfectionism, intolerance of uncertainty, structural equality, smartPLS

Kaynakça

• Aktay, M. (2014). Üniversite öğrencilerinde aleksitimi ve depresyonun yordayıcısı olarak bağlanma stilleri [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Arel Üniversitesi.
• Alsancak Akbulut, C. (2018). Depresyonun duygu düzenleme süreçlerinin incelenmesi. Klinik Psikiyatri, 21(2), 184-192. https://doi.org/10.5505/.2018.24855
• Başçı, Z. ve Hamamcı, Z. (2022). Üniversite öğrencilerinde belirsizliğe tahammülsüzlük ve mükemmeliyetçilik ile öz duyarlılık arasındaki ilişki. Humanistic Perspective, 4(2), 204- 226. https://doi.org/10.47793/hp.1048298
• Bagby, R. M., Parker, J. D. A., Taylor, G. J. (1994). The Twenty-Item Toronto Alexithymia Scale: I. Item Selection And Cross-Validation Of The Factor Structure. J Psychosom Res, 38(1), 23-32. https://doi.org/10.1016/0022-3999(94)90005-1
• Bozburun, İ. (2022). Üniversite öğrencilerinin romantik ilişkilerde mükemmeliyetçiliklerinin bilinçli farkındalık ve aleksitimi açısından incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Buhr, K. ve Dugas, M. J. (2006). Investigating the construct validity of intolerance of uncertainty and its unique relationship with worry. Journal of anxiety disorders, 20(2), 222-236. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2004.12.004
• Carleton, R. N., Norton, M. P. J. ve Asmundson, G. J. (2007). Fearing the unknown: A short version of the intolerance of uncertainty scale. Journal of anxiety disorders, 21(1), 105-117. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2006.03.014
• Carpenter, L. ve Chung, M. C. (2011). Childhood trauma in obsessive compulsive disorder: The roles of alexithymia and attachment. Psychology and Psychotherapy: Theory, Research and Practice, 84(4), 367-388. https://doi.org/10.1111/j.2044-8341.2010.02003.x
• Dunkley, D. M., Zuroff, D. C. ve Blankstein, K. R. (2003). Self-Critical Perfectionism and Daily Affect: Dispositional and Situational Influences on Stress and Coping. Journal of Personality and Social Psychology, 84(1), 234-252. https://doi.org/10.1037/0022-3514.84.1.234
• Erdeğer, M. (2021). Genç Yetişkinlerde Aleksitiminin İncelenmesi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hasan Kalyoncu Üniversitesi.
• Erol, S. (2020). Beliren yetişkinlerin belirsizliğe tahammülsüzlük düzeyleri ile kişilerarası duyarlılık ve mükemmeliyetçilik düzeyleri arasındaki ilişki [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Feher, A., Smith, M. M., Saklofske, D. H., Plouffe, R. A., Wilson, C. A. ve Sherry, S. B. (2020). The big three perfectionism scale–short form (BTPS-SF): Development of a brief self-report measure of multidi- mensional perfectionism. Journal of Psychoeducational Assessment, 38(1), 37–52. https://doi.org/10.1177/0734282919878553
• Fornell, C. ve Larcker, D. F. (1981). Evaluating Structural Equation Models with Unobservable Variables and Measurement Error. Journal of Marketing Research, 18(1), 39-50. https://doi.org/10.1177/002224378101800104
• Fourtounas, A. ve Thomas, S. J. (2016). Cognitive Factors Predicting Checking, Procrastination and Other Maladaptive Behaviours: Prospective Versus Inhibitory Intolerance of Uncertainty. Journal of Obsessive-Compulsive and Related Disorders, 9, 30-35. https://doi.org/10.1016/j.jocrd.2016.02.003
• Freeston, M., Rhéaume, J., Letarte, H., Dugas, M. J. ve Ladouceur, R. (1994). Why do people worry? Personality and Individual Differences, 17(6), 791–802. https://doi.org/10.1016/0191-8869(94)90048-5
• Gümüşoğlu, Ö. ve Aşçı, H. (2020). Yetişkin sporcularda belirsizliğe tahammmülsüzlüğün yordanmasında mükemmeliyetçilik ve zihinsel dayanıklılığın rolü. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 18(1), 96-110. https://doi.org/10.33689/spormetre.551536
• Güleç, H., Köse, S., Güleç, M., Çitak, S., Evren, C., Borckardt, J. ve Sayar, K. (2009). The Turkish version of the 20-item Toronto Alexithymia Scale (TAS-20): Reliability, validity, and factorial structure. Klinik Psikofarmakoloji Dergisi, 19(3), 214- 220.
• Hair, J. F., Hult, G. T. M., Ringle, C. M. ve Sarstedt, M. (2022). A Primer on Partial Least Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM) (3. Basım). Sage.
