Lise Öğrencilerinin Analitik Düşünme Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 1882 - 1912, 28.04.2025

Rümeysa Tuna Gündoğdu , Ebru Bozpolat

https://doi.org/10.51460/baebd.1518411

Öz

Bu araştırmanın amacı; lise öğrencilerinin analitik düşünme düzeylerini ve bu düzeylerin cinsiyet, sınıf düzeyi, lise türü, genel not ortalaması, anne eğitim düzeyi ve baba eğitim düzeyi değişkenleri açısından anlamlı farklılık gösterip göstermediğini belirlemektir. Nicel araştırma yöntemi kullanılan bu araştırmada, ilişkisel tarama modeli tercih edilmiştir. Araştırmanın örneklemi, 2022-2023 eğitim-öğretim yılında Tokat ili Merkez ilçesinde Millî Eğitim Bakanlığına bağlı liselerde 9, 10, 11 ve 12. sınıflarda öğrenim gören 417 öğrenciden oluşmaktadır. Araştırma verilerinin elde edilmesinde, Ocak ve Park (2019) tarafından geliştirilen “Lise Öğrencileri İçin Analitik Düşünme Ölçeği (LÖADÖ)” kullanılmıştır. Verilerin analizinde; betimsel istatistik, bağımsız gruplar t testi ve tek yönlü varyans analizi (ANOVA), Welch testi, Scheffe testi ve Tamhane T2 testi uygulanmıştır. Araştırma sonucunda; cinsiyet değişkeni açısından “Lise Öğrencileri İçin Analitik Düşünme Ölçeği”nin “Bilgiyi Özümseme” ve “Çalışma Stratejisi” alt boyutlarında kız öğrenciler lehine; sınıf düzeyi değişkeni açısından “Lise Öğrencileri İçin Analitik Düşünme Ölçeği” ile “Bilgiyi Özümseme” ve “Çalışma Stratejisi” alt boyutlarında 12. sınıf öğrencileri lehine; lise türü değişkeni açısından “Ayrıntılara Dikkat Etme” alt boyutunda Anadolu Lisesi ile Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, Fen Lisesi, Güzel Sanatlar Lisesi ve Spor Lisesi öğrencileri arasında Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, Fen Lisesi, Güzel Sanatlar Lisesi ve Spor Lisesi öğrencileri lehine; genel not ortalaması değişkesi açısından “Lise Öğrencileri İçin Analitik Düşünme Ölçeği”nde ve “Bilgiyi Özümseme” alt boyutunda genel not ortalaması 70-84 ve 85-100 olan öğrenciler lehine, “Çözümleme” alt boyutunda ise genel not ortalaması 85-100 olan öğrenciler lehine anlamlı farklılık olduğu tespit edilmiştir. Anne eğitim düzeyi ve baba eğitim düzeyi değişkenleri açısından ise gruplar arasında ölçek ve alt boyutlarında anlamlı farklılık olmadığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Analitik düşünme , düşünme becerisi , lise öğrencisi , 21. yüzyıl becerisi

Investigation of High School Students’ Analytical Thinking Levels in terms of Various Variables

Öz

The aim of this study is to determine the analytical thinking levels of high school students and whether these levels differ significantly in terms of gender, grade level, high school type, grade point average, mother’s education level and father’s education level variables. In this study, in which quantitative research method was used, relational survey model was preferred. The sample of the research consists of 417 students studying in the 9th, 10th, 11th and 12th grades in high schools affiliated with the Ministry of National Education in the Central district of Tokat province in the 2022-2023 academic year. “Analytical Thinking Scale for High School Students (ATSHSS)” developed by Ocak and Park (2019) was used to obtain research data. In the analysis of data; descriptive statistics, independent samples t test and one-way analysis of variance (ANOVA), Welch test, Scheffe test and Tamhane T2 test were applied. As a result of the research; in terms of gender variable, there is a significant difference in favor of female students in the “Factor Assimilation” and “Working Strategy” sub-dimensions of “Analytical Thinking Scale for High School Students”; in terms of grade level variable, there is a significant difference in favor of 12th grade students in Analytical Thinking Scale for High School Students and “Factor Assimilation” and “Working Strategy” sub-dimensions; in terms of the high school type variable, there is a significant difference in favor of Vocational and Technical Anatolian High School, Science High School, Fine Arts High School, and Sports High School students among the students of Anatolian High School, Vocational and Technical Anatolian High School, Science High School, Sports High School, and Fine Arts High School in the “Attention to Detail” sub-dimension; in terms of grade point average variable, it has been determined that there is a significant difference in favor of students with grade point average of 70-84 and 85-100 compared to students in the “Analytical Thinking Scale for High School Students” and “Factor Assimilation”, in favor of students with grade point average of 55-69 in the “Analysis” sub-dimensions.

