Sekizinci Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabı Ölçme ve Değerlendirme Sorularının Bağlam Temelli Öğrenme Yaklaşımı Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 2, 1446 - 1473, 28.08.2024

Büşra Arık Güngör , Sibel Saraçoğlu

https://doi.org/10.51460/baebd.1463313

Öz

Araştırmanın amacı, 2018 öğretim programı güncellenmesi ile beraber kullanılmakta olan sekizinci sınıf Fen Bilimleri ders kitabı ölçme ve değerlendirme sorularını Bağlam Temelli Öğrenme (BTÖ) yaklaşımı kapsamında incelemektir. Çalışma, araçsal durum çalışması modeline göre yürütülmüştür. Veriler doküman incelemesi yoluyla toplanmıştır. Araştırma verilerinin analizinde içerik analizi kullanılmıştır. Yapılan analiz sonucunda ders kitabında gerek bölüm sonu gerekse ünite sonunda bağlam temelli sorulara (BTS) sınırlı olarak yer verildiği, soruların çoğunluğunun öğrencilerin üst düzey düşünmelerini gerektirmeyecek türde ve günlük yaşam bağlamları içermeden kurgulandığı tespit edilmiştir. Soruların bir kısmı BTS kriterlerinin bir kısmını karşılamaktadır, ancak bir sorunun BTS olabilmesi için tüm kriterleri karşılamasının gerekliliğinden dolayı bu tür sorular BTS olarak değerlendirilememiştir. Ünite sonu sorular dikkate alındığında BTS’ler en fazla “DNA ve Genetik Kod”, en az “Enerji Dönüşümleri ve Çevre Bilimi” ünitesinde yer almaktadır. Ulaşılan sonuçlar doğrultusunda sekizinci sınıf ders kitabı sorularının öğretim programı hedef kazanımları ve BTÖ yaklaşımı hedeflerine uygun olarak düzenlenmesi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bağlam Temelli Öğrenme, Ders Kitabı, Ölçme ve Değerlendirme, Yaşam Temelli Öğrenme

Kaynakça

• Ahmed, A., & Pollitt, A. (2007). Improving the quality of contextualized questions: An experimental investigation of focus. Assessment in Education, 14(2), 201-232. https://doi.org/10.1080/09695940701478909.
• Akçay, B., Akçay, H., & Kahramanoğlu, E. (2017). Ortaokul Fen Bilimleri Ders Kitaplarının Bloom Taksonomisine Göre İncelenmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(2), 521-549. https://doi.org/10.19171/uefad.368965.
• Akıncı, B. (2020). Fen bilimleri dersi öğretim programı ve ölçme değerlendirme araçlarının akademik becerilerin izlenmesi ve değerlendirilmesine (ABİDE) göre incelenmesi (Tez No. 617651) [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Arık Güngör, B. (2022). Sekizinci sınıf fen bilimleri dersi öğretim programının, ders kitabının ve LGS sınavı fen sorularının bağlam temelli öğrenme yaklaşımı açısından değerlendirilmesi (Tez No. 785225) [Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Arık Güngör, B., & Saraçoğlu, S. (2023). Liselere Geçiş Sistemi (LGS) fen bilimleri sorularının bağlam temelli öğrenme yaklaşımı açısından değerlendirilmesi. SDU International Journal of Educational Studies, 10(2), 22-46. https://doi.org/10.33710/sduijes.1318492
• Aronin, S., & Floyd, K. K. (2013). Using an iPad in inclusive preschool classrooms to introduce STEM concepts. Teaching Exceptional Children, 45(4), 34-39. https://doi.org/10.1177/004005991304500404.