• Henseler, J., Ringle, C. M. ve Sarstedt, M. (2015). A new criterion for assessing discriminant validity in varience-based structural equation modelling. Journal of the Academy of Marketing Science, 43(1), 115-135. https://doi.org/10.1007/s11747-014-0403-8
• Kaçar-Başaran, S., Gökdağ, C., Erdoğan-Yıldırım, Z. ve Yorulmaz, O. (2020). A different view to perfectionism: An investigation of the psychometric properties of the big three perfectionism scale in a Turkish community sample. Current Psychology, 41(9), 6511-6521. https://doi.org/10.1007/s12144-020-01131-2
• Kantack, W. A. (2014). The relationships between alexithymia, perfectionism, selfesteem, ethnicity and body image disturbance [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Detroit Mercy Üniversitesi.
• Karslı, F. (2022). Belirsizliğe tahammülsüzlük, sorun çözme ve Iintihar arasındaki ilişki: Bir durumsal aracılık modeli [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Kurban, İ. (2022). Üniversite öğrencilerinin gelecek zaman perspektifi ile yaşam anlamı, psikolojik esneklik ve belirsizliğe tahammülsüzlük arasındaki ilişkinin yol analizi ile Iincelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Çukurova Üniversitesi.
• Liao, K. Y.H. ve Wei, M. (2011). Intolerance of Uncertainty, Depression, and Anxiety: The Moderating and Mediating Roles of Rumination. Journal of Clinical Psychology, 67(12), 1220–1239. https://doi.org/10.1002/jclp.20846
• Lyvers, M., Randhawa, A. ve Thorberg, F. A. (2020). Self-compassion in relation to alexithymia, empathy, and negative mood in young adults. Mindfulness, 11(7), 1655-1665. https://doi.org/0.1007/s12671-020-01379-6
• Motomura, Y., Fukuzaki, A., Eto, S., Hirabayashi, N., Gondo, M., Izuno, S., Togao, O., Yamashita, K., Kikuchi, K., Sudo, N. ve Yoshihara, K. (2023). Alexithymia characteristics are associated with salience network activity in healthy participants: An arterial spin labeling study. Journal of Physiological Anthropology, 42(1), 1-13. https://doi.org/10.1186/s40101-023-00336-1
• Norton, P. J., Barrera, T. L., Mathew, A .R., Chamberlain, L. D., Szafranski, D. D., Reddy, R. ve Smith, A. H. (2013). Effect of transdiagnostic cbt for anxiety disorders on comorbid diagnoses. Depress Anxiety, 30(2), 168-173. https://doi.org/10.1002/da.22018
• Odacı, H. ve Kaya, F. (2019). Mükemmeliyetçilik ve umutsuzluğun akademik erteleme davranışı üzerindeki rolü: Üniversite öğrencileri üzerinde bir araştırma. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 1(9), 43-51.
• Ogrodniczuk, J. S., Piper, W. E. ve Joyce, A. S. (2011). Effect of alexithymia on the process and outcome of psychotherapy: aprogrammatic review. Psychiatry Res, 190(1), 43-48. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2010.04.026
• Özdemir, S. Ç., Semerci, V. ve Metin, T. (2023). Effect of Alexithymia Severity on Attitudes Toward Hypertension Prevention in Adults: A Cross- Sectional Study. MAS Journal of Applied Sciences, 8(3), 511-519.
• Özmen, F. H. (2022). Son ergenlik döneminde belirsizliğe tahammülsüzlük ve aleksitimi arasındaki ilişkide anksiyetenin aracı etkisinin Iincelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Işık Üniversitesi.
• Preece, D. A., Mehta, A., Becerra, R., Chen, W., Allan, A., Robinson, K., Boyes, M., Hasking, P. ve Gross, J. J. (2022). Why is alexithymia a risk factor for affective disorder symptoms? The role of emotion regulation. Journal of Affective Disorders, 296(1), 337–341. https://doi.org/10.1016/j.jad.2021.09.085
• Ringle, C. M., Wende, S.ve Becker, J. M. (2022). SmartPLS 4. www.smartpls.com sitesinden alınmıştır.
