Özel Yetenekli Çocukların Ruh Sağlığına İlişkin Bir Tematik Analiz Çalışması: Özel Yetenek Tanısı Lütuf mu Ceza mı?

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 3, 452 - 474, 30.09.2025

Oğuzhan Yıldırım

https://doi.org/10.31682/ayna.1586707

Öz

Bu araştırmada, özel yetenekli çocukların ruh sağlığının duygu, düşünce ve deneyimler aracılığıyla incelenmesi amaçlanmıştır. Bu çalışma nitel araştırma deseninde tasarlanmıştır. Araştırmaya yaşları 9-15 arasında değişen 12 özel yetenekli öğrenci (yedi kız, beş erkek) katılmıştır. Katılımcılar ölçüt örnekleme yöntemiyle seçilmiştir. Seçilme kriteri özel yetenekli tanısı almış olmak şeklinde belirlenmiştir. Bu nedenle araştırmaya resim, müzik ve genel yetenek alanında üstün potansiyeli olan öğrenciler dahil edilmiştir. Katılımcılarla yürütülen nitel görüşmeler sonucu elde edilen veriler üzerinde tematik analiz yapılmıştır. Analiz sonuçlarına göre ortaya çıkan beş tema şu şekilde sıralanmaktadır: “Benlik Değeri”, “Yaşam Algısı”, “Akran Etkileşimi”, “Öğretmen İlişkisi” ve “Aile Ortamı”. Sonuç olarak özel yetenekli çocukların tanılama sürecinden sonra olumlu ve olumsuz birçok duygu, düşünce ve yaşantı deneyimledikleri belirlenmiştir. Buradan hareketle özel yetenekli olmanın ruh sağlığını olumlu veya olumsuz etkileyebilecek bir potansiyele sahip olduğu bulunmuştur. Bu çocukların ruh sağlığını etkileyen en kritik etmenlerin sosyal yaşam deneyimi, aile ilişkisi, okul yaşantısı ve zaman yönetimiyle ilgili olduğu söylenebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Özel yetenek , ruh sağlığı , tematik analiz

Etik Beyan

Bu araştırmanın tüm süreci 1975 Helsinki Bildirgesine uygun olacak şekilde yürütülmüştür. Bununla birlikte YÖK Bilimsel Araştırma ve Etik Yönetmeliği’nde bulunan Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Eylemler kısmındaki etik dışı eylemlerden kaçınılmıştır. Ayrıca araştırma için Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulundan izin alınmıştır (Tarih: 12.03.2024, Sayı: 01-51, Oturum no: 05).

A Thematic Analysis Research on the Mental Health of Gifted Children: Is Giftedness Diagnosis a Blessing or a Punishment?

Öz

This study aims to examine the mental health of gifted children through emotions, thoughts, and experiences. This study was designed in a qualitative research design. Twelve gifted students (seven girls, five boys), aged 9-15, participated in the study. Participants were selected using criterion sampling. The selection criterion was having been diagnosed with giftedness. Students with artistic, musical and general talents were included in the study.. Thematic analysis was performed on the qualitative data obtained from the participants. According to the results, the five themes that emerged are as follows: “Self-Esteem”, “Perception of Life”, “Peer Interaction”, “Teacher Relationship,” and “Family Environment”. As a result, it was found that gifted children experienced many positive and negative emotions, thoughts, and experiences following the diagnosis process. Based on this, it was found that giftedness has the potential to affect childrens mental health positively or negatively. It can be said that the most critical factors affecting the mental health of these children are related to social life experience, family relationships, school experience, and time management.