• Arslan, Y. (2019). 5. Sınıf fen bilimleri dersi öğretim programı ve ders kitabının STEM yaklaşımı bağlamında incelenmesi (Tez No. 618105) [Yüksek lisans tezi, Dumlupınar Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Atılgan, H., Kan, A., & Aydın, B. (2017). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Ayvacı, H. Ş., & Yamaçlı, S. (2022). Kapsayıcı eğitim konulu hizmet içi eğitim almış fen bilimleri öğretmenlerinin ders tasarımlarına bakış açısı. Trakya Eğitim Dergisi, 12(1), 203-220. https://doi.org/10.24315/tred.885951
• Ayyıldız, H., & Aktaş, M. C. (2022). 8. Sınıf matematik ders kitaplarının ve lgs matematik sorularının pısa temsil yeterliği açısından incelenmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 12(1), 475-489. https://doi.org/10.24315/tred.910569
• Bailey, K. D. (1994). Methods of social research. The Free Press.
• Baran, E., Canbazoğlu Bilici, S., & Mesutoğlu, C. (2015). Fen, teknoloji, mühendislik ve matematik (FeTeMM) spotu geliştirme. Araştırmaya Dayalı Faaliyetler Dergisi, 5(2), 60-69. https://ated.info.tr/ojs-3.2.1-3/index.php/ated/article/view/53
• Bayır, E., & Kahveci, S. (2021). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarının sorgulayıcı-araştırmaya dayalı öğretim yönteminin düzeyleri açısından incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(3), 1295-1326.
• Bellocchi, A., King, D. T., & Ritchie, S. M. (2011). Assessing students in senior science: an analysis of questions in contextualised chemistry exams. In Proceedings of the 1st International Conference of STEM in Education 2010, Australia. https://eprints.qut.edu.au/46065/
• Bellocchi, A., King, D. T., & Ritchie, S. M. (2016). Context-based assessment: Creating opportunities for resonance between classroom fields and societal fields. International Journal of Science Education, 38(8), 1304-1342. https://doi.org/10.1080/09500693.2016.1189107
• Benckert, S. (1997), Conversation and context in physics education, Swedish Council for the Renewal of Higher Education, 97-161.
• Bennet, J., Lubben, F., & Hogarth, S. (2007). Bringing science to life: A synthesis of the research evidence on the effects of context‐based and STS approaches to science teaching. Science education, 91(3), 347-370. https://doi.org/10.1002/sce.20186
• Bortnik, B., Stozhko, N., & Pervukhina, I. (2021). Context-Based testing as assessment tool in chemistry learning on university level. Education Science, 11(8), 450. https://doi.org/10.3390/educsci11080450
• Creswell, J. W. (2014). Araştırma Deseni (Nitel, Nicel ve Karma Yaklaşımları) (4. baskıdan çeviri b.). (S. B. Demir, Çev.) Ankara: Eğiten Kitap.
• Çepni, S. (2019). PISA ve TIMSS mantığını ve sorularını anlama. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Deboer, G. E. (2002). Student-centered teaching in a standards-based world: Finding a sensible balance. Science and Education, 11(4), 405-417.
• Deveci, İ., & Altıntaş, A. (2021). 2019 Yılı fen bilimleri ders kitaplarının ölçme ve değerlendirme yaklaşımları açısından incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 31-45. https://doi.org/10.17556/erziefd.889171
• Dönmez, H. (2019). 6., 7. ve 8. sınıf fen bilimleri öğretim programı kazanımlarının ve değerlendirme sorularının incelenmesi: SOLO taksonomisi (Tez No. 582688) [Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• EIR. (2019). Eğitim İzleme Raporu 2019. https://www.egitimreformugirisimi.org/wp-content/uploads/2010/01/EIR_Egitimin_Icerigi.pdf
• Elmas, R., & Eryılmaz, A. (2015). How to write good quality contextual science questions: criteria and myths. Journal Of Theoretical Educational Science/Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 8(4), 564-580. https://doi.org/10.5578/keg.10135
• Fensham, P. J., & Rennie, L. J. (2013). Towards an authentically assessed science curriculum. In Valuing assessment in science education: Pedagogy, curriculum, policy (pp. 69-100). Dordrecht: Springer Netherlands.