Anahtar Kelimeler

Analytical thinking , thinking skill , high school student , 21st century skill

Kaynakça

• Alakuş, A. (2023). Lise öğrencilerinin kariyer uyumu ve bilişsel esneklik düzeyleri arasındaki ilişkide analitik düşünmenin aracı rolü (Tez no: 810017) [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Al-Kinani, H. K. R. ve Al-Omari, A.H.M. (2021). Analytical thinking and its relationship to logical intelligence for scientific fifth-grade students in mathematics. Turkish Journal of Computer and Mathematics Education (TURCOMAT), 12(10), 3148-3161. https://doi.org/10.17762/turcomat.v12i10.4968
• Argon, T. ve Selvi, Ç. (2011). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri ve çatışma yönetimi stilleri. Journal of Educational and Instructional Studies in the World, 1(1), 93-100.
• Akkuş-Çakır, N. ve Senemoğlu, N. (2016). Yükseköğretimde analitik düşünme becerileri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(3), 1487-1502. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/210063
• Arıol, Ş. (2009). Matematik öğretmen adaylarının bütüncül ve analitik düşünme stillerinin matematiksel problem çözme becerilerine etkisi. (Tez no. 258403) [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Arslan, A. (2022). İlkokul ve ortaokul öğretmenlerinin eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. Muallim Rıfat Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 1-21. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mrefdergi/issue/68146/979017
• Atasoy, E. ve Konyalıhatipoğlu, M. E. (2019). Investigation of students’ holistic and analytical thinking styles in learning environments assisted with dynamic geometry software. Education and Science, 44(199), 49-74. https://doi.org/10.15390/EB.2019.8003
• Bahri, A., Jamaluddin A. B., Muharni, A., Fikri, M. J. N. ve Arifuddin M. (2021). The need of science learning to empower high order thinking skills in 21st century. Journal of Physics: Conference Series, 1899. https://doi.org/10.1088/1742-6596/1899/1/012144
• Balcı, K. S. (2015). Sanat eğitimi alan bireylerde estetik algı oluşturmak için görsel kültür eğitiminin gerekliliği. The Journal of Academic Social Science Studies, 36, 465-477. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2872
• Bartoszewski, B. L. ve Gurung, R. A. (2015). Comparing the relationship of learning techniques and exam score. Scholarship of Teaching and Learning in Psychology, 1(3), 219-228. https://doi.org/10.1037/stl0000036
• Başar, H. (2013). Nasıl düşünelim. Açıklamalar, örnekler, uygulamalar. Pegem Akademi.
• Bataineh, R. F. ve Zghoul, L. H. (2006). Jordanian TEFL graduate students’ use of critical thinking skills (as measured by the Cornell Critical Thinking Test, Level Z). International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 9(1), 33-50. https://doi.org/10.1080/13670050608668629
• Baxter, J. (1997). Exploring career pathways. A guide for expanding vocational-technical education in the middle school/junior high school. ED414495. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED414495.pdf
• Baysal, Z. N., Çarıkçı, S. ve Yaşar, E. B. (2017). Sınıf öğretmenlerinin düşünme becerileri öğretimine yönelik farkındalıkları. Eğitimde nitel araştırmalar Dergisi, 5(1), 7-28. http://dx.doi.org/10.14689/issn.2148-2624.1.5c1s1m
• Belet Boyacı, Ş. D. ve Güner Özer, M. (2019). Öğrenmenin geleceği: 21. yüzyıl becerileri perspektifiyle Türkçe dersi öğretim programları. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 9(2), 708-738. https://doi.org/10.18039/ajesi.578170
• Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak-Kılıç, E., Akgün, E. Ö., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Conklin, W. (2011). Higher-order thinking skills to develop 21st century learners. Teacher Created Materials.
