Psikolojik Danışman Adaylarının Bazı Değişkenlere Göre Duygusal ve Psikolojik Danışma Öz Yeterlik Algıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 949 - 978, 28.04.2025

Mustafa Kılıç , Birol Alver

https://doi.org/10.51460/baebd.1590487

Öz

Bu araştırma, psikolojik danışman adaylarının duygusal öz yeterlik algıları ile psikolojik danışma öz yeterlik algılarını arasındaki ilişkinin ve bazı değişkenlere göre psikolojik danışma öz yeterlik algılarının incelenmesi amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Kırıkkale Üniversitesi ve Aksaray Üniversitesi’nin 2018-2019 eğitim-öğretim yılında Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık ana bilim dallarında öğrenim görmekte olan 3 ve 4. sınıf öğrencileri arasından araştırmaya gönüllü olarak katılan 506 öğrenciye kişisel bilgi formu, “Duygusal Öz-Yeterlik Ölçeği” ve “Psikolojik Danışma Öz-Yeterlik Ölçeği” uygulanmıştır. Elde edilen veriler SPSS 25.0 paket programı ile analiz edilmiş, ANOVA, bağımsız gruplar t-testi, tek yönlü varyans analiz, korelasyon ve çoklu regresyon analizleri kullanılmıştır. Araştırma bulgularında katılımcıların psikolojik danışma öz yeterliklerinin cinsiyet ile ilişkisine ait bulgularda keşif alt boyutu ile anlamlı ilişkiler bulunmuştur ve kadınlar erkeklere göre daha yüksek sonuç vermişlerdir. Sınıf düzeyleriyle ilişkisine ait bulgularda yardım becerileri faktörünün keşif alt boyutu ile oturumu yönetme faktörü arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur ve 4. Sınıf düzeyi 3. Sınıf düzeyine göre daha yüksek sonuç vermiştir. Psikolojik danışman adaylarının duygusal öz yeterlikleri ve psikolojik danışma öz yeterlikleri arasındaki ilişkiler incelendiğinde tüm alt boyutlar arasında pozitif yönde bir ilişki bulunmuştur. Duyguları düzenleme ve duyguları algılamanın keşif alt boyutunu anlamlı bir şekilde yordayıp önemli bir etkisinin olduğu bulunmuştur. Duyguları düzenleme yardım becerileri faktörünün içgörü ve eylem alt boyutunu ve psikolojik danışmada zorluklar faktörünün danışan problemleri alt boyutunu anlamlı bir şekilde yordayıp düşük bir etkisinin olduğu bulunmuştur. Oturumu yönetme faktöründe ise bütün duygusal öz yeterlik alt boyutları anlamlı bir şekilde yordayıp önemli etkilerinin olduğu bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

“Psikolojik Danışman Adayları.” , “Duygusal Öz-Yeterlik.” , “Psikolojik Danışma Öz-Yeterlik.”

Kaynakça

• Adıgüzel, Y. (2023). Psikolojik danışmanların öz yeterlilikleri ile iş doyumu ilişkisinin ve bu ilişkide öz şefkatin aracılık rolünün incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Gelişim Üniversitesi.