• Gilbert, J. K. (2006). On the nature of “context” in chemical education. International of Science Education, 28(9), 957-976. https://doi.org/10.1080/09500690600702470
• Glasnovic Gracin, D. (2018). Requirements in mathematics textbooks: a five-dimensional analysis of textbook exercises and examples. International Journal of Mathematical Education in Science and Technology, 49(7), 1003-1024. https://doi.org/10.1080/0020739X.2018.1431849
• Görgen, İ., Karaçelik, S., & Kocatürk Kapucu, N. (2017). Yeni ilköğretim 1–5 programlarının sınıf öğretmenlerinin görüşlerine göre değerlendirilmesi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1(20), 115-146.
• Guba, E. G., & Lincoln, Y. S. (1982). Epistemological and methodological bases of naturalistic inquiry. Educational Communication and Technology Journal, 30(4), 233-252. https://doi.org/10.1007/BF02765185
• Hasni, A., Bousadra, F., Belletête, V., Benabdallah, A., Nicole, M. C., & Dumais, N. (2016). Trends in research on project-based science and technology teaching and learning at K–12 levels: A systematic review. Studies in Science Education, 52(2), 199-231. https://doi.org/10.1080/03057267.2016.1226573
• İleriturk, D., Celik Ercoskun, N., & Kıncal, R. Y. (2017). Farklı ülkelerin PISA 2012 problem çözme becerileri sonuçlarının karşılaştırılması [A comparison of PISA 2012 problem solving skills results of different countries]. The Journal of Academic Social Science, 5(43), 406-422. https://doi.org/10.16992/ASOS.12023
• İlhan, N., & Hoşgören, G. (2017). Fen bilimleri dersine yönelik yaşam temelli başarı testi geliştirilmesi: Asit baz konusu. Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 5(2), 87-110.
• Kabuklu, Ü. N., Yüzbaşıoğlu, M. K., & Kurnaz, A. (2019, Nisan 12-14). Fen Eğitimiyle Alakalı Araştırmalarda Bağlam Temelli Soru Yazma Ölçütlerinin Belirlenmesi [Bildiri sunumu]. Uluslararası Fen, Matematik, Girişimcilik ve Teknoloji Eğitimi Kongresi, İzmir, Türkiye. http://2019.fmgtegitimikongresi.com/dosyalar/files/fmgtek_tam_metin.pdf
• Kalender, B., & Baysal, Z. N. (2021). Öğretim programı ve ders kitaplarının program ögelerinin uyumu açısından incelenmesi: Hayat bilgisi örneği. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 38(2), 75-96. https://doi.org/10.52597/buje.990925
• Kıyasoğlu, E., & Çeviker Ay, Ş. (2020). Sınıf öğretmenlerinin 21. yüzyıl öğrenen ve öğreten becerilerini kullanma düzeylerine ilişkin görüşleri nelerdir? e-Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7, 240-261. https://doi.org/10.30900/kafkasegt.689976
• King, D. T., & Ritchie, S. M. (2013). Academic success in context-based chemistry: Demonstrating fluid transitions between concepts and context. International Journal of Science Education, 35(7), 1159-1182. https://doi.org/10.1080/09500693.2013.774508
• Knoef, M. J. (2017). Attending To The Knowledge, Skills, And Attitudes Of Teachers And Students: Guıdelınes For Context-Based Chemıstry Currıcula. Master Educational Science and Technology, University of Twente Faculty of Behavioural, Management and Social Sciences Enschede, Netherland.
• Kömürcü, A. S., & Türkoğlu, A. Y. (2022). Fen bilimleri ders kitaplarındaki soruların PISA’da tanımlanan fen okuryazarlığı yeterlik düzeylerine göre incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 1001-1025. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2022..-1004141
• Köse, M. (2021). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarının ölçme ve değerlendirme açısından incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(2), 316-334. https://doi.org/10.17556/erziefd.738444
• MEB. (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı. http://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812312311937-FEN%20B%C4%B0L%C4%B0MLER%C4%B0%20%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMI2018.pdf
• MEB. (2019a). PISA 2018 Türkiye Ön Raporu. Milli Eğitim Bakanlığı. https://www.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_12/03105347_PISA_2018_Turkiye_On_Raporu.pdf
• MEB. (2019b). Sekizinci Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabı. https://www.eba.gov.tr/
• Miles, M. B., & Huberman, M. A. (2016). Nitel veri analizi. (S. Akbaba ve A. A. Ersoy, Çev.)(2.baskı). Pegem A Yayıncılık.
