Bireysel ve Sosyal Faktörlerin Madde Bağımlılığı Şiddeti Üzerindeki Yordayıcı Etkilerinin Karşılaştırılması

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 3, 295 - 310, 30.09.2024

Selçuk Şen , Ahmet Sapancı

https://doi.org/10.51982/bagimli.1406354

Öz

Amaç: Bu çalışma, madde bağımlılığının önlenmesinde bireysel ve sosyal faktörlerin etkilerini inceleyerek, bu süreçte koruyucu bir rol oynayan faktörleri belirlemeyi amaçlamaktadır. Özellikle, hangi faktörlerin daha etkili olduğunu belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmeye odaklanılmıştır.
Yöntem: Araştırmaya dahil edilen 18-65 yaş aralığında 101 erkek katılımcıya, “Kişisel Sosyodemografik Bilgi Formu”, “Ailedeki Koruyucu Etkenler Ölçeği”, “Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği”, “Kısa Psikolojik Sağlamlık Ölçeği”, “Başa Çıkma Stilleri Ölçeği Kısa Formu”, “Kısa Öz Kontrol Ölçeği”, “Bağımlılık Profil İndeksi Kısa Formu” ve “Duygu Düzenleme Ölçeği” anketleri uygulanmıştır.
Bulgular: Algılanan sosyal arkadaş desteği, dürtüsellik, duygulara odaklanma ve ortaya koyma, bağımlılık şiddetini en iyi şekilde açıklayan koruyucu faktörler oldukları saptanmıştır. Ayrıca sosyal koruyucu faktörlerin, bireysel koruyucu faktörlere göre madde bağımlılığını açıklama gücü daha yüksek olduğu saptanmıştır.
Sonuç: Madde bağımlılığıyla mücadele stratejileri geliştirilirken bireylerin sosyal destek sistemlerini güçlendirmeye, duygusal düzenleme becerilerini artırmaya ve dürtüselliği azaltmaya odaklanmak etkili olabilir. Ayrıca, bu çalışmanın sonuçları, bağımlılıkla mücadelede geniş bir perspektifin önemini vurgulayarak, bireysel ve sosyal faktörler arasındaki etkileşimleri anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Madde Bağımlılığı, Madde Kötüye Kullanımı, Bireysel Faktörler, Sosyal Faktörler, Algılanan Sosyal Destek, Öz kontrol, Başa Çıkma Stilleri

Comparison of the Predictive Effects of Individual and Social Factors on Substance Abuse Severity

Öz

Objective: The aim of this study is to investigate the impact of individual and social factors in preventing substance dependency, with a focus on identifying protective factors in this process. The assessment is particularly directed towards determining which factors are more effective.
Method: A total of 101 male participants aged 18-65 were included in the research. Surveys such as "Personal Sociodemographic Information Form," "Family Protective Factors Scale," "Multidimensional Perceived Social Support Scale," "Brief Resilience Scale," "Coping Styles Scale Short Form," "Short Self-Control Scale," "Addiction Profile Index Short Form," and "Emotion Regulation Scale" were administered.
Results: Perceived social support, impulsivity, focusing and expressing emotions were identified as protective factors that best explain the severity of addiction. Additionally, it was found that social protective factors have a higher explanatory power for substance addiction compared to individual protective factors.
Conclusion: When developing strategies to combat substance abuse, it may be effective to focus on strengthening individuals' social support systems, increasing their emotional regulation skills and reducing impulsivity. Furthermore, the results of this study emphasize the importance of a broad perspective in combating addiction and suggest that further research is needed to understand the interactions between individual and social factors.

Anahtar Kelimeler

Substance Abuse, Individual Factors, Social Factors, Perceived Social Support, Coping Styles