• Ak, G., & Deniz Yöndem, Z. (2022). Okul psikolojik danışmanlarının öz yeterlik ve mesleki doyum düzeyleri arasındaki ilişkide okul ikliminin aracı rolünün incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 51(2), 1417-1447. https://doi.org/10.14812/cufej.1075915
• Akçakaya, A. (2022). Psikolojik danışma yardımı vermeye yönelik tutum, öz-yeterlik ve kişilik özellikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi]. Içinde PQDT - Global. https://www.proquest.com/dissertations-theses/psikolojik-danışma-yardımı-vermeye-yönelik-tutum/docview/2787194566/se-2?accountid=25089
• Akdağ, M. (2021). Bilimsel araştırmalarda istatistiksel analizler SPSS uygulamaları. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Akdoğan, R. (2014). Psikolojik yardım sürecinde terapötik bir hedef olarak içgörü. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 6(4), 375-388. https://doi.org/10.5455/cap.20140210075748
• Aksoy, V., & Diken, İ. H. (2009). Examining school counselors’ sense of self-efficacy regarding psychological counsultation and counseling in special education. Elementary Education Online, 8(3), 709-719. http://ilkogretim-online.org.tr
• Akşab, G., & Türk, F. (2022). Psikolojik danışmanların psikolojik danışma öz-yeterlik algılarına ilişkin bir derleme çalışması. Okul Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 5(1), 1-40. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1685048
• Aliyev, R., & Tunç, E. (2015). Self-efficacy in counseling: The role of organizational psychological capital, job satisfaction, and burnout. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 190, 97-105. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.04.922
• Aydın, F., Odacı, H., & Kahveci, H. (2017). School counselors’ counseling self-efficacy: An evaluation in terms of life satisfaction and hope. Journal of Human Sciences, 14(4), 4607-4627. https://www.j-humansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/view/4793
• Azar, Z. (2024). Psikolojik danışma öz-yeterliği: Psikolojik danışman adaylarında süpervizyon yaşantıları ve bilişsel esnekliğin rolü [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Bağcı, B., Uğur, A., Çalık, E., Uzun, İ. B., & Başıbeyaz, İ. H. (2021). Psikolojik danışmanlarının psikolojik danışma öz yetkinlikleri ile ikincil travmatik stres düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Milli Eğitim Özel Eğitim ve Rehberlik Dergisi, 1(2), 148-173. https://dergipark.org.tr/en/pub/ozelegitimrehberlikdergisi/issue/66067/1032320
• Bakar, A. R., Zakaria, N. S., & Mohamed, S. (2011). Malaysian counselors’ self-efficacy: implication for career counseling. International Journal of Business and Management, 6(9), 141-147. https://doi.org/10.5539/ijbm.v6n9p141
• Bakioğlu, F., & Türküm, A. S. (2019). Psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma özyeterliklerinin çeşitli betimsel özellikleri açısından incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 178-190. https://doi.org/10.17556/erziefd.460584
• Bandura, A. (1983). Self-efficacy determinants of anticipated fears and calamities. Journal of Personality and Social Psychology, 45(2), 464-469. https://doi.org/10.1037/0022-3514.45.2.464
• Batal, Ö., & Ümmet, D. (2022). Psikolojik danışmanların danışma öz yetkinliklerinin duygusal zekâ ve yaşam doyumlarına göre incelenmesi. Eğitim Bilimleri Dergisi, 56(56), 44-59. https://doi.org/10.15285/maruaebd.1050863
• Bintaş-Zörer, P., & Yorulmaz, O. (2022). Duygu düzenlemeye güncel bir bakış: Bağlamsal faktörler. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 14(2), 195-206. https://doi.org/10.18863/pgy.972675
• Bodenhorn, N., & Skaggs, G. (2005). Development of the school counselor self-efficacy scale. Measurement and Evaluation in Counseling and Development, 38(1), 14-28. https://doi.org/10.1080/07481756.2005.11909766
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2023). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri (35th ed.). Pegem Akademi.
• Chan, D. W. (2004). Perceived emotional intelligence and self-efficacy among Chinese secondary school teachers in Hong Kong. Personality and Individual Differences, 36(8), 1781-1795. https://doi.org/10.1016/j.paid.2003.07.007
• Choi, S., Kluemper, D. H., & Sauley, K. S. (2013). Assessing emotional self‐efficacy: Evaluating validity and dimensionality with cross‐cultural samples. Applied Psychology, 62(1), 97-123. https://doi.org/10.1111/j.1464-0597.2012.00515.x
• Christensen, L. B., Johnson, R. B., & Turner, L. A. (2021). Research methods, design, and analysis (13.). Pearson.