• Çakır, N. (2013). Üniversite eğitiminin üst düzey düşünme becerilerinin gelişimine etkisi. (Tez no: 363194) [Yayınlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Çağlayan, H. S.,Taşğın, Ö. ve Yıldız, Ö. (2008). Spor yapan lise öğrencilerinin problem çözme becerilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 2(1), 62-77.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik. SPSS ve LISREL uygulamaları. Pegem Akademi.
• Demir, E. (2022). An examination of high school students’ critical thinking dispositions and analytical thinking skills. Journal of Pedagogical Research, 6(4), 190-200. https://doi.org/10.33902/JPR.202217357
• Dirkx, K. J. H.,Camp, G., Kester, L. ve Kirschner, P. A. (2019). Do secondary school students make use of effective study strategies when they study on their own?. Applied Cognitive Psychology, 33(5), 952-957. https://doi.org/10.1002/acp.3584
• Dünya Ekonomi Forumu, WEF (2020, Ekim). The future of jobs report. world economic forum. https://www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_Jobs_2020.pdf
• Erdem, A. R. ve Genç, G. (2014). Lise öğrencilerinin problem çözme becerilerine ilişkin görüşleri. Turkish Journal of Educational Studies, 1(2), 1-21.
• Erkorkmaz, Ü., Etikan, İ., Demir, O., Özdamar, K. ve Sanisoğlu, S. Y. (2013). Doğrulayıcı faktör analizi ve uyum indeksleri. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi, 33(1), 210-223.
• Fisher, R. (2006). Thinking skills. J. Arthur, T. Grainger ve D. Wray (Ed.), Learning to teach in the primary school (s. 226-238). Falmer.
• Fraenkel, J. R.,Wallen, N. E. ve Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education. McGraw-Hill.
• Göçen Kabaran, G., Altıntaş, S., Kabaran, H. ve Sidekli, S. (2016). Analitik ve holistik düşünen sınıf öğretmeni adaylarının kullandıkları okuduğunu anlama stratejileri. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 37-57.
• Güdek, B. ve Yılmaz, D. (2019). Güzel sanatlar lisesi öğrencilerinin çalgı çalışma yöntemlerini kullanma düzeyleri. The Journal of Academic Social Science, 5(53), 43-53. https://doi.org/10.16992/ASOS.12650
• Güloğlu, F. (2019). Sosyal bilimler ve fen lisesi öğrencilerinin çoklu zeka ve öğrenme stillerinin biyoloji başarı ve tutumuna etkisi. (Tez no: 583796) [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi
• Gültekin, T. (2011). Sanat eğitiminde estetik değerlerin gelişimi sürecinde çocuk ve iletişim. Akademik Bakış Dergisi, 24, 32-39.
• Güneş, F. (2012). Öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirme. Türklük Bilimi Araştırmaları, 32, 127-146.
• Heong, Y. M.,Othman, W. B., Yunos, J. B. M., Kiong, T. T., Hassan, R. B. ve Mohamad, M. M. B. (2011). The level of marzano higher order thinking skills among technical education students. International Journal of Social Science and Humanity, 1(2), 121-125. https://doi.org/10.7763/IJSSH.2011.V1.20
• Ilmiddinovich, K. S. (2022). Integrating 21st century skills into teaching medical terminology. Journal of Pedagogical Inventions and Practices, 9, 114-117.
• Irwanto, I.,Rohaeti, E., Widjajanti, E. ve Suyanta, S. (2017, August). Students’ science process skill and analytical thinking ability in chemistry learning. In AIP Conference Proceedings (Vol. 1868, No. 1). AIP Publishing. https://doi.org/10.1063/1.4995100
• Karakaya, F. ve Yılmaz, M. (2021). Fen lisesi öğrencilerinin mühendislik tasarım süreçlerinin incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 511-534. https://doi.org/10.17860/mersinefd.993346
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Akademik.
• Karsantık, Y. (2016). Öğretmen adaylarının düşünme becerilerine ve düşünme becerilerinin öğretimine ilişkin görüşleri. (Tez no: 435401) [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Kocaman, B. (2023). The effect of coding education on analytical thinking of gifted students. International Journal of Educational Methodology, 9(1), 95-106. https://doi.org/10.12973/ijem.9.1.95
• Lipman, M. (2003). Thinking in education. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511840272
• Marzano, R. J. (1988). Dimensions of thinking: A frame work for curriculum and instruction. The Association for Supervision and Curriculum Development.