Anahtar Kelimeler

Giftedness , mental health , thematic analysis

Kaynakça

• Ağaya, A., Akçayır, İ. ve Çitil, M. (2023). Özel yetenekli öğrencilerin BİLSEM’lerde sergiledikleri davranış problemleri ve yapılan rehberlik ve psikolojik danışma çalışmaları. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (56), 384-409. https://doi.org/10.53444/deubefd.1169782
• Akbüber, B. A., Erdik, E., Güney, H., Gaye Çimşitoğlu, G. ve Akbüber, C. (2019). Bilim ve Sanat Merkezleri’nde özel yetenekli öğrencilerin sorunlarının değerlendirilmesinde bir yöntem önerisi “Özel yetenekli çocuk çalıştayı”. Journal of Gifted Education and Creativity, 6(1), 22-39.
• Alexopoulou, A., Batsou, A. ve Drigas, A. (2019). Resilience and academic underachievement in gifted students: Causes, consequences and strategic methods of prevention and intervention. International Journal of Online & Biomedical Engineering, 15(14), 78-86. https://doi.org/10.3991/ijoe.v15i14.11251
• Allwood, C. M. (2012). The distinction between qualitative and quantitative research methods is problematic. Quality & Quantity: International Journal of Methodology, 46(5), 1417-1429. https://doi.org/10.1007/s11135-011-9455-8
• Altun, F. ve Yazıcı, H. (2018a). Üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik danışma yaşantıları: Ölçek uyarlama ve kesitsel tarama çalışması. Milli Eğitim Dergisi, 47(1), 173-200.
• Altun, F. ve Yazıcı, H. (2018b). Türkiye’deki üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik danışma ve rehberlik ihtiyaçları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 19(2), 355-378. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.339056
• Altun, F. ve Yazıcı, H. (2020). Rehber öğretmenlerin üstün yetenekli öğrencilere sunulan psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri ile ilgili görüşleri. Mavi Atlas, 8(1), 81-106. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.685650
• Anlatan, M. (2023). Türkiye'de özel yeteneklilerle yapılan çalışmalarda benlik algısı. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(1), 21-52. https://doi.org/10.30855/gjes.2023.09.01.002
• American Psychological Association (2018). APA dictionary of psychology. https://dictionary.apa.org/school-counseling
• Bahçeci, F. ve Epçaçan, U. (2020). Özel yetenekli öğrenciler için bir bilmece: Birden fazla eğitim kurumunda olmak. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(17), 23-38.
• Barnham, C. (2015). Quantitative and qualitative research: Perceptual foundations. International Journal of Market Research, 57(6), 837-854. https://doi.org/10.2501/IJMR-2015-070
• Bayar, S., Sak, U. ve Öpengin, E. (2024). Özel yetenekli öğrencilerin zorbalık deneyimleri. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 13(1), 148-159. https://doi.org/10.30703/cije.1301935
• Bayrı, H. ve Özdemir, H. P. (2022). Özel yetenekli öğrencilerin duygusal tepkisellik, öz-yeterlik ve psikolojik kırılganlık düzeylerinin incelenmesi: Bir karma yöntem çalışması. Electronic Journal of Social Sciences, 21(81), 1-20. https://doi.org/10.17755/esosder.878181
• Bedur, S., Bilgiç, N. ve Taşlıdere, E. (2015). Özel (üstün) yetenekli öğrencilere sunulan destek eğitim hizmetlerinin değerlendirilmesi. HAYEF Journal of Education, 12(1), 159-175.
• Bostan, T., Bostan, A. ve Farsak, Ş. (2021). Özel yetenekli öğrencilerin yaşam doyumu ve öz duyarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Atlas Sosyal Bilimler Dergisi, 1(6), 83-111.
• Braun, V. ve Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
• Clarke, V. ve Braun, V. (2013). Teaching thematic analysis: Overcoming challenges and developing strategies for effective learning. The Psychologist, 26(2), 120-123.
• Çarıkcı, K., Meral, H., Berkil, S., Çalışır, A., Önala, L. ve Arslan, Ö. (2024). Nitel araştırmalarda tematik analiz. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies, 10(37), 127-140. https://doi.org/10.5281/zenodo.10509707