Kaynakça

• Emniyet Genel Müdürlüğü Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Dairesi Başkanlığı. EMCDDA 2011 Ulusal Raporu (2010 Yılı Verileri): Reitox Ulusal Temas Noktası Türkiye: Yeni Gelişmeler, Trendler, Seçilmiş Konular. Ankara: TUBİM, 2011.
• World Health Organization. Our work on psychoactive drugs. http://www.who.int/topics/substance_abuse/en/ (Accessed 12.07.2022)
• Budak S. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat, 2002.
• UNODC. World Drug Report 2022. https://www.unodc.org/res/wdr2022/MS/WDR22_Booklet_1.pdf (Accessed 24.01.2024).
• UNODC, World Drug Report 2022. Vienna: United Nations, 2022.
• Emniyet Genel Müdürlüğü. NARKOLOG 2022 Madde Kullanıcıları Profil Analizi. Ankara: Emniyet Genel Müdürlüğü, 2022.
• Swadi H. Individual risk factors for adolescent substance use. Drug Alcohol Depend 1999; 55(3): 209-224.
• Substance Abuse and Mental Health Services Administration. Risk and Protective Factors. Rockville, MD: SAMHSA, 2019.
• Blum RW, McNeely C, Nonnemaker J. Vulnerability, risk, and protection. J Adolesc Health 2002; 31(Suppl 1): 28-39.
• Wills TA, Stoolmiller M. The role of self-control in early escalation of substance use: a time-varying analysis. J Consult Clin Psychol 2002; 70(4): 986-997.
• Wills TA, DuHamel K, Vaccaro D. Activity and mood temperament as predictors of adolescent substance use: test of a self-regulation mediational model. J Pers Soc Psychol 1995; 68(5): 901-916.
• Sher KJ, Grekin ER. Alcohol and Affect Regulation. Gross JJ (editor). Handbook of Emotion Regulation. New York: Guilford Press, 2007: 560-580.
• Wingo AP, Ressler KJ, Bradley B. Resilience characteristics mitigate tendency for harmful alcohol and illicit drug use in adults with a history of childhood abuse: a cross-sectional study of 2024 inner-city men and women. J Psychiatr Res 2014; 51: 93-99.
• Shahzad S, Begum N, Malik S. Multi-dimensional perceived social support as determinant of wellbeing in people with substance use disorder. Int J Prev Treat Subst Use Disord 2014; 1(2): 63-70.
• Smylie L, Medaglia S, Maticka-Tyndale E. The effect of social capital and socio-demographics on adolescent risk and sexual health behaviours. Can J Hum Sex 2006; 15(2): 95-112.
• Yıldırım I. Sigara, alkol ve uyuşturucu kullanan üniversite öğrencilerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 1997; 13(13): 147-155.
• Blume TW, Green S, Joanning H, Quinn WS. Social role negotiation skills for substance-abusing adolescents: a group model. J Subst Abuse Treat 1994; 11(3): 197-204.
• McCubbin MA, McCubbin HI. Family coping with health crises: The Resiliency Model of Family Stress and Adaptation. Danielson C, Hamel-Bissel B, Winstead-Fry P. (editors). Families, Health, And Illness; Perspectives on Coping and Intervention. New York: Mosby, 1993: 21-63.
• Spooner C, Hall W, Lynskey M. Structural determinants of youth drug use: The scope for youth health development. Australian National Council on Drugs [serial online] 2001. Available from: URL: https://www.aidsdatahub.org/sites/default/files/resource/structural-determinants-youth-drug-use.pdf. Accessed date:04.06.2022.
• Brook JS, Brook DW, Gordon AS, et al. The psychosocial etiology of adolescent drug use: a family interactional approach. Genet Soc Gen Psychol Monogr 1990; 116(2): 111-267.
• Lazarus RS, Folkman S. Stress, appraisal, and Coping. New York: Springer, 1984.
• Hruska B, Fallon W, Spoonster E, et al. Alcohol use disorder history moderates the relationship between avoidance coping and posttraumatic stress symptoms. Psychol Addict Behav 2011; 25(3): 405-414.
• Blevins CE, Stephens RS, Walker DD, Roffman RA. Situational determinants of use and treatment outcomes in marijuana dependent adults. Addict Behav 2014; 39(3): 546-552.