• Reuther, E. T., Davis III, T. E., Rudy, B. M., Jenkins, W. S., Whiting, S. E. ve May, A. C. (2013). Intolerance of uncertainty as a mediator of the relationship between perfectionism and obsessive‐compulsive symptom severity. Depression and Anxiety, 30(8), 773-777. https://doi.org/10.1002/da.22100
• Ruggiero, G. M., Scarone, S. S., Marsero, S. S., Bertelli, S. S. ve Sassaroli, S. S. (2011). The relationship between alexithymia and maladaptive perfectionism in eating disorders: A mediation moderation analysis methodology. Eating And Weight Disorders, 16(3), 182-187. https://doi.org/10.1007/BF03325130
• Saatçı, E. (2020). Üniversite öğrencilerinde mükemmeliyetçilik, belirsizliğe tahammülsüzlük ve psikolojik dayanıklılığın kendini engelleme üzerindeki etkisi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• Salık, B. Ç. Ç. (2022). Üniversite öğrencilerinde belirsizliğe tahammülsüzlük ve mükemmeliyetçiliğin ruminasyon düzeyleri ile ilişkisinin incelenmesi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• Salles, B. M., Maturana de Souza, W., Dos Santos, V. A. ve Mograbi, D. C. (2023). Effects of DBT-based interventions on alexithymia: a systematic review. Cognitive Behaviour Therapy, 52(2), 110-131. https://doi.org/10.1080/16506073.2022.2117734
• Sarıçam, H., Erguvan, F., Akın, A. ve Akça, M. (2014). Belirsizliğe Tahammülsüzlük Ölçeği (BTÖ-12) Türkçe formu: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Route Educational and Social Science Journal, 1(3), 148-157. https://doi.org/10.17121/ressjournal.109
• Scimeca, G., Bruno, A., Cava, L., Pandolfo, G., Muscatello, M. R. A., Zoccali, R. (2014). The Relationship Between Alexithymia, Anxiety, Depression, and Internet Addiction Severity in a Sample of Italian High School Students. The Scientific World Journal, 2014(5), 376-504. https://doi.org/10.1155/2014/504376
• Sifneos, P. E. (1996). Alexithymia: Past and present. Am J Psychiatry, 153(7), 137-142. https://doi.org/10.1176/ajp.153.7.137
• Şalcıoğlu, E. (2022). Bilişsel ve davranışçı terapilerde vaka formülasyonu ve terapi planlama (1. Basım). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Şatır, D. G. ve Kavlak, O. (2023). Alexithymia and fetal attachment in expectant fathers. Artuklu International Journal of Health Sciences, 3(2), 123-128. https://doi.org/10.58252/artukluder.1293993
• Smith, M. M., Saklofske, D. H., Stoeber, J. ve Sherry, S. B. (2016). The big three perfectionism scale: A new measure of perfectionism. Journal of Psychoeducational Assessment, 34(7), 670–687. https://doi.org/10.1177/0734282916651539
• Tallis, F., Eysenck, M. ve Mathews, A. (1991). Elevated Evidence Requirements and Worry. Personality and Individual Differences, 12(1), 21– 27. https://doi.org/10.1016/0191- 8869(91)90128-X
• Tutlu, M. G. (2021). Üniversite öğrencilerinde aleksitimi ve duygusal yeme arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hasan Kalyoncu Üniversitesi.
• Türkçapar, M. H., Ozdel, K. ve Sargin, A. E. (2022). Cognitive Behavioral Therapy in Turkey. İçinde Terjesen M.D. ve Doyle K.A. (Edl.), Cognitive Behavioral Therapy in a Global Context (ss. 481-504). Springer International Publishing.
• Topçu, Z. B. (2022). COVID-19 pandemisinde ebeveynlerin kişilik özellikleri, mükemmelliyetçilik, tükenmişlik ve kaygı düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Maltepe Üniversitesi.
• Toroslu, B. (2020). Erken dönem uyum bozucu şemalar ile romantikb ilişki ve partner ddaklı dbsesif kompulsif belirtiler arasındaki ilişkide mükemmeliyetçilik ve belirsizliğe tahammülsüzlüğün aracı rolü [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Başkent Üniversitesi.
• Tör, K. (2021). Bilişsel yanlılık değişimlemenin mükemmeliyetçilik ve belirsizliğe tahammülsüzlük üzerine etkisi: Deneysel bir çalışma [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
• Twohig, M., Field, C., Armstrong, A. ve Dahl, A. (2010). Acceptance and mindfulness as mechanisms of change in mindfulness-based interventions for children and adolescents. İçinde R.A. Baer (Edl.), Assessing mindfulness and acceptance processes in clients: Illuminating the theory and practice of change (ss. 225-249). New Harbinger Publications.
• Uzun, K., Gönültaş, O. ve Akın, M. S. (2020). Ergenlerin aleksitimi düzeylerinin yordayıcıları olarak belirsizliğe tahammülsüzlük ve akılcı olmayan inançlar. Humanistic Perspective, 2(2), 191-211.
• Yalçın, S. B. ve Hamarta, E. (2013). Üniversite öğrencilerinin duygularını ifade edebilmelerinin aleksitimi ve psikolojik ihtiyaçlarına göre incelenmesi. Türkiye Sosyal Politika ve Çalışma Hayatı Araştırmaları Dergisi, 3(4).36-82.
• Yıldız, E. (2021). SmartPLS ile yapısal eşitlik modellemesi reflektif ve formatif yapılar (2. Basım). Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, B. ve Güllü, A. (2018). Belirsizliğe tahammülsüzlük ile aleksitimi arasındaki ilişki ve bazı sosyo-demografik değişkenlere göre incelenmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(1), 113-131.
• Zhao, X., Lynch, J. G. ve Chen, Q. (2010). Reconsidering Baron and Kenny: Myths and truths about mediation analysis. Journal of Consumer Research, 37(2), 197-206. https://doi.org/10.1086/651257