• Castleberry, A. ve Nolen, A. (2018). Thematic analysis of qualitative research data: Is it as easy as it sounds? Currents in Pharmacy Teaching and Learning, 10(6), 807-815. https://doi.org/10.1016/j.cptl.2018.03.019
• Demirtepe-Saygılı, D. (2021). Refleksivite ve etkileşim açılarından nitel araştırmacı olmanın fırsatları ve zorlukları. AYNA Klinik Psikoloji Dergisi, 8(1), 1-16. https://doi.org/10.31682/ayna.779041
• Devecchi, C., Rose, R. ve Shevlin, M. (2014). Education and the capabilities of children with special needs. İçinde C. S. Hart, M. Biggeri ve B. Babic (Edl.), Agency and participation in childhood and youth (ss. 145-162). Bloomsbury Publishing
• Doğan, Ü. ve Duruğa, M. (2021). Özel yetenekli öğrencilerin psikolojik danışmana ilişkin algılarının incelenmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 39, 92-103. http://dx.doi.org/10.14582/DUZGEF.2021.168
• Epçaçan, U. ve Oral, B. (2019). Özel yetenekli öğrencilerin BİLSEM’deki öğretim uygulamalarına ilişkin görüşleri. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(13), 139-166.
• Foley‐Nicpon, M. ve Assouline, S. G. (2020). High ability students with coexisting disabilities: Implications for school psychological practice. Psychology in the Schools, 57(10), 1615-1626. https://doi.org/10.1002/pits.22342
• Frey, J. R. (2019). Assessment for special education: Diagnosis and placement. The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science, 683(1), 149-161. https://doi.org/10.1177/0002716219841352
• Gallagher, J. J. (2008). Psychology, psychologists, and gifted students. İçinde S. I. Pfeifer (Ed.), Handbook of giftedness in children psychoeducational theory, research, and best practices (ss. 1-13). Springer.
• Gönültaş, O. ve Karataş, Z. (2023). Özel yetenekli ergenlerde psikolojik iyi oluş ile algılanan sosyal yetkinlik arasındaki ilişki. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(2), 516-533. https://doi.org/10.32709/akusosbil.1054947
• Güçyeter, Ş. (2018). Rehber öğretmen adaylarının üstün yetenekli öğrencilerin eğitimleri, sosyal duygusal özellikleri ve rehberlik gereksinimlerine ilişkin farkındalıkları. Milli Eğitim Dergisi, 47(1), 225-246.
• Heller, K. A. ve Schofield, N. J. (2008). Identification and nurturing the gifted from an international perspective. İçinde S. I. Pfeifer (Ed.), Handbook of giftedness in children psychoeducational theory, research, and best practices (ss. 93-115). Springer.
• Kaymakcı, G. ve Aybar, M. A. (2023). Özel yetenekli öğrencilerin duygusal tepkisellik, öz-yeterlik ve psikolojik kırılganlıklarının incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (57), 2153-2175. https://doi.org/10.53444/deubefd.1328900
• Kurnaz, A. ve Ekici, S. (2020). BİLSEM tanılama sürecinde kullanılan zekâ testlerinin psikolojik danışmanların ve bilsem öğretmenlerinin görüşlerine göre değerlendirilmesi. Çocuk ve Medeniyet, 5(10), 365-399. https://doi.org/10.47646/CMD.2020.177
• Long, M., Wood, C., Littleton, K., Passenger, T. ve Sheehy, K. (2011). The psychology of education. Routledge.
• Mehrad, A. ve Zangeneh, M. H. T. (2019). Comparison between qualitative and quantitative research approaches: Social sciences. International Journal For Research In Educational Studies, 5(7), 1-7. https://doi.org/10.53555/es.v5i7.998
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2018). Özel eğitim hizmetleri yönetmeliği. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=24736veMevzuatTur=7veMevzuatTertip=5
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2019). T.C. Millî eğitim bakanlığı bilim ve sanat merkezleri yönergesi. https://orgm.meb.gov.tr/
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2020). Millî eğitim bakanlığı rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri yönetmeliği. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=34760veMevzuatTur=7veMevzuatTertip=5