• Galaif ER, Nyamathi AM, Stein JA. Psychosocial predictors of current drug use, drug problems, and physical drug dependence in homeless women. Addict Behav 1999; 24(6): 801-814.
• Luthar SS, Cicchetti D. The construct of resilience: implications for interventions and social policies. Dev Psychopathol 2000; 12(4): 857-885.
• Murphy LB. Further reflections on resilience. Anthony EJ, Cohler BJ (editors). The Invulnerable Child. New York: Guilford Press, 1987: 84-105.
• Amandru SW, Bantu E, Mwebi B, et al. Adolescent resilience, social support and drug abuse a case of Koboko District, West Nile, ganda. Basic Res J Educ Res Rev 2014; 3 (Suppl.4): 35-44.
• Duyan V, Gülden Ç, Gelbal S. Öz-Denetim Ölçeği - ÖDÖ: güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Toplum ve Sosyal Hizmet 2012; 23(1): 19-30.
• Gottfredson MR, Hirschi T. A General Theory of Crime. Stanford: Stanford University Press, 1990.
• Rottenberg J, Gross JJ. When emotion goes wrong: realising the promise of affective science. Clin Psychol Sci Pract 2003; 10(2): 227-232.
• Gratz KL, Roemer L. Multidimensional assessment of emotion regulation and dysregulation: development, factor structure, and ınitial validation of the difficulties in emotion regulation scale. J Psychopathol Behav Assess 2004; 26(1): 41-54.
• Aldao A, Nolen-Hoeksema S, Schweizer S. Emotion-regulation strategies across psychopathology: A meta-analytic review. Clin Psychol Rev 2010; 30(2): 217-237.
• Safari Hajat Aghaii S, Kamaly A, Esfahani M. Meta-analysis of ındividual and environmental factors that ınfluence people's addiction tendencies. Int J High Risk Behav Addict 2012; 1(3): 92-99.
• Walton MA, Blow FC, Bingham CR, Chermack ST. Individual and social/environmental predictors of alcohol and drug use 2 years following substance abuse treatment. Addict Behav 2003; 28(4): 627-642.
• Gyarmathy VA, Latkin CA. Individual and social factors associated with participation in treatment programs for drug users. Subst Use Misuse. 2008; 43(12-13): 1865-1881.
• Ahmad NA, Ismail R, İbrahim F, Nen S. Individual, family and social environmental factors ınfluencing the involvement of adolescents in substance abuse. Journal Antidadah Malaysia 2015; 9(1): 111-119.
• Karasar N. Bilimsel Araştırma YöNtemi: Kavramlar, İlkeler, Teknikler. Ankara: Nobel yayınevi, 2015.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. Türk Ceza Kanunu, No. 5237, Madde 191. https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5237.html (Accessed 25.01.2024)
• King KM, Kim DS, McCabe CJ. Random responses inflate statistical estimates in heavily skewed addictions data. Drug Alcohol Depend 2018; 183: 102-110.
• Van den Broeck J, Cunningham SA, Eeckels R, Herbst K. Data cleaning: detecting, diagnosing, and editing data abnormalities. PLoS Med 2005; 2(10): 966-970.
• Gardner DL, Huber CH, Steiner R, et al. The development and validation of the inventory of family protective factors: A brief assessment for family counselling. Fam J 2008; 16(2): 107-117.
• Gökler Danışman I, Köksal S. Ailedeki koruyucu etkenler ölçeği Türkçe formunun geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikoloji Yazıları 2011; 14(28): 39-48.
• Zimet GD, Dahlem NW, Zimet SG, et al. The multidimensional scale of perceived social support. J Pers Assess 1988; 52(1): 30-41.
• Eker D, Arkar H, Yaldız H. Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeği’nin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Turk Psikiyatri Derg 2001; 12(Suppl.1): 17-25.
• Smith BW, Dalen J, Wiggins K, et al. The brief resilience scale: assessing the ability to bounce back. Int J Behav Med 2008; 15(3): 194-200.
• Doğan T. Kısa Psikolojik Sağlamlık Ölçeği'nin Türkçe uyarlaması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Happiness and Well-Being 2015; 3(Suppl.1): 93-102.
• Carver CS, Scheier MF, Weintraub JK. Assessing coping strategies: a theoretically based approach. J Pers Soc Psychol 1989; 56(2): 267-283.