• Çapri, B., & Demiröz, Z. (2016). Duygusal zekâ düzeyi ve psikolojik danışma öz-yeterlik inançları arasındaki ilişkide etkili psikolojik danışman niteliklerinin aracı rolü. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(3), 1037-1037. https://doi.org/10.17860/mersinefd.282399
• Dacre Pool, L., & Qualter, P. (2012). Improving emotional intelligence and emotional self-efficacy through a teaching intervention for university students. Learning and Individual Differences, 22(3), 306-312. https://doi.org/10.1016/j.lindif.2012.01.010
• Demir, F. E., & Tunç, E. (2022). Psikolojik danışman adaylarının özel eğitim öz-yeterlik ve psikolojik danışman öz-yeterlik algılarının incelenmesi. Journal of Academic Social Science Studies, 15(91), 57-76. https://doi.org/10.29228/JASSS.62184
• Demirel, Y. (2013). Psikolojik danışman öz yetkinlik ölçeğinin hazırlanması [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi]. http://hdl.handle.net/11655/1762
• Doğanülkü, H. A., & Kırdök, O. (2020). Psikolojik danışmanların mesleki bağlılıklarının bir yordayıcısı olarak psikolojik danışma öz-yeterliliği. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(3), 1387-1401. https://doi.org/10.17679/inuefd.812605
• Dryden, W. (2023). Dealing with emotional problems using rational emotive behaviour therapy (REBT): A practitioner’s guide (2nd ed.). Routledge.
• Durbin, J., & Watson, G. S. (1950). Testing for serial correlation in least squares regression: I. Biometrika, 37(3/4), 409-428. https://doi.org/10.2307/2332391
• Durmuşçelebi, M., & Karayağız, Ş. (2018). Psikoloji eğitimi alan öğrencilerin duygusal zekâ ve psikolojik danışma öz-yeterliklerinin incelenmesi. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 9(16), 14-14. https://doi.org/10.26466/opus.460750
• Easton, C., Martin, W. E., & Wilson, S. (2008). Emotional intelligence and implications for counseling self‐efficacy: Phase II. Counselor Education and Supervision, 47(4), 218-232. https://doi.org/10.1002/j.1556-6978.2008.tb00053.x
• Ellis, A. (2004). The road to tolerance: The philosophy of rational emotive behavior therapy. Prometheus Books.
• Ellis, A. (2008). Rational-emotive behavior therapy. Içinde R. J. Corsini & D. D. Wedding (Ed.), Current psychotherapies (8., ss. 187-222). Thomson Brooks/ Cole.
• Field, A. (2009). Discovering statistics using Spss (and sex and drugs and rock “n” roll) (3rd ed.). Sage Publications.
• Galla, B. M., & Wood, J. J. (2012). Emotional self-efficacy moderates anxiety-related impairments in math performance in elementary school-age youth. Personality and Individual Differences, 52(2), 118-122. https://doi.org/10.1016/j.paid.2011.09.012
• Gladding, S. T. (2018). Counseling: A comprehensive profession (8th ed.). Pearson.
• Green, S. B., & Salkind, N. J. (2008). Using SPSS for Windows and Macintosh: Analyzing and understanding data (5th ed.). Pearson College Div.
• Hackney, H., & Cormier, S. (2008). Psikolojik danışma ilke ve teknikleri: Psikolojik yardım süreci el kitabı (T. Ergene ve S. S. Aydemir, Çev.). Mentis Yayıncılık.
• Heppner, P. P., Wampold, B. E., Owen, J., Thompson, M. N., & Wang, K. T. (2015). Research design in counseling (4th ed.). Brooks Cole.
• Hessler, D. M., & Katz, L. F. (2010). Brief report: Associations between emotional competence and adolescent risky behavior. Journal of Adolescence, 33(1), 241-246. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2009.04.007
• Işık, Ş., Ergüner Tekinalp, B., Üzbe Atalay, N., & Kaynak, Ü. (2022). Psikolojik danışmada güncel kuramlar (7th ed.). Pegem Akademi.
• Kalaycı, Ş. (2006). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Asil Yayınları.
• Kallner, A. (2018). Laboratory statistics: Methods in chemistry and health sciences (2nd ed.). Elsevier.
• Karasar, N. (2015). Araştırmalarda rapor hazırlama (19th ed.). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Keskin, S. (2020). Psikolojik danışmanların psikolojik danışma öz-yeterlikleri ve psikolojik ihtiyaç doyumları [Yüksek lisans tezi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi]. https://hdl.handle.net/20.500.11782/3833
• Kirk, B. A., Schutte, N. S., & Hine, D. W. (2008). Development and preliminary validation of an emotional self-efficacy scale. Personality and Individual Differences, 45(5), 432-436. https://doi.org/10.1016/J.PAID.2008.06.010
• Kline, R. B. (2023). Principles and practice of structural equation modeling (5th ed.). Guilford Press.