• Mayarni, M. ve Nopiyanti, E. (2021). Critical and analytical thinking skill in ecology learning: a correlational study. Journal of Biological Education Indonesia (Jurnal Pendidikan Biologi Indonesia), 7(1), 63-70. https://doi.org/10.22219/jpbi.v7i1.13926
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2016). Düşünme eğitimi dersi (7 ve 8. sınıflar) eğitim programı.T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. https://reyhanli.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2016_05/13031301_dusunme_egitimi_dersi.pdf
• Montaku, S. (2011). Results of analytical thinking skills training through students in system analysis and design course. IETEC’11 Konferansı Bildiri Kitabı, Kuala Lumpur, Malezya. http://ietec.apaqa.org/wp-content/uploads/IETEC-2011-Proceedings/papers/Conference%20Papers%20Non-Refereed/NR2_50.pdf
• Mutakinati, L.,Anwari, I. ve Kumano, Y. (2018). Analysis of students critical thinking skill of middle school through stem education project-based learning. Jurnal Pendidikan IPA Indonesia, 7(1), 54-65. https://doi.org/10.15294/jpii.v7i1.10495
• Narathon, K., Khamsong, J. ve Worapun, W. (2024). Developing the learning achievement of motion and force and analytical thinking of grade 8 students using ıntegrated stem education and inquiry-based learning. Higher Education Studies, 14(4), 198-198. https://doi.org/0.5539/hes.v14n4p198
• Nuroso, H., Siswanto, J. ve Huda, C. (2018). Developing a learning model to promote the skills of analytical thinking. Journal of Education and Learning (EduLearn), 12(4), 775-780. http://dx.doi.org/10.11591/edulearn.v12i4.5814
• Ocak, G. ve Park, F. (2019). Lise öğrencileri için analitik düşünme ölçeği geliştirme çalışması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 49-68. https://doi.org/10.32709/akusosbil.565699
• Özkale, İ. (2023). Çevrimiçi oyun oynayan 15-17 yaş arası ergenlerin sosyal davranışlarının ve analitik düşünme becerilerinin incelenmesi. (Tez no: 822241) [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Medipol Üniversitesi.
• Parlar, H. (2015). Sınıf öğretmenlerinin kritik ve analitik düşünme becerilerinin-eğilimlerinin incelemesi: İstanbul Ümraniye örneği. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi, 15(29), 45-72.
• Perdana, R., Jumadi, J. ve Rosana, D. (2019). Relationship between analytical thinking skill and scientific argumentation using PBL with interactive CK 12 simulation. International Journal on Social and Education Sciences, 1(1), 16-23.
• Piaw, C. Y. (2010). Building a test to assess creative and critical thinking simultaneously. Procedia—Social and Behavioral Sciences, 2(2), 551–559. https://doi.org/10.1016/j.sbspro .2010.03.062
• Presseisen, B. Z. (1984). Thinking skills: meanings, models, and materials. ED257858 https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED257858.pdf.
• Rahman, M. M. (2019). 21st century skill “problem solving”: Defining the concept. Asian Journal of Interdisciplinary Research, 2(1), 64-74. https://doi.org/10.34256/ajir1917
• Rao, Z. (2006). Understanding Chinese students’ use of language learning strategies from cultural and educational perspectives. Journal of multilingual and multicultural development, 27(6), 491-508. https://doi.org/10.2167/jmmd449.1
• Robbins, J. K. (2011). Problem solving, reasoning, and analytical thinking in a classroom environment. The Behavior Analyst Today, 12(1), 41-48. https://doi.org/10.1037/h0100710
• Sánchez-Martín, J. M., Rengifo-Gallego, J. I. ve Blas-Morato, R. (2019). Hot spot analysis versus cluster and outlier analysis: An enquiry into the grouping of rural accommodation in Extremadura (Spain). ISPRS International Journal of Geo-Information, 8(4), 176. http://dx.doi.org/10.3390/ijgi8040176
• Sarcaloğlu, A. S. ve Karasakaloğlu, N. (2011). Sınıf öğretmeni adaylarının okuduğunu anlama düzeyleri ile çalışma ve öğrenme stratejilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 36(161), 98-115.