• Bacanlı H, Sürücü M, İlhan T. Başa çıkma stilleri ölçeği kısa formunun (BÇSÖ-KF) psikometrik özelliklerinin incelenmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 2013; 13(Suppl.1): 81-96.
• Tangney JP, Baumeister RF, Boone AL. High self-control predicts good adjustment, less pathology, better grades, and interpersonal success. J Pers 2004; 72(2): 271-324.
• Nebioglu M, Konuk N, Akbaba S, Eroglu Y. The ınvestigation of validity and reliability of the Turkish version of the brief self-control scale. Klin Psikofarmakol Bulteni 2012; 22(4): 340-351.
• Gross JJ, John OP. Individual differences in two emotion regulation processes: implications for affect, relationships, and well-being. J Pers Soc Psychol 2003; 85(2): 348-362.
• Ulaşan-Özgüle ET. Mediating Role of Self-Regulation Between Parenting, Attachment, And Adjustment İn Middle Adolescence. Doctoral Dissertation, Ankara: Middle East Technical University, Department of Psychology, 2011.
• Ögel K, Güneş R, Koç C, et al. Bağımlılık profil indeksi (BAPI) ölçeğinin kısa formunun geliştirilmesi, geçerlilik ve güvenilirlik araştırması. Bağımlılık Dergisi 2015; 16(Suppl.4): 175-181.
• Tabachnick BG, Fidell LS. Using Multivariate Statistics. 7th Edition, Boston: Boston Pearson, 2019.
• Hawkins JD, Catalano RF, Kosterman R, Abbott R, Hill KG. Preventing adolescent health-risk behaviors by strengthening protection during childhood. Arch Pediatr Adolesc Med 1999; 153(3): 226-234.
• Farrell AD, Flannery DJ. Youth violence prevention: Are we there yet? Aggress Violent Behav 2006; 11(2): 138-150.
• Woods-Jaeger BA, Nobles RH, Warren L, Larimer ME. The relationship between emotion regulation, social support, and alcohol-related problems among racially diverse adolescents. J Child Adolesc Subst Abuse 2016; 25(3): 245-251.
• Yang C, Xia M, Li T, Zhou Y. How do specific social supports (family, friend, and specialist) reduce stress in patients with substance use disorders: a multiple mediation analysis. Front Psychiatry 2021; 12: 618576.
• Chang CW, Chang KC, Griffiths MD, et al. The mediating role of perceived social support in the relationship between perceived stigma and depression among individuals diagnosed with substance use disorders. J Psychiatr Ment Health Nurs 2022; 29(2): 307-316.
• Yıldırım T. Üniversite Öğrencilerinde Benlik Saygısı, Algılanan Sosyal Destek ve Yaşam Doyumu Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Haliç Üniversitesi, 2017.
• Lakey B, Orehek E. Relational regulation theory: a new approach to explain the link between perceived social support and mental health. Psychol Rev 2011; 118(3): 482-495.
• Antonucci TC, Akiyama H. Convoys of social relations: Family and friendships within a life span context. Blieszner R, Bedford VH (editors). Handbook of Aging and the Family. Westport: Greenwood Press, 1995: 355-371.
• Lee Westmaas J, Chantaprasopsuk S, Bontemps-Jones J, et al. Longitudinal analysis of peer social support and quitting Smoking: Moderation by sex and implications for cessation interventions Prev Med Rep 2022; 30: 102059.
• Witkiewitz K, Wu J. Emotions and relapse in substance use: Evidence for a complex interaction among psychological, social, and biological processes. Kassel JD (editor). Substance Abuse and Emotion. Washington: American Psychological Association, 2010: 171-187.
• Hassanbeigi A, Askari J, Hassanbeigi D, Pourmovahed Z. The relationship between stress and addiction. Procedia Soc Behav Sci 2013; 84)2013): 1333-1340.
• Mohajerin B, Dolatshahi B, Pour Shahbaz A, Farhoudian A. Differences between expressive suppression and cognitive reappraisal in opioids and stimulant dependent patients. Int J High Risk Behav Addict 2013; 2(1): 8-14.
• Aldao A, Nolen-Hoeksema S, Schweizer S. Emotion-regulation strategies across psychopathology: A meta-analytic review. Clin Psychol Rev 2010; 30(2): 217-237.