• Mullet, D. R. ve Rinn, A. N. (2015). Giftedness and ADHD: Identification, misdiagnosis, and dual diagnosis. Roeper Review, 37(4), 195-207. http://dx.doi.org/10.1080/02783193.2015.1077910
• National Association for Gifted Children. (2024a). What is giftedness? https://www.nagc.org/page/what-is-giftedness
• National Association for Gifted Children. (2024b). Increasing equity in gifted education programs and services. https://www.nagc.org/equity
• Palaganas, E. C., Sanchez, M. C., Molintas, M. P. ve Caricativo, R. D. (2017). Reflexivity in qualitative research: A journey of learning. The Qualitative Report, 22(2), 426-438. https://doi.org/10.46743/2160-3715/2017.2552
• Patton, M. Q. (2015). Qualitative research ve evaluation methods: Integrating theory and practice. SAGE Publications.
• Profanter, A. (2009). Facing the challenges of children and youth with special abilities and needs on the fringes of Omani society. Children and Youth Services Review, 31(1), 8-15. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2008.05.003
• Robinson, A. ve Clinkenbeard, P. R. (2008). History of giftedness: Perspectives from the past presage modern scholarship. İçinde S. I. Pfeifer (Ed.), Handbook of giftedness in children psychoeducational theory, research, and best practices (ss. 13-33). Springer.
• Robinson, N. M. (2008). The social world of gifted children and youth. İçinde S. I. Pfeifer (Ed.), Handbook of giftedness in children psychoeducational theory, research, and best practices (ss. 33-53). Springer.
• Sağlam, A. ve Polat, İ. (2020). Özel yetenekli öğrencilerin sınıf ortamındaki davranışlarına yönelik öğretmenlerin görüşleri. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (24), 473-494.
• Sak, U. (2013). Üstün zekâlılar özellikleri tanılanmaları eğitimleri. Vize Yayıncılık.
• Sin, S. (2010). Considerations of quality in phenomenographic research. International Journal of Qualitative Methods, 9(4), 305-319. https://doi.org/10.1177/160940691000900401
• Söner, O., Gökcül, R., Gültekin, F., Yıldız, İ., Özmen, R. ve Kara, M. (2024). Kendi kendine öğrenme ustalığı: Özel yetenekli öğrencilerin duygusal ve psikolojik iyi oluşunu iyileştiren yol. Sosyal Sağlık Dergisi, 4(1), 63-81.
• Suyitno, S., Winarto, W., Sulistiana, D. ve Supriyono, S. (2024). Gifted students: Analysis among psychological problems, social, and emotional well-being. Edelweiss Applied Science and Technology, 8(5), 1302-1310. https://doi.org/10.55214/25768484.v8i5.1833
• Şahin, H. ve Zorlu, A. (2022). Türkiye’de özel yetenekli bireyleri tanılama süreci ve tanılamada kullanılan yöntemler. Milli Eğitim Dergisi, 51(233), 863-885. https://doi.org/10.37669/milliegitim.788454
• Şahin, Ş. ve Özçelik, Ç. Ç. (2016). Ergenlik dönemi ve sosyalleşme. Cumhuriyet Hemşirelik Dergisi, 5(1), 42-49.
• Tohum, M. ve Tortop, H. S. (2018). Üstün/özel yetenekli çocuklarda mutluluk. Journal of Gifted Education and Creativity, 5(2), 90-99.
• Ünal, N. E. ve Sak, U. (2020). Sıra dışı olanlar: Özel yetenekli yalnız ergenler. Çocuk ve Medeniyet, 5(10), 281-296. https://doi.org/10.47646/CMD.2020.214
• Webb, J. T. (1994). Nurturing social emotional development of gifted children. ERIC Publications.
• Yıldırım, Ö. ve Kılıçaslan-Çelikkol, A. (2024). Özel yetenekli öğrencilerin psikolojik sağlamlık, öz-yeterlik ve algılanan sosyal destek düzeylerinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 25(2), 127-140. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.1195044
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayınevi.
• Yörük-Topuz, İ. ve Cihangir-Çankaya, Z. (2022). Özel yetenekli öğrencilerin psikolojik sağlamlığının yordayıcıları: Benlik saygısı, akran ilişkileri ve ebeveyn tutumları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 23(2), 271-294. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.742426