• Larson, L. M. (1998). The social cognitive model of counselor training. The Counseling Psychologist, 26(2), 219-273. https://doi.org/10.1177/0011000098262002
• Larson, L. M., Clark, M. P., Wesely, L. H., Koraleski, S. F., Daniels, J. A., & Smith, P. L. (1999). Videos versus role plays to increase counseling self‐efficacy in prepractica trainees. Counselor Education and Supervision, 38(4), 237-248. https://doi.org/10.1002/j.1556-6978.1999.tb00574.x
• Larson, L. M., & Daniels, J. A. (1998). Review of the counseling self-efficacy literature. The Counseling Psychologist, 26(2), 179-218. https://doi.org/10.1177/0011000098262001
• Larson, L. M., Suzuki, L. A., Gillespie, K. N., Potenza, M. T., Bechtel, M. A., & Toulouse, A. L. (1992). Development and validation of the Counseling Self-Estimate Inventory. Journal of Counseling Psychology, 39(1), 105-120. https://doi.org/10.1037/0022-0167.39.1.105
• Lent, R. W., Hill, C. E., & Hoffman, M. A. (2003). Development and validation of the Counselor Activity Self-Efficacy Scales. Journal of Counseling Psychology, 50(1), 97-108. https://doi.org/10.1037/0022-0167.50.1.97
• Martin, W. E., Easton, C., Wilson, S., Takemoto, M., & Sullivan, S. (2004). Salience of emotional intelligence as a core characteristic of being a counselor. Counselor Education and Supervision, 44(1), 17-30. https://doi.org/10.1002/j.1556-6978.2004.tb01857.x
• Mayer, J. D., Salovey, P., & Caruso, D. R. (2004). Emotional intelligence: Theory, findings, and implications. Psychological Inquiry, 15(3), 197-215. https://doi.org/10.1207/s15327965pli1503_02
• Mouloud, K., & Elkader, B. A. (2016). Self-efficacy and achievement motivation among football player. The Swedish Journal of Scientific Research, 3(11), 13-19. https://www.researchgate.net/publication/317102209_Self-efficacy_and_Achievement_Motivation_among_Football_Player
• Murdock, N. L. (2022). Psikolojik Danışma ve Psikoterapi Kuramları (F. Akkoyun, Çev.; 2nd ed.). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Niditch, L. A., & Varela, R. E. (2012). Perceptions of parenting, emotional self-efficacy, and anxiety in youth: Test of a mediational model. Child & Youth Care Forum, 41(1), 21-35. https://doi.org/10.1007/s10566-011-9150-x
• Oh, S., Hahs‐Vaughn, D. L., & Hagedorn, B. (2019). Exploring the relationships between counseling students’ cultural factors, academic aptitude, and self‐efficacy. Counselor Education and Supervision, 58(4), 257-277. https://doi.org/10.1002/ceas.12156
• Özgönül, Ö., & Ümmet, D. (2020). Ruh sağlığı uzmanlarının duygu ifadesi ve danışma öz yeterliklerinin iyi oluşlarına olan etkisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 12, 70-81. https://doi.org/10.18863/pgy.722104
• Özteke Kozan, H. İ. (2018). Psikolojik danışman adaylarının danışma uygulamasına yönelik kaygıları: Nitel bir yaklaşım. OPUS International Journal of Society Researches, 9(16), 109-137. https://doi.org/10.26466/opus.476077
• Pamukçu, B., & Demir, A. (2013). Psikolojik Danışma Öz-Yeterlik Ölçeği Türkçe Formu’nun geçerlik ve güvenirlik çalışması. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 4(40), 212-221. https://doi.org/10.17066/pdrd.48350
• Petrides, K. V., & Furnham, A. (2003). Trait emotional intelligence: behavioural validation in two studies of emotion recognition and reactivity to mood induction. European Journal of Personality, 17(1), 39-57. https://doi.org/10.1002/per.466
• Rizzo, J. M., & Schwartz, R. C. (2021). The effect of mindfulness, psychological flexibility, and emotional intelligence on self-efficacy and functional outcomes among chronic pain clients. Journal of Contemporary Psychotherapy, 51(2), 109-116. https://doi.org/10.1007/s10879-020-09481-5
• Santrock, J. W. (2020). Ergenlik (D. M. Siyez, Çev.; 14th ed.). Nobel Yayıncılık.