• Sayers WM, Sayette MA. Suppression on your own terms: internally generated displays of craving suppression predict rebound effects. Psychol Sci 2013; 24(9): 1740-1746.
• Esposito G, Formentin S, Marogna C, et al. Pseudomentalization as a challenge for therapists of group psychotherapy with drug addicted patients. Front Psychol 2022; 12: 684723.
• Li Y, Yan X, Wang Z, et al. Clear the fog of negative emotions: A new challenge for intervention towards drug users. J Affect Disord 2021; 294: 305-313.
• Kozak K, Lucatch AM, Lowe DJE, et al. The neurobiology of impulsivity and substance use disorders: implications for treatment. Ann N Y Acad Sci 2019; 1451(1): 71-91.
• de Wit H. Impulsivity as a determinant and consequence of drug use: a review of underlying processes. Addict Biol 2009; 14(1): 22-31.
• Davis, JP, Barr N, Dworkin, ER, et al. Effect of mindfulness-based relapse prevention on ımpulsivity trajectories among young adults in residential substance use disorder treatment. Mindfulness 2019; 10(10): 1997-2009.
• Herman AM. interoception within the context of impulsivity and addiction. Curr Addict Rep 2023; 10(2): 97-106.
• Fitzgerald A, McGiollabhui N, Dolphin L, et al. Dissociable psychosocial profiles of adolescent substance users. PLoS One 2018; 13(8): e0202498.
• Polat G. Madde Bağımlısı Ergenlerin Tedavi Sonrası Toplumla Yeniden Bütünleşme Deneyimleri ve Sosyal Sermaye Yaklaşımı Temelinde Sosyal Hizmet Müdahalesi. Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Akkuş D. Bağımlılıkla mücadelede eğitim politikaları. Ateş H, Koçak A (editors). Bir kamu politikası olarak bağımlılıkla mücadele. Ankara: Nobel Akademik, 2018: 261-272.
• Kocairi C. Madde Kullanım Bozukluğunda Bilişsel Davranışçı Yaklaşım Temelli Psikoeğitimin Bağımlılık Profili, Öz Yeterlilik ve Bağımlılık Seyrine Etkisinin İncelenmesi: Randomize Kontrollü Deneysel Çalışma. Doktora Tezi, Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2023.
• İlgar MZ, Coşgun-İlgar S. Bilişsel davranış değiştirme ve motivasyonel görüşme. Eğitimde Kuram ve Uygulama 2019; 15(1): 47-73.
• Karakol IG, Yavuz, MM. Düzce ili bağımlılıkla mücadelede sağlık personelinin yaklaşımları: tecrübe, tespitler ve teklifler. Ateş H, Koçak A. (editors). Bir Kamu Politikası Olarak Bağımlılıkla Mücadele. Ankara: Nobel Akademik, 2018: 287-301.
• Yoldaş C, Demircioğlu H. Madde kullanımı ve bağımlılığını önlemeye yönelik psikoeğitim programlarının incelenmesi. Bağımlılık Dergisi 2020; 21(1): 72-91.
• Vale, PH. Addiction and Rational Choice Theory. Int J Consum Stud 2010; 34(1): 38-45.
• Bolatlı M. Sosyoloji teorileri açısından Türkiye’de uyuşturucu suçlarının açıklanması. Dünya İnsan Bilimleri Dergisi 2021; 2: 102-134.
• Ak Ö, Görmüş Ş. Muhafazakâr kesimin aşırı tüketim alışkanlıklarını belirleyen nedenler ve israf boyutu: Türkiye-Malezya karşılaştırması. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2020; 19(39): 1485-1500.
• Adila A. Türkiye'deki Göçmenlerde; Adaptasyon, Çok Kültürlü Kişilik, Travma Sonrası Büyüme ve Ruhsal Belirtiler Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Maltepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2020.
• Kırağ N, Güver Y. Türkiye ve Portekiz hemşirelik öğrencilerinin yaşam biçimi davranışları ve bağımlılık, depresyon düzeyleri. Sağlık Akademisyenleri Dergisi 2020; 7(1): 28-36.
• Razali MM, Kliewer W. Risk and protective factors for recreational and hard drug use among Malaysian adolescents and young adults. Addict Behav 2015; 50:149-156.
• Nawi AM, Ismail R, Ibrahim F, et al. Risk and protective factors of drug abuse among adolescents: a systematic review. BMC Public Health 2021; 21(1): 2088.
• Shahraki G, Sedaghat Z, Fararouei M. Family and social predictors of substance use disorder in Iran: a case-control study. Subst Abuse Treat Prev Policy 2019; 14(1): 17.