• Sarıcan, E. ve Güneş, E. B. (2021). Developing critical thinking skills in elementary school students through foreign language education: An action research. Education Quarterly Reviews, 4(2), 51-68. https://doi.org/10.31014/aior.1993.04.02.196
• Seçer, İ. (2013). SPSS ve LİSREL ile pratik veri analizi, analiz ve raporlaştırma. Anı.
• Senemoğlu, N. (2009). Kapanış konuşması. 1. Uluslararası Yaşayan Kuramcılar Konferansı. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Burdur. https://www.mehmetakif.edu.tr/duyuru/110/1-uluslararasi-yasayan-kuramcilar-konferansi-howard-gardner-duzenleme-kurulu-uyesi-prof-dr-nuray-senemoglunun-konferans-kapanis-konusmasi
• Simpande, A., Nkhata, L., Zulu, A. ve Mvula, H. (2021). Examining critical and analytic thinking in students’ written research projects. Journal of Education & Social Policy, 8(4), 39-49. http://dx.doi.org/10.30845/jesp.v8n4p6
• Soysal Işıkcı, D. (2022). Lise öğrencilerinin toplum 5.0 hakkındaki görüşlerinin analitik düşünme ve akademik azim bağlamında incelenmesi (Tez no: 755835) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Sosyal Işıkçı, D. ve Çoklar, A. N. (2022). Lise öğrencilerinin toplum 5.0 hakkındaki görüşlerinin analitik düşünme ve akademik azim bağlamında incelenmesi. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2), 297-313. http://dx.doi.org/10.38151/akef.2022.19
• Sternberg, R. J. ve The Rainbow Project Collaborators. (2006). The rainbow project: enhancingthe SAT through assessments of analytical, practical, and creativeskills. Intelligence, 34(4), 321-350. https://doi.org/10.1016/j.intell.2006.01.002
• Suyatman, S., Saputro, S., Sunarno, W., & Sukarmin, S. (2021). Profile of student analytical thinking skills in the natural sciences by implementing problem-based learning model. Journal of Educational, Cultural and Psychological Studies (ECPS Journal), 23, 89-111.
• Şahin, K. (2018). Spor lisesi öğrencilerinin eleştirel düşünme ve empati kurma eğilimlerinin incelenmesi. (Tez no: 526946) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi
• Taşar, H. H. (2021). Fen liselerinin vizyon, misyon ve değer ifadelerinin incelenmesi: Ankara ili örneği. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(28), 205-224.
• Thaneerananon, T., Triampo, W. Ve Nokkaew, A. (2016). Development of a test to evaluate students' analytical thinking based on fact versus opinion differentiation. International Journal of Instruction, 9(2), 123-138. https://doi.org/10.12973/iji.2016.929a
• Wardani, A. D. P., Fadly, W., ve Zayas, J. D. M. (2024). Improving 8th grade students' contextualized problem-solving and analytical thinking skills through problem-based learning in the digestive system: a study intervention findings in the complex domain. Journal of Science Learning, 7(2), 165-177. https://doi.org/10.17509/jsl.v7i2.64283
• Yanarateş, E. ve Yılmaz, A. (2022). Fen öğretiminde 21. yüzyıl becerilerinin önemi. S. Karabatak (Ed.), Eğitim & Bilim 2022-III (s. 75-90). Efeakademi.
• Yıldırım, A., Hacıhasanoğlu, R., Karakurt, P. ve Türkleş, S. (2011). Lise öğrencilerinin problem çözme becerileri ve etkileyen faktörler. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(1), 905-921.
• Yılmaz, V. ve Çelik, H. E. (2009). Lisrel ile yapısal eşitlik modellemesi-I. Temel kavramlar, uygulamalar, programlama. Pegem Akademi.
• Yolcu, S. (2019). Fen lisesi öğrencilerinin fizik problemlerini çözerken kullandıkları stratejiler: cinsiyet, ders başarısı ve sınıf düzeyi ilişkileri. (Tez no: 608968) [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi], Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Yulina, I. K., Permanasari, A., Hernani, H. ve Setiawan, W. (2019, February). Analytical thinking skill profile and perception of pre service chemistry teachers in analytical chemistry learning. In Journal of Physics: Conference Series 1157. IOP Publishing. https://doi.org/10.1088/1742-6596/1157/4/042046