• Nadelson, L. S., & Seifert, A. L. (2017). Integrated STEM defined: Contexts, challenges, and the future. The Journal of Educational Research, 110(3), 221-223. https://doi.org/10.1080/00220671.2017.1289775
• Nasırlıel, E., & Ünal, C. (2021). 8. Sınıf öğrencilerin bağlam temelli basınç sorularını çözme süreçleri. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 11(1), 340-366. https://doi.org/10.18039/ajesi.751400
• OECD (2023), PISA 2022 Assessment and Analytical Framework: OECD Publications. https://doi.org/10.1787/dfe0bf9c-en.
• Oran, M., & Karalı, M. A. (2019). Ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı değerlendirme sorunlarının Bloom Taksonomisinde bilişsel alan basamaklarına göre incelenmesi. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(3), 88-104. https://doi.org/10.29065/usakead.635309
• Park J., & Lee L. (2004). Analysing cognitive or non‐cognitive factors ınvolved in the process of physics problem‐ solving in an everyday context. International Journal of Science Education, 26(13), 1577-1595. https://doi.org/10.1080/0950069042000230767
• Ramsden, J. M. (1997). How Does a Context-Based Approach Influence Und Chemical Ideas at 16+?. International Journal of Science Education, 19(6), 697-710. https://doi.org/10.1080/0950069970190606
• Sak, M., & Kaltakçı Gürel, D. (2019). Ortaokul öğrencilerinin ışık konusundaki bağlam temelli sorular ile geleneksel soruları cevaplama durumlarının geliştirilen başarı testleri ile karşılaştırılması. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(2), 655-679. https://doi.org/10.17152/gefad.448136
• Saka, T., & İnaltekin, T. (2021). Fen bilimleri ders kitaplarındaki fizik örneklerinin karşılaştırılması. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(2), 81-110. https://doi.org/10.33711/yyuefd.998258
• Schleicher, A. (2019). PISA 2018: Insights and Interpretations PISA 2018: Insights and Interpretations. OECD Publishing.
• Schwartz, A. T. (2006). Contextualised chemistry education: The American experience. International Journal of Science Education, 28(9), 977–998. https://doi.org/10.1080/09500690600702488
• Stake, R. R. (2005). Case studies. In N. K. Denzin & Y. S. Lincoln (Eds.), The SAGE handbook of qualitative research (Third edition). London: Sage
• Suna, E., Tanberkan H., Taş U. E., Eroğlu, E., & Altun Ü. (2019). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı eğitim analiz ve değerlendirme raporları serisi PISA 2018 Türkiye ön raporu. http:// www.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_12/03105347_PISA_2018_Turkiye_On_Raporu.pdf.
• Şirin, G. T., Tüysüz, M., & Oğuz, E. K. (2022). Ortaokul Fen Bilimleri Ders Kitaplarında Yer Alan Etkinliklerin STEM Etkinlikleri Açısından Uygunluğunun İncelenmesi. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), (Gelecek Sayı), 37-77.
• Taasoobshirazi, G., & Carr, M. (2008). Bağlam temelli fizik öğretimi ve değerlendirmesinin bir incelemesi ve eleştirisi. Eğitim Araştırmaları İncelemesi, 3(2), 155-167.
• Ülger, B. B., Ar, M. E., & Sarıoğlu, S. (2022). Bağlam temelli soru yazma eğitimine katılan fen bilimleri öğretmenlerinin yazılı sınavlarda sordukları soruların incelenmesi. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(1), 335-353. https://doi.org/10.51460/baebd.804810
• Üredi, L., & Ulum, H. (2020). İlkokul matematik ders kitaplarında bulunan ünite değerlendirme sorularının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(2), 432-447. https://doi.org/10.17860/mersinefd.693392
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yücel, M., & Karamustafaoğlu, S. (2020). Ortaokul 5. ve 6. sınıf fen bilimleri ders kitapları hakkında öğretmen görüşleri. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 93-120.