• Satıcı, B. (2014). Psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma öz-yeterlik algılarının mizah tarzları ve süpervizyon yaşantıları açısından incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi]. Içinde PQDT - Global. https://www.proquest.com/dissertations-theses/psikolojik-danışman-adaylarının-danışma-öz/docview/2567953251/se-2?accountid=25089
• Şahin Kıralp, F. S. (2015). Do courses taken from psychological counseling departments affect the trainee counselor’s self-efficacy? Procedia - Social and Behavioral Sciences, 205, 637-641. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.09.100
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6th ed.). Pearson Education.
• Tang, M., Addison, K. D., LaSure‐Bryant, D., Norman, R., O’Connell, W., & Stewart‐Sicking, J. A. (2004). Factors that influence self‐efficacy of counseling students: An exploratory study. Counselor Education and Supervision, 44(1), 70-80. https://doi.org/10.1002/j.1556-6978.2004.tb01861.x
• Totan, T., İkiz, E., & Karaca, R. (2010). Duygusal Öz-Yeterlik Ölçeğinin Türkçeye uyarlanarak tek ve dört faktörlü yapısının psikometrik özelliklerinin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 71-95. https://dergipark.org.tr/tr/pub/deubefd/issue/25125/265301
• Uslu, M., & Arı, R. (2005). Psikolojik danışmanların danışma becerisi düzeylerinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 509-519. https://dergipark.org.tr/tr/pub/susbed/issue/61791/924101
• Ümmet, D. (2017). Structural relationships among counselling self- efficacy, general self-efficacy and positive-negative affect in psychological counsellor candidates. Educational Sciences: Theory & Practice, 17(6), 1875-1892. https://doi.org/10.12738/estp.2017.6.0180
• Wan Jaafar, W. M., Mohamed, O., Bakar, A., & Tarmizi, R. A. (2009). The influence of counseling self-efficacy towards trainee counselor performance. The International Journal of Learning Annual Review, 16(8), 247-260. https://www.researchgate.net/publication/289736539_The_influence_of_counseling_self-efficacy_towards_trainee_counselor_performance
• Wei, M., Tsai, P.-C., Lannin, D. G., Du, Y., & Tucker, J. R. (2015). Mindfulness, psychological flexibility, and counseling self-efficacy. The Counseling Psychologist, 43(1), 39-63. https://doi.org/10.1177/0011000014560173
• Yam, F. C. (2016). Psikolojik danışma öz yeterliği: Kişilik özellikleri, durumluk-sürekli kaygı düzeyleri ve geçmiş eğitim yaşantıları. Journal of International Social Research, 9(42), 1304-1304. https://doi.org/10.17719/jisr.20164216242
• Yam, F. C. (2018). Psikolojik danışmanların tükenmişlik düzeyleri, iş doyumu/mesleki memnuniyet düzeyleri ve psikolojik danışma öz yeterlikleri: Türkiye’de yapılmış araştırmaların incelenmesi. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 70, 110-131. https://dergipark.org.tr/tr/pub/abuhsbd/issue/42273/508656
• Yayla, E., & İkiz, F. E. (2017). Psikolojik danışmanların etkili nitelikleri ile danışma öz-yeterlik düzeyleri arasındaki ilişki. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 7(48), 31-44. https://dergipark.org.tr/en/pub/tpdrd/issue/41239/488648#article_cite
• Yıldırım, B., Sarıçam, H., & Aydın, R. Ş. (2023). Okul psikolojik danışmanlarının yaşam kalitesi ve psikolojik danışma öz-yeterliği düzeylerinin incelenmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(40), 1189-1213. https://doi.org/10.35675/befdergi.1276581
• You, X., Ju, C., Wang, M., Zhang, B., & Liu, P. (2019). Age differences in the influence of induced negative emotion on decision-making: The role of emotion regulation. The Journals of Gerontology: Series B, 74(5), 796-805. https://doi.org/10.1093/geronb/gbx137